«Κρατική Κατάσταση έκτακτης ανάγκης»

Ανασκόπηση του WuMing στο κείμενο του Andrea Miconi

Το βιβλίο του Andrea Miconi, Emergenza di Stato. Intellettuali, media e potere nell’Italia della pandemia Κρατική Κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Διανοούμενοι, μέσα ενημέρωσης και εξουσία στην Ιταλία της πανδημίας, (Giometti&Antonello, 2022, € 12), είναι ένα απαραίτητο κείμενο αλλά προορισμένο να παραμείνει σπάνιο, ίσως μοναδικό.

Ο λόγος είναι προφανής: θα είναι δύσκολο να επιβεβαιωθούν και πάλι τα αποδεικτικά στοιχεία, οι μαρτυρίες που ελάχιστοι έχουμε καταγράψει κατά τη διάρκεια των δύο ετών αντιμετώπισης σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης της πανδημίας Covid19 στην Ιταλία, όπου κυριαρχούσε ο βρόντος της προπαγάνδας. Είναι μια σελίδα ιστορίας -δημόσιας και προσωπικής- που πολλοί θα προτιμήσουν να εκτοπίσουν, όσο οι συνέπειες αυτού του σημείου της καμπής γίνονται σαφέστερες.

Ο Miconi στοχάστηκε σχετικά με τη βαρύτητα αυτού που συνέβαινε ήδη στο μέσο της κατάστασης, στο βιβλιαράκι, pamphlet της άνοιξης 2020 Επιδημίες και κοινωνικός έλεγχος Epidemie e controllosociale (Manifestolibri). Σήμερα ο κοινωνιολόγος αναλαμβάνει αυτές τις διαισθήσεις και τις βάζει σε προοπτική, για να μας πει ότι σε αυτούς τους είκοσι τέσσερις μήνες συνέβη κάτι πρωτόγνωρο στη δημόσια υπόθεση και στην ιταλική κοινωνία [όπως ακριβώς και στην ελληνική, λέγω εγώ].

Εάν έπρεπε να αποστάξουμε μια θέση από τα δοκίμια που συγκεντρώθηκαν στο βιβλίο, θα μπορούσε να είναι η εξής: ποτέ στη δημοκρατική ιστορία δεν είχε υπάρξει, δεν έχουμε παρακολουθήσει μια τέτοια ταραχώδη ομαδοποίηση, συστράτευση διανοουμένων, πολιτικών ακτιβιστών και κυβέρνησης.

Ποτέ, από τη φασιστική περίοδο, δεν είχε συμβεί, όσοι από την κλήση και τον ρόλο τους έπρεπε να εκφράζουν μια κριτική σκέψη για τις κυβερνητικές πολιτικές, για την κατάσταση έκτακτης ανάγκης ως εργαλείο για να βασιλεύεις – instrumentumregni, για τις στρατηγικές εκτροπής, για την υποκρισία της εξουσίας, να δικαιολογούν όλοι μαζί τη δράση του κράτους εξαίρεσης οποιουδήποτε συνταγματικού δικαιώματος· και να το κάνουν σε σημείο να μεταμορφώνονται σε μεγάφωνο -άμεσο ή έμμεσο- της κυβερνητικής ρητορικής. Ποτέ, ούτε στα χρόνια των ειδικών «αντιτρομοκρατικών» νόμων, δεν υπήρξε τέτοια παραίτηση από την κριτική νοημοσύνη σε αυτήν που ο Μικόνι επιμένει να αποκαλεί γενικότερα «αριστερά».

Η ανελέητη χαρτογράφηση -ποιοτική, ποσοτική, ακόμη και ονομαστική- αυτής της πανωλεθρίας μας αφήνει εμφανώς σαστισμένους. Αφού είδαμε την εξαφάνιση της εκπροσώπησής της, κατά τη διάρκεια της διετούς πανδημίας η αριστερά τελικά αυτοκτόνησε, υποστηρίζοντας τα πιο παράλογα και δολοφονικά μέτρα στο όνομα του «κοινού καλού».

Αυτή η τελευταία μια πολύ ασαφής έννοια, επισημαίνει ο Miconi, καθόλου πολιτική και για την οποία θα μπορούσαν να υπάρχουν τόσες εκδοχές και έννοιες όσοι και εκείνοι που παραπέμπουν σε αυτήν. Ωστόσο, αυτή η ασάφεια ήταν βολική σε εκείνους που σκέφτηκαν να σώσουν την ψυχή και τη ζωή τους -καθώς και την ψυχή και τη ζωή των άλλων- αποδεχόμενοι την αυθαιρεσία και την κατάχρηση εξουσίας στα σώματα, δηλαδή υπακούοντας στο ένστικτο που είναι η βάση κάθε αυταρχικού συστήματος, επί του habeascorpus [Θεσμοθετείται στην Αγγλία το habeasCorpus, που καθιερώνει την προστασία των πολιτών από την αυθαιρεσία της εξουσίας] το οποίο βρίσκεται στη βάση κάθε σύγχρονου συστήματος δικαίου. Η μετατροπή των «κριτικών» σε «υποστηρικτές» είναι το αριστούργημα που παρήγαγε η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στο όνομα της κατάστασης έκτακτης ανάγκης.

Εκείνο το κράτος που αυτοπαρουσιάστηκε στον αγώνα κατά της κοινωνικής απειθαρχίας και του εγωισμού, δηλαδή ως ιππότης της δημόσιας υγείας ενάντια στους ίδιους τους πολίτες, ενώ της δημόσιας υγείας δημιούργησε συγκεχυμένη, επιβλαβή και αδίστακτη κατάσταση πραγμάτων. Ένα κράτος που όχι μόνο δεν κατάφερε να προστατεύσει το δικαίωμα στη φροντίδα τη θεραπεία και τη ζωή όσων κινδύνευσαν να πεθάνουν και πέθαναν, αλλά που έθεσε σε κίνδυνο και έχει κάνει τη ζωή όλων κόλαση. Ένα κράτος που είχε καταδικάσει ολόκληρο τον πληθυσμό σε οικιακή φυλάκιση, που καθιέρωσε απαγόρευση κυκλοφορίας, ποινικοποίησε τις «συγκεντρώσεις», έστησε το θέατρο των μασκών στον ανοικτό χώρο, επέβαλε «πράσινο» πάσο στους εργαζόμενους του οποίου οι χρήσεις δεν ακολουθούν κανέναν επιδημιολογικό συλλογισμό και ούτω καθεξής, καταπατώντας κάθε δικαίωμα…

…εκτός από ένα: αυτό της μεγάλης βιομηχανικής και χρηματοπιστωτικής μπουρζουαζίας να αποκομίζει κέρδη. Διότι – ας το πούμε ξεκάθαρα – μιλάμε για καπιταλιστικά Κράτος και κυβέρνηση, και το ότι δεν το λάβαμε επαρκώς υπόψη, είναι άλλη μια από τις κατηγορίες εναντίον των υπολειμμάτων της κριτικής αριστεράς που έχουν παραιτηθεί από το ρόλο τους, ίσως φλυαρώντας για «εισόδημα πανδημίας».

Το κλείσιμο των πάρκων -όπως και των παραλιών και των δασών- και των σχολείων, ενώ εγγυάται το άνοιγμα εργοστασίων και των κόμβων logistics θα παραμείνει η πλαστική αναπαράσταση της διαχείρισης της πανδημίας και της ηθικής χρεοκοπίας όσων την υποστήριξαν.

Όσο περισσότερο αποδεχτήκαμε μπροστά στο ταμπού του θανάτου ότι δεν υπάρχουν αντισώματα ενάντια στη αυθαιρεσία της εξουσίας, τον διπλό δεσμό1 και τον ηθικό εκβιασμό, τόσο περισσότερο μας αξίζει η πολιτική ασχετοσύνη στην οποία καταδικαστήκαμε. Η μάχη στο πλευρό του αυταρχικού Κράτους εις βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της εργατικής τάξης, στο όνομα μιας ψευδο-μαχίας κατά του ιού που μας την πλάσαραν ως υπεράσπιση της δημόσιας υγείας, υπήρξε η τελευταία σημαντική πολιτική πράξη πολλών «διανοουμένων». Ένας τραγικός επίλογος.

Το τείχος του προπαγανδιστικού κομφορμισμού που ανέλυσε ο Miconi την περίοδο 2020-2021, αυτό το βραχυκύκλωμα των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που αποτελείται από ψευδοεπιστημονικούς ισχυρισμούς, επικοινωνιακά πογκρόμ, υποδείξεις αποδιοπομπαίων τράγων – από απλούς δρομείς έως διακεκριμένους φιλοσόφους μέχρι τους διαβόητους «NoVax» – και η αυτοαπαλλαγή της εξουσίας, θα είναι όλο και πιο εντυπωσιακή με το πέρασμα των μηνών και των χρόνων. Τουλάχιστον στα μάτια όσων θα θέλουν να θυμούνται.

Αλλά μάλλον λίγοι θα είναι διατεθειμένοι να το κάνουν, λέγαμε. Διότι, όπως γράφαμε ήδη μετά το πρώτο lockdown, comescrivevamogiàdopoilprimolockdown, η αυτοεικόνα που δόθηκε από πολλούς και πολλές στην πιο σκοτεινή περίοδο της κατάστασης έκτακτης ανάγκης είναι κάτι που εύκολα θα θελήσουν να ξεχάσουν.

Το αναπάντητο ερώτημα που κλείνει το βιβλίο του Miconi είναι δραματικό και μας οδηγεί κατευθείαν στο ηθικό ερώτημα που καμία κοινωνιολογική ή ιστορική ανάλυση δεν μπορεί να επιλύσει. Είναι το πρόβλημα του κακού που παράχθηκε στην ιστορία και η αρεντιανή του κοινοτοπία. Το κακό που επιβάλλεται συστηματικά στους άλλους για να προστατευτεί ή να αυξηθεί η δύναμη κάποιου, η εξουσία του, λόγω απλής ενστικτώδους αυτοσυντήρησης.

Δεν θα αναρωτηθούμε ποτέ αρκετά επάνω σε αυτό, θυμάται ο Miconi, υπαινισσόμενος σε ένα τεράστιο πρόβλημα που θα κάνει τους καρπούς μας να τρέμουν: πόσο κακό μπορεί να γίνει στο όνομα του κοινού καλού, μέσω του συντομότερου δρόμου της κυριαρχίας επί της ύπαρξης των άλλων, και ποια είναι η ουσία αυτής της κυριαρχίας. Οι σκιές του Χομπς και του Σμιτ, diHobbes e Schmitt διαγράφονται επάνω στην ανάλυση του Μικόνι, υπενθυμίζοντάς μας ότι το ερώτημα βρίσκεται στο επίκεντρο της δυτικής σκέψης, ακόμη και πριν από την ιστορία οποιασδήποτε αριστεράς. Και το βάρος του δεν μπορεί να ανακουφιστεί.

1. Ο διπλός δεσμόςυποδηλώνει μια κατάσταση στην οποία η επικοινωνία μεταξύ δύο ατόμων, ενωμένων με μια συναισθηματικά σημαντικού μεγέθους σχέση, παρουσιάζει μια ασυνέπεια μεταξύ του λεκτικού επιπέδου (αυτού που λέγεται με λέξεις) και του μη λεκτικού επιπέδου (χειρονομίες, συμπεριφορές, τόνος φωνής, κ.λπ. .), και η κατάσταση είναι τέτοια που ο παραλήπτης του μηνύματος δεν έχει τη δυνατότητα να βγει από αυτό το μοτίβο-το σχήμα που καθιερώνει το μήνυμα, είτε μετα-επικοινωνώντας είτε αποσυρόμενος στον εαυτό του.

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος   labottega del Barbieri