«Η εξόντωση των Χριστιανών της Τουρκίας ήταν μια οργανωμένη σφαγή, η οποία έγινε σε μεγάλη κλίμακα και διαπράχθηκε πολύ πριν από την αποβίβαση Ελληνικών στρατευμάτων στην Σμύρνη. Την είχαμε ιδεί να διενεργείται την εποχή του (σουλτάνου) Αβδούλ Χαμίτ, του «σφαγέα», την έχομε παρακολουθήσει καλύτερα οργανωμένη και πλέον ανεπτυγμένη από τους (νεότουρκους) Ταλάατ και Εμβέρ, τους πολιτικούς του «Συντάγματος» (το οποίο καθιέρωσαν οι νεότουρκοι επαναστάτες, οι οποίοι ανέτρεψαν τον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ). Θα την ξανασυναντήσουμε συντελούμενη μέχρι την φρικτή της ολοκλήρωση από τον Μουσταφά Κεμάλ». Γράφει ο Γεώργιος Χόρτον, στο 9ο Κεφάλαιο του έργου του «Η Μάστιγα της Ασίας» το 1926
Ένα από τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου που τον βοηθά να εξελίσσεται είναι ότι ξεχνά γρήγορα. Αυτή η ικανότητα είναι ιδιαίτερα χρήσιμη διότι αν βασανιζόταν από τις μνήμες του παρελθόντος, όπως η απώλεια συγγενικών προσώπων, ατυχίες κ.λ.π. δεν θα του επέτρεπαν την εξέλιξη και την προκοπή. Από την άλλη όμως δεν πρέπει να είμαστε αποκομμένοι από τα γεγονότα του παρελθόντος και ειδικά από την ιστορία των προγόνων μας και αυτό γιατί τόσο τα ιστορικά γεγονότα όσο και η ίδια ιστορία μας διδάσκουν και μας οδηγούν στο καλύτερο αύριο. Εμείς οι ΘΡΑΚΙΩΤΕΣ έχουμε να θυμόμαστε πάρα πολλά γιατί η ιστορία μας είναι μακραίωνη, πολυσήμαντη αλλά και πολυκύμαντη.
Πώς φτάσαμε όμως στα 1914 και στο μαύρο Πάσχα των Θρακών;
Τις απαρχές βέβαια των διωγμών του Θρακικού Ελληνισμού τις βρίσκουμε στο χώρο της Βορ. Θράκης (Ανατ. Ρωμυλίας) το 1906. Τότε που οι Βούλγαροι με την εθνικιστική τους μανία οργάνωσαν τις σφαγές και τις διώξεις στην Αγχίαλο και σε άλλες πόλεις σε βάρος του ελληνικού στοιχείου που εξανάγκασαν πολλούς Έλληνες να καταφύγουν στην τουρκοκρατούμενη Ανατολική και Δυτική Θράκη και οι περισσότεροι στην ελεύθερη Ελλάδα.
Στη συνέχεια και το 1907 βουλγαρικά στρατιωτικά και παραστρατιωτικά σώματα εισβάλουν στην Ανατολική Θράκη, ληστεύοντας, δολοφονώντας και πιέζοντας τον ελληνικό θρακικό ελληνισμό να προσχωρήσει στη βουλγαρική Εξαρχία. Οι ενέργειες αυτές αποκτούν μόνιμο χαρακτήρα μετά την πραξικοπηματική ενσωμάτωση της Βόρειας Θράκης και της επανάστασης του Ίλιντεν. Η συνέχεια δίνεται μετά την επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων.
Οι ενέργειες των Νεότουρκων ήταν τα πρώτα μηνύματα προς τους αλλοεθνείς του Τουρκικού κράτους και ιδιαίτερα προς το Ελληνικό στοιχείο για το τι επρόκειτο να ακολουθήσει.
H 6η Aπριλίου του 1914 ήταν η ημέρα που οι Nεότουρκοι επέλεξαν για να εκδιώξουν τους Έλληνες πολλών χωριών της επαρχίας Aρκαδιουπόλεως και της Bιζύης, αλλά και άλλων θρακικών περιοχών. Ήταν Kυριακή του Πάσχα, ημέρα που είχαν σεβαστεί όλοι οι Σουλτάνοι από την Άλωση της Βασιλεύουσας έως το 1914 και επέτρεπαν το λαμπρό εορτασμό της στους Ορθόδοξους υπόδουλους Έλληνες.
Ήταν Πάσχα, αυτού που στη μνήμη των Θρακιωτών έμεινε ως «το Mαύρο Πάσχα». H 6η Aπριλίου σηματοδότησε την απαρχή των συστηματικών διώξεων σε βάρος του Θρακικού Eλληνισμού από τους Τούρκους. Το έγκλημα της Γενοκτονίας του Ελληνισμού της Ανατολής (Πόντου, Μ. Ασίας, Θράκης) αποκαλύπτουν και ομολογούν ακόμη και σύγχρονοι Τούρκοι ιστορικοί συγγραφείς, όπως ο Φονάτ Ντουντάρ, που μελετά, με πάθος και καθάριο βλέμμα, τα πρόσφατα αποχαρακτηρισθέντα Τουρκικά Αρχεία της εποχής εκείνης.
Η γενοκτονική συμπεριφορά των Νεοτούρκων ήταν λοιπόν αποτέλεσμα ενός σατανικά οργανωμένου και μεθοδικά μελετημένου σχεδίου, όπως προκύπτει από τα τουρκικά αρχεία: Με βίαια μέσα, με εμπορικό αποκλεισμό, με βαριά φορολογία, λεηλασίες περιουσιών, τρομοκρατικές και δολοφονικές επιθέσεις, υποχρεωτικής στράτευσης, ατιμώσεις, ομαδικές σφαγές, εκτοπισμούς καταναγκαστική εργασία (τάγματα εργασίας) εξανάγκασαν τους Θρακιώτες να εγκαταλείψουν την Αν. Θράκη. Έτσι την περίοδο 1913 – 1917, 232.000 Θρακιώτες εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πανάρχαιες πατρογονικές εστίες και να καταφύγουν στην ελεύθερη Ελλάδα και σε χώρες του εξωτερικού.
Άλλοι 96.000 οδηγήθηκαν στην Μ. Ασία σε καταναγκαστικά έργα. Χωριά ολόκληρα μετακινήθηκαν σε άλλες περιοχές της Θράκης για να εγκαταστήσουν σ’ αυτά οι Νεότουρκοι πρόσφυγες Μωαμεθανούς από τη Βοσνία. Από τους 96.000 εκτοπισθέντες στη Μικρασία επέστρεψαν στις εστίες τους, ζωντανά φαντάσματα, με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου μόνο 50.000. Οι 46.000 Ανατολικοθρακιώτες πέθαναν στη Μ. Ασία από τις αγγαρείες, τις ασθένειες, τον υποσιτισμό και τις κακουχίες. Αν λάβουμε υπόψη ότι η Αν. Θράκη το 1910 αριθμούσε 360.000 – 370.000 Έλληνες, εύκολα βγαίνει το συμπέρασμα ότι στην περιοχή της Αν. Θράκης παρέμειναν μέσα στην ερημωμένη – ερειπωμένη Ελληνική γη μόνο 30.000 – 40.000 Έλληνες, οι περισσότεροι γέροι, ανήμποροι και απροστάτευτοι. Κορύφωση των διωγμών σε βάρος του Ελληνικού στοιχείου υπήρξε το Μαύρο Πάσχα του 1914 (6η Απριλίου).
Ο ρόλος του Πατριαρχείου στις διώξεις των ανατολικοθρακιωτών και Μικρασιατών ήταν πολύπλευρος. Στα μέσα του 1913 άσκησε ενεργό διπλωματική πολιτική και μαχητικά υποστήριξε τα συμφέροντα των διωγμένων. Η σχεδιαζόμενη από τους Νεότουρκους υποβάθμιση και μετατροπή του οικ. Πατρ. σε «Υπουργείο Ορθοδόξων Υποθέσεων» σημαίνουν την κρισιμότητα των περιστάσεων. Η δυναμική δραστηριότητα του πατριάρχη Γερμανού Ε’ αποσκοπούσε στην ανάσχεση της εξόδου και στον τερματισμό των βιαιοπραγιών. Αλλεπάλληλα υπομνήματα, αποστολή πατριαρχικών επιτροπών στις εκκενωμένες περιοχές της αν. Θράκης, η αποχή από εορταστικές εκδηλώσεις (Πάσχα 1914) και κυρίως με η άρση της λειτουργίας των ελληνικών σχολείων και εκκλησιών της οθωμανικής αυτοκρατορίας (Μάιος 1914). Με αυτούς τους τρόπους προσπάθησε ο Πατριάρχης να αντιδράσει. Αποκορύφωμα των ενεργειών του ήταν να κηρύξει γενικό πένθος και την Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία εν διωγμώ και να υψώσει φωνή έντονης διαμαρτυρίας προς την υψηλή Πύλη και τις πρεσβευτικές αρχές των Μεγάλων Δυνάμεων.
Οι πατριαρχικές και εκκλησιαστικές πηγές που διασώζονται είναι σημαντικές: η «Μαύρη Βίβλος Διωγμών και Μαρτυριών του εν Τουρκία ελληνισμού (1914-1918)» που εκδόθηκε το 1919 στην Κων/πολη και η «Εκκλησιαστική Αλήθεια». Επίσης σημαντικές πηγές είναι οι ελληνικές και ευρωπαϊκές πρεσβευτικές και προξενικές εκθέσεις, οι Κώδικες της Μητρόπολης Αδριανουπόλεως, τα κοινοτικά κατάστιχα της Δημογεροντίας Αδριανουπόλεως, τα οποία εντοπίζουμε στα Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας. Διασώζονται επίσης προσωπικές αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων για τα δραματικά γεγονότα των 1913-1915, αλλά και πολλά εκλαϊκευμένα μεταγενέστερα πονήματα.
Ο γενικός απολογισμός της εξόδου και των διωγμών των Θρακών από την Ανατολική Θράκη κατά τις πατριαρχικές πηγές ανέρχεται σε 218.447 άτομα. Βασιζόμενοι στις ίδιες πηγές ο ελληνικός πληθυσμός της Θράκης πριν τους διωγμούς έφτανε τις 373.715 άτομα. Με μία απλή αφαίρεση εύκολα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι στην Ανατολική Θράκη μετά τους διωγμούς της περιόδου 1913- 1918 απέμειναν μόνο 155.268 Θράκες.
Μελετώντας κάποιος προσεκτικά τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη Θράκη κατά το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα εύκολα διαπιστώνει ότι το ελληνικό στοιχείο υπέστη μία οδυνηρή εξόντωση. Στην περιοχή της Ανατολικής Θράκης οι Νεότουρκοι με τους πάτρωνές τους τους Γερμανούς δοκίμασαν και εφάρμοσαν το μοντέλο των μετακινήσεων των ελληνικών πληθυσμών, αλλά και αυτό των εθνικών εκκαθαρίσεων. Εκεί επέβαλλαν τη γενοκτονική τους συμπεριφορά και εκεί αξιοποίησαν τα θλιβερά αποτελέσματα των πειραμάτων τους, ώστε να τα επεκτείνουν σχεδόν αμέσως στη Δυτική Μικρά Ασία και στον Πόντο. Το δράμα όλων αυτών των ανθρώπων σφράγισε στην ουσία την αρχή του τέλους του Ανατολικοθρακικού και του Μικρασιατικού Ελληνισμού.
Η εκδήλωση για τη μνήμη των προγόνων μας, για το διωγμό του θρακικού ελληνισμού δεν σημαίνει με κανένα τρόπο έκφραση μίσους και αντεκδίκησης προς τους δράστες του εγκλήματος της Γενοκτονίας. Αντίθετα αποτελεί έκφραση οφειλόμενης τιμής και ιερού χρέους προς τα θύματα της Στη Θράκη έλαχε το δραματικό «προνόμιο» της μακρότερης σε διάρκεια τουρκικής κατοχής. Ας μην αποκτήσει ακόμη ένα, αυτό της μη αναγνώρισης των θυσιών και του αίματος των προγόνων μας.
