Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Νικήσιανης “Ο Αράπης”: “Για να διατηρηθεί η παράδοση χρειάζεται πολλή προσπάθεια”

O κάθε τόπος καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για να μην χαθούν τα ήθη και έθιμα του. Στην περιοχή της Νικήσιανης, σε υψόμετρο 350μ στις Βορειοανατολικές παρυφές του όρους Παγγαίο, κάθε χρόνο αναβιώνει το έθιμο του “Αράπη. Πρωτοπόρος είναι ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Νικήσιανης “Ο Αράπης”. Ο Αράπης ιδρύθηκε το 1985 και στεγάζεται στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων “Ορφέας” του Δήμου Παγγαίου. Η δημιουργία του οφείλεται σε μία ομάδα ανθρώπων που με αγάπη για την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά του τόπου, συστάθηκαν για να διαφυλάξουν την παράδοση και την ιστορία. Ο σύλλογος από τη δημιουργία του μέχρι και σήμερα ασχολήθηκε με την έρευνα και καταγραφή των παραδοσιακών χορών της Νικήσιανης, την εκμάθηση παραδοσιακών χορών, τη δημιουργία χορωδίας, την αναπαράσταση του εθίμου των “Αράπηδων” και τη δημιουργία βεστιαρίου, πλούσιο σε παραδοσιακές φορεσιές της Νικήσιανης, αλλά και άλλων περιοχών. Ακόμη, με τη μελέτη του εθίμου και παρουσίαση του σε σεμινάρια και ημερίδες (Τ.Ε.Φ.Α.Α. Κομοτηνής), την δημιουργία βεστιαρίου της ενδυμασίας του “Αράπη” και επίσης συμμετείχε σε αναρίθμητες εκδηλώσεις και πραγματοποίησε πολλές παραστάσεις για την ανάδειξη του συλλόγου όπως σημαντική είναι η συμμετοχή του στην τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 στην Αθήνα.

Τα στοιχεία που συμβάλουν στην έμπνευση της ονομασίας του συλλόγου είναι:

Πολιτιστικός: επειδή συμβάλει στον πολιτισμό (παραδοσιακοί χοροί και τραγούδια)

Μορφωτικός: επειδή παρέχει γνώσεις για τον πολιτισμό και την παράδοση του τόπου μας αλλά και της χώρας

Σύλλογος: αποτελείται από ομάδα ανθρώπων με σκοπό την επίτευξη κοινών στόχων

Νικήσιανη: ο τόπος δράσης του

Αράπης: λόγω του εθίμου/δρωμένου του τόπου, που αποτελεί τη βασικότερη  και σημαντικότερη εκδήλωση του.

Τα χορευτικά τμήμα του συλλόγου έιναι ένα τμήμα μουσικοκινητικής αγωγής νηπίων και πέντε τμήματα εκμάθησης παραδοσιακού χορού. Τα τμήματα μαθητών χωρίζονται σύμφωνα με την ηλικία και την τάξη την οποία πηγαίνουν. 1^ο: Α΄, Β΄, Γ΄ τάξη Δημοτικού, 2^ο: Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ τάξη Δημοτικού, 3^ο: Εφηβικό. Υπάρχουν και δύο τμήματα ενηλίκων, εκ των οποίων το ένα είναι τμήμα γυναικών και το άλλο μικτό τμήμα ενηλίκων. O σύλλογος διαθέτει περίπου 150 μέλη από τα οποία τα 90 είναι ενεργά.

Η Γραμματέας του συλλόγου, Μώραλη Μαρία, έδωσε μια εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη στο maxmag για το έθιμο του Αράπη που διοργανώνουν κάθε χρόνο και δεν έλειψε να αναφερθεί και στα υπόλοιπα μέλη του Δ.Σ: Πρόεδρος: Σκλαρής Νικόλαος, Αντιπρόεδρος και εκπρόσωπος τύπου: Τζιτζιρή Τριανταφυλλιά, Ταμίας: Θωμλούδη Αργυρώ, Μέλη: Σκλαρή Μαρία, Σκλαρή Ελισάβετ, Αλμπάνη Κυριακή.

Επιμέλεια συνέντευξης: Δημούδη Ιωάννα

Ποια μέρα του χρόνου τελείται το έθιμο του «Αράπη» και πού;

To έθιμο του Αράπη τα τελευταία 5 χρόνια (2014-2018) τελείται στις 6 Ιανουαρίου, ανήμερα των Θεοφανίων, λόγω της καθιερωμένης αργίας για μεγαλύτερη προσέλευση του κόσμου αλλά και συμμετοχή σε αυτό. Πριν το 2014, δηλαδή έως και τον Ιανουάριο του 2013, το έθιμο πραγματοποιούνταν την ημέρα του Αγίου Ιωάννου στις 7 Ιανουαρίου κι ακόμη πριν την ίδρυση του συλλόγου (1985) το έθιμο τελούνταν την Πρωτοχρονιά αλλά από ομάδες/παρέες ανδρών κι όχι συντονισμένα. Ο χώρος διεξαγωγής του είναι ο προαύλιος χώρος του Δημοτικού σχολείου Νικήσιανης, παλαιότερα τελούνταν στην πλατεία μπροστά από την Κοινότητα Παγγαίου.

Ποια είναι η σημαντικότητα του εθίμου για τον τόπο; Τι συμβολίζει;

Το έθιμο του Αράπη αποτελεί κατάλοιπο της Διονυσιακής Λατρείας και των καλενταριών, δηλαδή των εκδηλώσεων που κατά την αρχαιότητα τελούνταν στην αρχή μιας περιόδου. Λέγεται ότι στις κορυφές του Παγγαίου υπήρχε κέντρο λατρείας του θεού Διονύσου και μαντείο. Στο ιερό του Διονύσου γινόταν μυστηριώδης παγανιστικές ιεροτελεστίες. Οι Σάτυροι και οι Σειλινοί συντρόφευαν και διασκέδαζαν το θεό, παίζοντας μουσική και χορεύοντας έξαλλα με τις Μαινάδες, απόηχος αυτών είναι και το έθιμο των  Αράπηδων. Το οποίο συμβολίζει τον θάνατο του Διονύσου από τους Τιτάνες και την ανάσταση του από τον Δία. Η μάχη, ο θάνατος και η ανάσταση συμβολίζουν τη συνεχή μάχη ανάμεσα στα στοιχεία της φύσης, στον χειμώνα και την άνοιξη και κατ΄επέκταση ανάμεσα στο καλό και το κακό.

Το όνομα τους οι αράπηδες το οφείλουν στο μαύρο χρώμα της ενδυμασίας τους. Μια ενδυμασία επιβλητική που προκαλεί δέος και φόβο.

Εικάζεται, ότι οι «Αράπηδες» χρησιμοποιήθηκαν από τον Μέγα Αλέξανδρο το 327 π.Χ. εναντίον του βασιλιά Πώρου, στον Υδάσπη ποταμό Δυτικά των Ινδιών. Ο Μακεδόνας Στρατηλάτης, προβληματιζόταν για την έκβαση αυτής της μάχης, αφού δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει την κύρια δύναμη του εχθρού, που ήταν οι ελέφαντες. Τότε εμφανίστηκαν οι Σάίοι, κάτοικοι της Νικήσιανης, οι οποίοι μεταμφιεσμένοι ως Αράπηδες, δηλαδή ντυμένοι με προβιές ζώων και ζωσμένοι με κουδούνια κατάφεραν να φέρουν την ποθητή νίκη στο βασιλιά. Ο θόρυβος των κουδουνιών προκάλεσε τρόμο στους ελέφαντες και τους έτρεψε σε φυγή.

Αργότερα, οι κάτοικοι του τόπου αυτού σε συνδυασμό με τα διονυσιακά-ορφικά μυστήρια, έκαναν αναπαράσταση του γεγονότος αυτού. Κι έτσι διαμόρφωσαν ένα έθιμο που παραμένει αναλλοίωτο από το χρόνο.

Που γίνεται η προετοιμασία για το ντύσιμο των Αράπηδων και πόση ώρα διαρκεί; Από τι αποτελείται η ενδυμασία του «Αράπη»;

Η προετοιμασία για το ντύσιμο τους πραγματοποιείται στον προαύλιο χώρο της αίθουσας πολλαπλών χρήσεων “Ορφέας” του Δήμου Παγγαίου στη Νικήσιανη. Η προετοιμασία τους διαρκεί περίπου 2-3 ώρες και χρειάζονται έμπειροι άνδρες για να τους ντύσουν, καθώς οι ίδιοι δεν έχουν τη δυνατότητα να ντυθούν μόνοι τους.

Η ενδυμασία:

Στο σώμα είναι ντυμένοι με μάλλινη μαύρη κάπα.

Στην πλάτη τους σχηματίζουν μία καμπούρα που αποτελείται από γέμισμα χόρτων (άχυρα).

Στη μέση τους δένουν τρία μεγάλα κουδούνια, τα τσάνια και ένα ιδιόμορφο κουδούνι, το μπατάλι, το οποίο φορούν όλοι ομοιόμορφα στο δεξί πόδι.

Στις κνήμες τους φορούν μάλλινες λευκές κάλτσες, τα καλτσούνια.

Αντί για παπούτσια φορούν τα τσερβούλια που κατασκευάζονται από δέρμα χοίρου.

Οι λαπάρες, είναι δερμάτινες λεπτές λουρίδες που συγκρατούν τα τσερβουλια και τα καλτσούνια, από τις κνήμες μέχρι το γόνατο

Και τέλος η μπαρμπότα, (λατινικά: barbuta=κράνος), το επιβλητικό κάλυμμα της κεφαλής που αποτελείται από δέρμα τράγου.

Σύμφωνα με την παράδοση η μαχαίρα, το ξύλινο σπαθί που κρατούν οι Αράπηδες, προστέθηκε στην εποχή της τουρκοκρατίας.

Κάθε περιοχή ή χωριό της Ελλάδας έχει τους δικούς του χορούς και σίγουρα διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή ή ακόμη και από χωριό σε χωριό. Κατά την διάρκεια τέλεσης του εθίμου, ποιούς χορούς παρουσιάζουν τα χορευτικά τμήματα του συλλόγου στους θεατές;

Κατά τη διάρκεια της τέλεσης του εθίμου τα χορευτικά τμήματα του συλλόγου πλαισιώνουν τους Αράπηδες και παρουσιάζουν παραδοσιακούς χορούς του τόπου μας, της Νικήσιανης. Τα τραγούδια που ακούγονται και χορεύονται την ημέρα αυτή είναι: παπίτικος ή σιγανός δηλαδη Αυτό το μπαλκονάκι, Τα νταούλια κρουν βρε Στέργιο, Ασημένια βέργα πελεκώ, Μια γαλάζια Περιστέρα, Συρτός, Γκάιντα, Σ΄ένα δέντρο δυο κλωνάρια.

Πες μου λίγα λόγια για όλους όσους συμμετέχουν στην αναβίωση του δρώμενου. Υπάρχουν άλλα προσκεκλημένα χορευτικά τμήματα;

Στην αναπαράσταση του αρχαίου δρωμένου των «Αράπηδων» συμμετέχουν άνδρες κάθε ηλικίας, αλλά και παιδιά που περιμένουν με ανυπομονησία την τέλεση του εθίμου. Οι άνδρες της Νικήσιανης αγαπούν τόσο πολύ το δρώμενο και οι περισσότεροι διαθέτουν στο σπίτι τους όχι μόνο τα κουδούνια (τσάνια) που απαιτούνται, αλλά και όλο το ρουχισμό που χρειάζεται για την ενδυμασία του «Αράπη». Πολλές μέρες πριν από την τέλεση του εθίμου φροντίζουν ώστε να προμηθευτούν τις λεγόμενες «μπαρμπότες», δηλαδή της μάσκες που φορούν στο κεφάλι. Οι «μπαρμπότες» είναι φτιαγμένες από δέρμα τράγου και χρειάζονται μία ειδική επεξεργασία για να δώσουν το σχήμα που χρειάζεται.

Συμμετέχοντες στο δρώμενο είναι και οι χορευτές του πολιτιστικού συλλόγου που πλαισιώνουν τους «Αράπηδες» χορεύοντας στους ρυθμούς του ζουρνά και του νταουλιού. Οι χορευτές είναι άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας, ντυμένοι με τις παραδοσιακές φορεσιές του τόπου.

Τα τελευταία χρόνια συνηθίζεται να καλούνται σύλλογοι από τη γύρω περιοχή. Στόχος του συλλόγου είναι η προβολή του εθίμου και η προσέλευση περισσότερου κόσμου και από τις γύρω περιοχές. Φέτος, στις 6 Ιανουαρίου 2019, θα υπάρχει ένας προσκεκλημένος σύλλογος.

Τι θα συναντήσει κανείς αν στις 6 Ιανουαρίου παρευρεθεί στον προαύλιο χώρο του Δημοτικού Σχολείου Νικήσιανης;

Πολλά ενδιαφέροντα πράγματα. Αναπαράσταση του πανάρχαιου εθίμου του «Αράπη», χορευτικά τμήματα του συλλόγου που θα χορέψουν ντόπιους παραδοσιακούς χορούς με ζουρνάδες και νταούλια, ο πολιτιστικός σύλλογος που θα προσφέρει στον κόσμο το τοπικό έδεσμα της Νικήσιανης “Τα σαρμαδάκια”. Επίσης, θα προσφέρει κρασί και τσίπουρο από τους παραγωγούς του χωριού και στον χώρο του Δ. σχολείου θα πωλούνται σουβλάκια και σουβενίρ προς ενίσχυση του συλλόγου.

Αποδεδειγμένα, η σωστή προβολή των δρωμένων μιας περιοχής θα δημιουργήσει πολιτιστικό τουρισμό. Πιστεύεις πως υπάρχουν τα μέσα και η βοήθεια για την προβολή του εθίμου, την αναβίωσή του και την προσέλκυση πολιτών από μακρινές πόλεις ή χωριά;

Ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Νικήσιανης “Ο Αράπης” έχει προσπαθήσει και προσπαθεί πολύ τα τελευταία χρόνια για την προβολή του εθίμου, αλλά και την προσέλκυση πολιτών από τις γύρω περιοχές (Πόλεις-χωριά). Έχει εστιαστεί στην διαφήμιση και την προβολή του εθίμου δημιουργώντας διαφημίσεις σε τοπικά τηλεοπτικά κανάλια και ραδιοφωνικούς σταθμούς κυρίως ένα μήνα πριν από την εκδήλωση. Γίνονται συστηματικά προσπάθειες για να ανακαλύψουμε τον καλύτερο τρόπο για την προβολή του εθίμου σε μακρινές πόλεις με σκοπό άνθρωποι από μακρυά να ταξιδέψουν για να βρίσκονται κοντά μας.

Πόσο εύκολο είναι σε μια μικρή κοινωνία να διατηρηθεί η παράδοση; Οι νέοι της Νικήσιανης αναγνωρίζουν την προσπάθεια του συλλόγου; υπάρχει συμμετοχή;

Για να διατηρηθεί η παράδοση χρειάζεται πολλή δουλειά και προσπάθεια όχι μόνο από τον πολιτιστικό σύλλογο αλλά και από το σύνολο των πολιτών και κατοίκων της Νικήσιανης. Ο σύλλογος από την ίδρυση του έως και σήμερα έχει κάνει πολλές δράσεις και προσπάθειες για να διατηρήσει την παράδοση του τόπου και να την διαδώσει από γενιά σε γενιά. Παλαιότερα είχε γίνει έρευνα για τις παραδοσιακές φορεσιές του χωριού και στη συνέχεια δημιουργήθηκαν οι φορεσιές που έχει στη διάθεση του ο σύλλογος. Έγινε προσπάθεια για τη διατήρηση και αναβίωση του εθίμου του Αράπη μέσω της δημιουργίας ρουχισμού του αλλά και την αναπαράσταση του εθίμου σε μία συντονισμένη εκδήλωση σε συγκεκριμμένη μέρα και ώρα κι όχι όπως συνέβαινε παλαιότερα από μεμονωμένες παρέες ανδρών.

Υπάρχει συμμετοχή από νέους της Νικήσιανης στο σύλλογο, στα χορευτικά τμήματα και στο δρώμενο του Αράπη, αλλά υπάρχουν και πολλοί που δεν ενδιαφέρονται. Πιστεύω ότι σε ένα χωριό σαν το δικό μας με τόσο μεγάλη ιστορία, παράδοση και κληρονομιά θα έπρεπε οι νέοι να συμμετέχουν περισσότερο στις δράσεις του συλλόγου και να τον στηρίζουν σε κάθε του προσπάθεια.

Σε ποιες άλλες εκδηλώσεις είναι πρωτοπόρος ο Πολιτιστικός και Μορφωτικός Σύλλογος Νικήσιανης «Ο Αράπης»;

Ο Πολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Νικήσιανης ο “Αράπης” διοργανώνει κάθε χρόνο τις παρακάτω εκδηλώσεις:

• Το έθιμο του “Αράπη” στις 6 Ιανουαρίου: αρχαίο Διονυσιακό δρώμενο
• Το κάψιμο των Ψύλλων: το άναμμα μιας μεγάλης φωτιάς από πουρνάνια στο ύψωμα του λόφου της Ι.Μ. Αγίου Ιωάννου για τον αποχαιρετισμό του χειμώνα και το καλωσόρισμα της άνοιξης, Κυριακή της Τυροφάγου πριν την Καθαρή Δευτέρα
• Την ημέρα “Σαρμά”: την Κυριακή της Πεντηκοστής στον προαύλιο χώρο του Αγίου Γεωργίου Νικήσιανης, μια γιορτή προς τιμήν του τοπικού εδέσματος της Νικήσιανης ‘τα σαρμαδάκια’
• Τον ετήσιο χορό του συλλόγου»

Περιμένουμε όλο τον κόσμο και φέτος να βρεθεί κοντά μας! 

Τρόποι επικοινωνίας:
Email: sullogos.arapis@gmail.com

Πηγή : www.maxmag.gr