Οι λέξεις είναι φλέβες

Γράφει η Ηρώ Καραμανλή

Πολύ νωρίς οι άνθρωποι αισθάνθηκαν την ανάγκη τής μεταξύ τους επικοινωνίας και δη, της μετάδοσης ειδήσεων σε όσο το δυνατόν μικρότερο χρονικό διάστημα. Πρώτοι οι Έλληνες από τα αρχαία ήδη χρόνια, έλυσαν κατά κάποιο τρόπο το πρόβλημα επινοώντας τον πρώτο οπτικό τηλέγραφο, την Φρυκτωρία – την μετάδοση σημάτων με πυρσούς κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ο Αισχύλος στην τραγωδία του «Αγαμέμνων», περιγράφει τον πρωτογενή αυτόν τηλέγραφο ως εξής : Ο Αγαμέμνων μεταβαίνοντας στην Τρωάδα, υποσχέθηκε στη σύζυγό του ότι θα της αναγγείλει την άλωση της Τροίας αυθημερόν. Επέλεξε για τον λόγο αυτό τις κορυφές της Ίδης μέχρι του υπερκείμενου όρους του Άργους και τοποθέτησε σκοπούς που θα μεταβίβαζαν προς την βασίλισσα την είδηση. Επάνω δε στην οροφή του ανακτόρου των Ατρειδών κάθε βράδυ αγρυπνούσε φύλακας γι’ αυτό τον σκοπό. Ενώ μάταια περίμενε αγρυπνώντας ο φύλακας για μία δεκαετία, ξαφνικά μία νύχτα παρατήρησε το αναμενόμενο σήμα με τους πυρσούς και αμέσως ενημέρωσε την Κλυταιμνήστρα για το γεγονός της άλωσης της Τροίας. Ο Όμηρος υπαινίσσεται πολλές φορές για τα σημεία που χρησιμοποίησαν  οι  Έλληνες τους αναμμένους πυρσούς κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως οι στρατιώτες ύψωναν απλώς τους πυρσούς για να δηλώσουν τον ερχομό φίλων (φρυκτοί φίλιοι) ενώ τους κουνούσαν δεξιά και αριστερά για να προειδοποιήσουν πως έρχονται οι εχθροί (φρυκτοί πολέμιοι).

Η ΛΕΞΗ

Τήλε, επιρ.

Με το επίρρημα τήλε στον Όμηρο εννοούσαν μακριά, σε μακρινή απόσταση. Ο Όμηρος στην Οδύσσεια αναφέρει :  «ὅν που τῆλε φίλων καὶ πατρίδος αἴης

ἠέ που ἐν πόντῳ φάγον ἰχθύες», (αυτόν, από πατρίδα και δικούς μακριά, μπορεί καταμεσής στο πέλαγος τα ψάρια να τον έφαγαν», (Ομ. Οδ. 24. 290 – 291) και στην Ιλιάδα, «ἆ δειλοί, Δαναῶν ἡγήτορες ἠδὲ μέδοντες, ὣς ἄρ᾽ ἐμέλλετε τῆλε φίλων καὶ πατρίδος αἴης ἄσειν ἐν Τροίῃ ταχέας κύνας ἀργέτι δημῷ», (έτσι, ω δυστυχισμένοι, των Δαναών αρχηγοί και πρώτοι πολεμάρχοι, τους σκύλους να χορτάσετε σας έμελλε στην Τροία,

μακριά από την πατρίδα σας κι από τους ποθητούς σας», (Ομ. Ιλ. 11. 816 – 818).  Ο Σουίδας στο λεξικό του αναφέρει «τήλε και τηλού», σημαίνει «πόρρω» (μακριά, σε απόσταση), ενώ το λεξικό του «Ήλιου» δίνει κι αυτό την έννοια «μακράν, μακρόθεν». Σήμερα σπανίως χρησιμοποιείται η λέξη ως επίρρημα αλλά είναι διαδεδομένη ως τα πέρατα του πλανήτη με την ίδια, αρχαία ελληνική έννοια, ως πρώτο συνθετικό πολλών λέξεων όπως τηλέφωνο, τηλεόραση, τηλεπικοινωνία, τηλεβόλο, τηλεπάθεια, κα.

Το σύστημα της Φρυκτωρίας το παρέλαβαν από τους αρχαίους Έλληνες οι Ρωμαίοι και κατόπιν οι Βυζαντινοί, οι οποίοι μεταχειρίζονταν τα σημεία των πυρσών ιδίως όταν επρόκειτο να αναγγείλουν την προσέγγιση των εχθρών. Γι’ αυτό, είχαν ορίσει ως παρατηρητήρια οκτώ κατάλληλες θέσεις μεταξύ Ταρσού και Κωνσταντινούπολης και άναβαν τους πυρσούς κάθε φορά που οι Σαρακηνοί έβγαιναν για επιδρομές. Με τον τρόπο αυτό, η αναγγελία κάθε επιδρομής στην Κιλικία έφτανε στην Κωνσταντινούπολη σε διάστημα μιας ώρας κι ακόμη πιο γρήγορα στις επαρχίες, οι οποίες ελάμβαναν τα αναγκαία μέτρα προφύλαξης και άμυνας. Παρόμοιο οργανωμένο σύστημα λειτουργούσε τα χρόνια εκείνα στην Πελοπόννησο και στα νησιά του Αιγαίου που υφίσταντο συχνά πειρατικές επιδρομές. Οι σκοπιές αυτές ήταν οι ονομαστές «βίγλες» όπου έμεναν οι «βιγλάτορες» άγρυπνοι φύλακες της ασφάλειας του τόπου.

Την ίδια περίοδο, ο φιλόσοφος Λέων, μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, αναφέρεται ως εφευρέτης του Ωρονομίου, μηχανικού συστήματος τηλεγραφίας, το οποίο δώρισε στον βασιλιά Θεόφιλο.  Το γεγονός αναφέρεται στην έμμετρη ιστορική σύνοψη που συνέγραψε τον 11 ο αιώνα ο χρονογράφος Μανασσής.

ΠΗΓΕΣ

ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΙΔΑ Ή ΣΟΥΔΑ

ΝΕΩΤΕΡΟΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ «ΗΛΙΟΥ»