“Όταν θα είμαι γερος”
Ο έφηβος Daniele Barbieri (74 ετών και 11 μηνών) σκέφτεται σχετικά με ένα βιβλίο του ακόμη νεότερου Edoardo Boncinelli (82 ετών τουλάχιστον)
Για τα σχεδόν 74α χρόνια μου, χάρισα στον εαυτό μου το τελευταίο βιβλίο του Boncinelli. Με αυτο-αφιέρωση:: «έτσι, όταν θα είμαι γέρος, δηλαδή τώρα, θα το διαβάσω». Ζητώ συγγνώμη για το εξατομικευμένο ξεκίνημα, αλλά αυτό το εύστροφο δοκίμιο του Edoardo Boncinelli επικεντρώνεται πολύ στην ατομικότητα. «Η ζωή μας είναι μοναδική σε όλες της τις πτυχές […] καθ’ όλη τη διάρκειά της. Μας αρέσει να την αναλύουμε, να την συνοψίζουμε και ακόμη και να προσποιούμαστε ότι την καταλαβαίνουμε».
Ένα ωραίο βιβλίο: ευχάριστα χρήσιμο για οποιονδήποτε ανεξαρτήτως ηλικίας. Επικεντρώνεται στην ανάγκη να γνωρίζεις, στην «περιέργεια» και την «έκπληξη» που είναι πάντα απαραίτητες. «Γερνάς όταν δεν υπάρχει τίποτα άλλο να ανακαλύψεις». Ο ογδόνταχρονος Boncinelli θυμάται ότι «τα κόκαλα τρίζουν αλλά ο εγκέφαλος δεν σταματάει». Παρά ταύτα, στην περίπτωσή του, η νόσος του Πάρκινσον: η οποία όμως -μέσα σε ορισμένα όρια- μπορεί να κρατηθεί υπό έλεγχο.
«Ζεις μόνο μία φορά, χωρίς προειδοποίηση και χωρίς προετοιμασία. Πρέπει να «αγαπάμε λίγάκι τον εαυτό μας» ακόμα κι αν «τα γηρατειά είναι στενά συνδεδεμένα με την αντίληψη του πόνου». Τα μεγάλα και μικρά προβλήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν «όπως έκανε ο τελευταίος από τους Orazi με τους τρεις Curiazi: έναν κάθε φορά». Απολαύστε τον ελεύθερο χρόνο και την ηρεμία ακόμα κι αν «όλα πάνε βιαστικά σήμερα, ακόμα και η σχόλη». Σύμφωνα με κάποια δυτικοκαθολική ηθική, η «υπερηφάνεια» είναι αρνητική, αλλά το «να συγχαίρεις τον εαυτό σου» είναι συχνά εξίσου απαραίτητο.
Έχουμε πολλά να μάθουμε ή να θυμόμαστε σε αυτές τις σελίδες: από τη σωκρατική «epimèleia heautoù» (φροντίδα του εαυτού) στη μεταμόρφωση του σώματος (και γεύση και όσφρηση), από την ιστορική μετάβαση από τον «κόσμο του κατά προσέγγιση» στο «σύμπαν του ακριβώς» όπως συνόψισε το διάσημο βιβλίο του Alexandre Koyré. Υπενθυμίζοντας, εν παρόδω, ότι «στα αρχαία ελληνικά τόσο η τέχνη όσο και η τεχνική ονομάζονται τέχνες-téchne». Μετά, είναι ανησυχητικό ότι το «να σκέφτομαι»- «pensare» προέρχεται «από το λατινικό pensum, που ήταν η ποσότητα μαλλιού που έδιναν οι ρωμαίες μαμές σε μια από τις σκλάβες τους κάθε πρωί για να πλέκουν».
Λίγα αποσπάσματα από άλλους –ναι, ο Boncinelli είναι πολύ εαυτοκεντρικός– αλλά αποφασιστικά: από το «να επεκτείνουμε την ψυχή και να εξυψώνουμε τη διάνοια» των Giordano Bruno και Albert Camus, στο «Palomar» του Italo Calvino και στο «Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο» του συγγραφέα-νευρολόγου Oliver Sacks. συμπεριλαμβάνοντας και τους Norberto Bobbio και Michel Foucault που μας προσκαλούσε να «πάψουμε να ταυτιζόμαστε με τη μάσκα για να στραφούμε στην εσωτερικότητά μας», έννοια που συνεπάγεται μια συνειδητοποίηση, ακριβώς το αντίθετο από την προσαρμογή στα παραμυθάκια των οργανωμένων θρησκειών.
«Τι θα κάνω όταν μεγαλώσω είναι μια ερώτηση που έχω κάνει συχνά στον εαυτό μου […] Ακόμα και τώρα, έχοντας περάσει το κατώφλι των 80, συνεχίζω να με ρωτάω» και ως εκ τούτου: «Ελπίζω αυτό το βιβλίο να προσφέρει έναν τρόπο αναζήτησης μέσα στον εαυτό μας σχετικά με την επιθυμία να ζούμε, να σκεφτόμαστε και, χρησιμοποιώντας τα δικά μας εργαλεία να σχεδιάζουμε το μέλλον. Ακόμα κι αν μιλάμε για ηλικιωμένους».
Φυσικός, μοριακός βιολόγος, ψυχοθεραπευτής, δάσκαλος, βιολόγος, μεταφραστής αρχαίων ελληνικών και περήφανος δημιουργός αφορισμών, ο Boncinelli με αυτό το βιβλιαράκι (92 σελίδων) δεν θα σε κάνει να βαρεθείς ένα λεπτό. Έχω μόνο μια αμφιβολία, πολύ μεγαλύτερη μιας και γράφει ο συγγραφέας πως: «στη ζωή μου έχω γνωρίσει σχεδόν μόνο ανθρώπους της αριστεράς». Θυμάται σοφά: «ο χρόνος και η ελευθερία πάνε χέρι-χέρι», αλλά «βασική προϋπόθεση είναι να έχουμε κάτι να κάνουμε». Αλλά είναι επίσης σημαντικό να υπάρχει αυτό το ελάχιστο της οικονομικής γαλήνης που η ταξική κοινωνία αρνείται σε πολλούς ανθρώπους. Αν αυτός μπορεί, όπως εγώ, να είναι προστατευμένος από τους χειρότερους εφιάλτες στα γηρατειά του, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι δυστυχώς αυτό δεν ισχύει για όλους. Ακριβώς, το προνόμιο «να σκεφτόμαστε» χωρίς το «pensum».
Μια ανατύπωση αυτής της ανασκόπησης δημοσιεύτηκε στις σελίδες βιβλίων της ιταλικής έκδοσης του μηνιαίου «Le monde diplomatique» που μπορείτε να βρείτε στα περίπτερα με τη θήκη της εφημερίδας «il manifesto».
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος la Bottega del Barbieri
