ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΦΛΕΒΕΣ – *Λύκη

Ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που χαρίστηκε στο άνθρωπο είναι η αντίληψη, η ικανότητα να λαμβάνει ερεθίσματα από τον περίγυρο με τα αισθητήρια όργανα που διαθέτει, να τα επεξεργάζεται και να τους δίνει νόημα.

Μένει ενεός όταν αντιλαμβάνεται τα ανθρώπινα επιτεύγματα ή τα φαινόμενα στη μεγαλειώδη εναλλαγή της φύσης. Ποιος είδε τις πυραμίδες στην Αίγυπτο ή τον Παρθενώνα, την κατάκτηση της Σελήνης ή το Burj Al Arab στο Ντουμπάι κατασκευασμένο επάνω σε ένα τεχνητό νησί και δεν έμεινε εκστατικός; Ποιος είδε  να ξεπροβάλει η ηώς μέσα από τη νύχτα και δεν ρίγησε από θαυμασμό;

Η ηώς, είναι η έναρξη της ζωής στο φως, είναι το γλυκοχάραμα, η αυγή που παραδίδει στα μάτια μας την ομορφιά των πραγμάτων. Στην αρχαία Ελλάδα, επειδή οι Έλληνες μετρούσαν τις ημέρες με τα πρωινά, η ηώς συχνά σήμαινε την ημέρα  (Όμηρος). Έτσι την εκλάμβανε και ο Ηρόδοτος : «ἀπὸ ἠοῦς πρὸς ἑσπέρην» και «ἐξἠοῦς μέχρι δείλης ὀψίης». Στην ελληνική μυθολογία η Ηώς ήταν θεότητα της αυγής,  κόρη του Τιτάνα Υπερίωνα και της Τιτανίδας Θείας. Προπορευόταν του ήλιου στο καθημερινό ουράνιο ταξίδι της  και τού άνοιγε κάθε αυγή με τα ρόδινα χέρια της τη «Θύρα της Ανατολής». Το κεφάλι της ήταν στολισμένο με στεφάνι από άνθη και φορούσε πολύπτυχο πέπλο. Ταξιδεύοντας κάθε αυγή με το τέθριππο άρμα της, έριχνε στη  γη άνθη ενώ με υδρίες σκορπούσε ροδόσταμο (την πρωινή δρόσο) και οι σταγόνες άστραφταν σαν διαμάντια στις πρώτες ακτίνες του Ήλιου που την ακολουθούσε. Η Ηώς ήταν πανέμορφη και την εξύμνησαν οι αρχαίοι ποιητές, οι οποίοι με θαυμασμό περιέγραφαν τα ροδόχροα δάκτυλά της, τον χιονόλευκο λαιμό της, τους θαυμαστούς οφθαλμούς της, το απαστράπτον πέπλο της, στολίζοντας το όνομά της με πλήθος θαυμαστικών επιθέτων όπως ευπλόκαμος, κροκόπεπλος, φάεννα, βοώπις, λευκόπτερος, χρυσήνιος,  ροδόπηχυς, ροδοστεφής, ροδοδάκτυλος, χρυσόθρονος, χρυσοπέδιλος, κ.ά.

Κάποτε, την πανέμορφη θεά την αγάπησε ο Άρης και έγιναν ζευγάρι. Όταν το έμαθε η θεά Αφροδίτη ζήλεψε και την «καταράστηκε» να ζει συνεχώς εφήμερους έρωτες που δε θα της έδιναν ευτυχία ποτέ. Πράγματι, απειράριθμες ήταν πλέον οι ερωτικές σχέσεις της Ηούς που μπορεί να μην της πρόσφεραν καμιά χαρά, της χάρισαν όμως πλήθος τέκνων. Ανάμεσα στα παιδιά της με σύζυγο τον Αστραίο (προσωποποίηση του έναστρου ουρανού), ήταν πολυάριθμοι αστέρες και οι τέσσερις κύριοι άνεμοι, ο Βορέας, ο Ζέφυρος, ο Αργέστης και ο Νότος που αποτελούν προσωποποιήσεις των κυρίων διευθύνσεων των ανέμων που φυσούν στην Ελλάδα. Τέλος, από τον Αστραίο πάλι, η Ηώς απόκτησε και μία κόρη, την Δίκη.

Η ζωή αντιγράφει τους μύθους ή καλύτερα, οι μύθοι πολλές φορές αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα επειδή δημιουργούνται από την αντίληψη που έχουμε για τα πράγματα γύρω μας. Η Ηώς ήταν καλλονή γιατί πανέμορφο είναι το ροδοχάραμα που δίνει ζωή στον κόσμο. Έψαχνε την ευτυχία όπως την αναζητά όλη η ανθρωπότητα. Άλλαζε ερωτικούς συντρόφους για να ξαναζήσει τον αληθινό έρωτα, εκείνον τον αρχαίο που δοκίμασε με τον Άρη κι ήταν ο ιδανικός. Κι εμείς δεν λέμε συχνά πως η πρώτη αγάπη δεν ξεχνιέται;

Η ΛΕΞΗ

*λύκη [ῠ] θηλυκό

Λύκη είναι το φως, ειδικότερα το πρωινό φως, το χάραμα, η χαραυγή. Είναι ριζική λέξη και απαντάται στα κείμενα μόνο ως συνθετικό, όπως λυκαυγές (χάραμα), λυκόφως (το αμυδρό φως μετά τη δύση τού ήλιου, σούρουπο, σύθαμπο), καθώς και αμφιλύκη (το απαλό γκρίζο μεταξύ σκότους και φωτός). Από την λύκη  παράγονται άπειρες άλλες λέξεις : λυκά-βας, λύχνος, λυκηγενής (επίθετο του Απόλλωνα),  κ.α. Ο λύχνος στα Γερμανικά είναι luke, στα Λατινικά, Ισπανικά και Ιταλικά lucerne και το φως στα Λατινικά είναι luc-eo, lux, λιθουανικά laũkas (ανοιχτό πεδίο).

Την λέξη Αμφιλύκη,  την αναφέρει ο Όμηρος στην μονομαχία του Ἕκτορα με τον Αίαντα : «Ἦμος δ’ οὔτ’ ἄρ πω ἠώς, ἔτι δ’ ἀμφιλύκη νύξ,  τῆμος ἄρ’ ἀμφὶ πυρὴν κριτὸς ἔγρετο λαὸς Ἀχαιῶν, (Αυγή δεν ήταν, ασπρογάλιαζε το φως στη νύχτα ακόμα, σα γύρω απ᾿ την πυρά μαζώχτηκαν Αργίτες διαλεγμένοι, Ομ. Ιλ. στίχοι 433-434, Κεφ. 7).

Ο Γιώργος Τσουκαντάς, γιατρός & λογοτέχνης υπήρξε σύμβουλος της Εθνικής Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, Γενικός Γραμματέας, Αντιπρόεδρος και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Γιατρών Λογοτεχνών. Η ποίησή του, πηγαία και απέριττη, εξωτερικεύει τα αισθήματα και βιώματα του με απλό και αυθόρμητο τρόπο και μεταρσιώνεται σε γόνιμη ψυχική έξαρση. Το 1967 θα εκδώσει την δεύτερη ποιητική συλλογή , με τίτλο  την υπέροχη λέξη «Αμφιλύκη». Την εξυμνούν επίσης ο Ι. Μ.  Παναγιωτόπουλος : «ζούμε την πρώτη ώρα της αυγής με τα μάτια φορτωμένα όνειρα και σκοτάδια της νύχτας· είμαστε η αμφιλύκη», ο Μαλακάσης : «και των αρχαίων ανοίχτηκε ναών η θύρα, στην πρωτινήν αθάνατη αμφιλύκη», ο Θέμελης : «κι όταν σημάνη η αμφιλύκη των λουλουδιών,  κινάει κι ανοίγει την κάμαρα με τους καθρέφτες», και ο Παπαδιαμάντης : «είχε κατέλθει αμφιλύκη κ’ εδρόσιζε πάλιν».

Φυσικά θα ήταν αδύνατον να μην αναφέρουμε τον εξαιρετικό Νίκο Καββαδία και την «Φάτα Μοργκάνα», ποίημα ερωτικό και αισθησιακό, που είναι μια σύνθεση τρίπτυχη : εισαγωγή, ο κυκλώνας, ἡ αντινομία. (εννοώ το ποίημα «αντινομία» πού ακολουθεί τη Fata Morgana στην ίδια ποιητική συλλογή «Τραβέρσο», πού δημοσιεύτηκε μετά το θάνατο του). Γράφτηκε τους τελευταίους μήνες της ζωής του, πάνω στο καράβι Aquarius, και αφιερώνεται στην αγαπημένη του  Θεανώ Σουνά η οποία δεν ανταποκρίθηκε ποτέ στον έρωτά του. Την γνώρισε το 1973 στα 63 του και την ερωτεύθηκε παράφορα. Εκείνη ήταν μια όμορφη φιλόλογος 25 ετών. Δύο χρόνια μετά την γνωριμία τους, εκείνος πέθανε ξαφνικά, ήταν 65 χρονών. Το ποίημα τελειώνει με το σπαρακτικό, εξομολογητικό τετράστιχο:

<< Ὅταν θὰ σμίξεις μὲ τὸ φῶς ποὺ σὲ βολεῖ καὶ θὰ χαθεῖς μέσα σὲ διάφανη ἀμφιλύκη πάνω σὲ πράσινο πετούμενο χαλί, θὰ μείνει ὁ ναύτης νὰ μετρᾶ τὸ ἄσπρο χαλίκι.>>

ΗΡΩ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ

*Αμάρτυρος υποθετικός τύπος, λέξη που δεν σώζεται σε κείμενα αλλά σε σύνθετες λέξεις ή σε γραμματικούς τύπους ή σε σχόλια γραμματικών γι’ αυτό μπροστά από τη λέξη σημειώνεται πάντα ένας αστερίσκος.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

ΛΟΥΚΑ ΣΤΑΘΑΚΟΠΟΥΛΟΥ – ΓΙΑΝΝΗ ΓΚΙΚΑ, «ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΠΟΙΗΤΩΝ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ & ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ 1798 – 1957», ΑΘΗΝΑ 1958.

ΤΡΑΒΕΡΣΟ, ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ ΝΙΚΟΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ.

THE CAMBRIDGE COMPANION TO GREEK MYTHOLOGY, ROGER D. WOODARD.

ΛΕΞΙΚΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ LIDDELL & SCOTT.