ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΦΛΕΒΕΣ – Επίκουρος

Η Scuola di Αtene (Σχολή των Αθηνών), είναι ένα από τα πιο διάσημα έργα ζωγραφικής του Ιταλού καλλιτέχνη της Αναγέννησης, Ραφαήλ. Δημιουργήθηκε μεταξύ του 1510 και 1511, όταν ο διάσημος καλλιτέχνης προσλήφθηκε για να διακοσμήσει με τοιχογραφίες τα δωμάτια Ραφαήλ στο Αποστολικό Παλάτι του Βατικανό.

Ο Επίκουρος (341 π.Χ. – 270 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή στην Αθήνα. Σε ηλικία 34 ετών αγόρασε μια έκταση ανάμεσα στην Αθήνα και τον Πειραιά, όπου στέγασε τη φιλοσοφική του σχολή – τον γνωστό Κήπο του Επίκουρου. Δίδαξε για 35 χρόνια ακολουθώντας ήσυχη και λιτή ζωή. Περιστοιχίζονταν από άνδρες, γυναίκες, εταίρες και δούλους, που μετείχαν ισάξια στον επικούρειο Κήπο. Στη Φιλοσοφία του όρισε ως αλήθεια, την απόλυτη συμφωνία της νόησης με την πραγματικότητα. Περιόρισε τη διαλεκτική στους κανόνες που έθεσε ο ίδιος και που μας οδηγούν να σχηματίσουμε σωστές κρίσεις, να ξεχωρίσουμε το πραγματικό από το φανταστικό. Το ξεκαθάρισμα αυτό το ονόμασε «κριτήριο της αλήθειας» και το συγκεκριμένο κεφάλαιο της φιλοσοφίας του το ονόμασε Κανονική ή Περί κριτηρίου. Ο Φιλόσοφος δίδαξε πιο συνειδητά απ’ όλους τους αρχαίους φιλοσόφους τον ιντετερμινισμό, δηλαδή την φιλοσοφία εκείνη κατά την οποία η ανθρώπινη βούληση είναι ελεύθερη και ανεπηρέαστη από την ειμαρμένη. «Ά μὲν κατ’ ἀνάγκην γίνεσθαι λέγοντος, ἃ δὲ ἀπὸ τύχης, ἃ δὲ παρ’ ἡμᾶς..», (άλλα γίνονται κατ’ ανάγκη, άλλα από τύχη, άλλα δε από εμάς τους ίδιους), επιστολή προς Μενοικέα, 133.

Στους «κανόνες» του δεν παρέλειψε να προσθέσει τα οφέλη που προέρχονται από τον θεσμό της Δικαιοσύνης. Όπως η Αφροσύνη, η Ακολασία και η Δειλία βασανίζουν την ψυχή και ξεσηκώνουν διχόνοιες και ταραχές, έτσι και η Ανομία, όταν είναι γερά ριζωμένη στην καρδιά, φέρνει ψυχική ταραχή και μόνο με την παρουσία της. Έτσι, όχι μόνο δεν βλάπτει κανέναν η Δικαιοσύνη αλλά, αντίθετα, πάντα προσφέρει κάποιο όφελος, εν μέρει διότι χάρη σ` αυτήν γαληνεύουν τα πνεύματα και εν μέρει διότι στηρίζει την ελπίδα της απρόσκοπτης παροχής όλων όσων πραγματικά έχει ανάγκη μια αδιάφθορη φύση. Όσο για τις επιθυμίες μας, ο Επίκουρος αναφέρει πως κάποιες από αυτές είναι φυσικές και αναγκαίες, άλλες φυσικές αλλά μη αναγκαίες και άλλες ούτε φυσικές ούτε και αναγκαίες, αλλά δημιουργούνται από τις κενές δόξες (κενές γνώμες). Οι φυσικές και αναγκαίες, είναι αυτές που διώχνουν τον πόνο και ευεργετούν την ψυχή. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε πως ο Πλούταρχος στο έργο του «Ηθικά», συμφωνεί με τους Επικούρειους αναφέροντας την επιθυμία για πλούτο : « Το ευδαίμων και μακάριον, ούτε το πλήθος των χρημάτων, ούτε ο όγκος των πραγμάτων που μπορεί να κάνει κάποιος, ούτε οι εξουσίες, ούτε οι δυνάμεις(η ισχύς) φέρνουν, αλλά η αλυπία και η πραότης των παθών και η διάθεση της ψυχής, όπως η φύση ορίζει».

Η ΛΕΞΗ

Επίκουρος, αρσ/κό και θηλ/κό ουσ/κό

Επίκουρος είναι ο βοηθός, ο σύμμαχος, αυτός που συνδράμει και βοηθά σε κάποια ανάγκη. Ο Αριστοφάνης αναφέρει τη λέξει με δοτική: «νόσοις ἐπικουρεῖν», παρέχω βοήθεια στον ασθενή. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα και ο Θουκυδίδης την αναφέρουν με την έννοια «υπηρετώ ως σύμμαχος». Η λέξη είναι αρχαία και σύνθετη αποτελούμενη από την πρόθεση επί και το ουσιαστικό κούρος που προέρχεται από το ρήμα κείρω (κουρεύω – επειδή οι νέοι στην αρχαία Ελλάδα κατά την εφηβεία τους έκοβαν τα μαλλιά τους). Την λέξη την χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα όπως και τα παράγωγά της, λέμε για παράδειγμα «Επίκουρος Καθηγητής», «επικουρία», «επικούρημα», «επικουρικός», κα.

Ο Θουκυδίδης στο πόνημά του «Ιστορίαι» (3.18.1) λέει το εξής: «Μυτιληναῖοι δὲ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ὃν οἱ Λακεδαιμόνιοι περὶ τὸν Ἰσθμὸν ἦσαν ἐπὶ Μήθυμναν ὡς προδιδομένην ἐστράτευσαν κατὰ γῆν αὐτοί τε καὶ οἱ ἐπίκουροι· (Την εποχή που οι Λακεδαιμόνιοι ήταν στον Ισθμό, οι Μυτιληναίοι με μερικούς μισθοφόρους τους, έκαναν εκστρατεία από στεριά εναντίον της Μήθυμνας), [μτφρ. Άγγ. Βλάχος].

Στην αρχαία Ελλάδα, επίκουροι λέγονταν και οι μισθοφόροι που μάχονταν επί αμοιβής. Στην κυρίως Ελλάδα υπό την ηγεμονία των Μακεδόνων επίκουροι βρίσκονταν στην υπηρεσία του Μεγάλου Αλεξάνδρου αλλά και των Περσών. Μάλιστα οι Έλληνες που πολέμησαν στο πλευρό του Πέρση βασιλιά στο Γρανικό και 2.000 που πιάστηκαν αιχμάλωτοι, στάλθηκαν σιδηροδέσμιοι στη Μακεδονία ως ανδράποδα γιατί ο Αλέξανδρος τους θεώρησε προδότες του Ελληνισμού. Στην πραγματικότητα όμως όταν πέθανε ο Δαρείος, οι άνδρες αυτοί έπαψαν να μάχονται κατά του Αλεξάνδρου και μετά τον θάνατό του ανέλαβαν υπηρεσία στους στρατούς των Διαδόχων.
Στην Λυρική ποίηση οι επίκουροι μισθοφόροι εμφανίζονται κατά τον 7ο αι. στους στίχους των ποιητών, Αλκαίου και Αρχίλοχου.

ΗΡΩ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ

ΠΗΓΕΣ

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ – ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΩΝ ΑΓΩΓΗΣ, ΕΚΔ. ΚΑΚΤΟΣ, 1995

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΜΑΝΤΟΥΛΙΔΗ

ΛΕΞΙΚΟ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, LIDDEL & SCOTT