Πρόσφυγες και Εκπαίδευση

Παράδοση της ελληνικής αρχαιότητας ήταν η φιλοξενία και θεότητά της ο Ξένιος Δίας. Έτσι, όταν ο Οδυσσέας, μετά τον τρωικό πόλεμο, φθάνει καραβοτσακισμένος στο νησί των Φαιάκων, δεν τον ρωτούν ούτε ποιος είναι ούτε πώς και γιατί έφτασε στον τόπο. Τον περιποιούνται, τον φιλοξενούν και την άλλη μέρα ακούν τις περιπέτειές του. Ο τρόπος αυτός αντιμετώπισης δείχνει την ευαισθησία των ανθρώπων της εποχής εκείνης να κατανοούν τη δύσκολη θέση του ξένου αλλά και τη διακριτικότητά τους να μην την επιτείνουν. Δείχνει επίσης ένα πολιτισμικό επίπεδο που στηρίζεται στην αρχή της αμοιβαίας ανθρώπινης εμπιστοσύνης, η οποία διαμορφώνει θετικό κλίμα και στις δυο πλευρές.Οι διεθνείς εξελίξεις έφεραν στη χώρα μας και άλλους επαναπατριζόμενους ή μετανάστες από άλλες χώρες. Όλοι ήλθαν, είτε επειδή αισθάνονταν ότι γυρίζουν στην πατρίδα, είτε επειδή πίστευαν ότι θα βρουν σ’ αυτόν τον τόπο καλύτερη μοίρα, και εδώ έφεραν ή γέννησαν τα παιδιά τους και προσδοκούν κάτι από μας.

Ίσως, δεν μπορούμε να βοηθήσουμε αρκετά στη λύση των προβλημάτων, μπορούμε όμως να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τη δική μας στάση με βάση την πολιτισμική μας παράδοση. Βέβαια, δεν είναι εύκολο να απαλλαγεί κανείς από φορτίσεις του παρελθόντος και του παρόντος, αλλά αξίζει να προσπαθήσει ιδιαίτερα για το παιδί που, χωρίς να έχει ευθύνη, παλεύει ανάμεσα στις συνθήκες της οικογένειας και του περιβάλλοντος και στις δυσκολίες του για πολλούς λόγους μέσα στην τάξη. Το παιδί είναι το μέλλον και δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται σαν κάτι διαφορετικό όποιο χρώμα και όποια κουλτούρα κι αν κουβαλάει. Δεν είναι αντίπαλος ή τουλάχιστον δεν πρέπει να το ωθούμε εμείς σε αρνητική στάση.

Επομένως, σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες, όπου οι μετακινήσεις διαφόρων εθνοπολιτισμικών ομάδων είναι έντονες και τα όρια μεταξύ κρατών, γλωσσών και θρησκειών γίνονται όλο και πιο ρευστά, η προσαρμογή σε συνθήκες πολυπολιτισμικής συμβίωσης και συνεργασίας αποτελεί πρόκληση για την εκπαίδευση, η οποία πρέπει να δημιουργήσει κατάλληλες στρατηγικές, για να αντιμετωπίσει τα νέα μορφωτικά προβλήματα και δεδομένα.

Οι άνθρωποι διδάσκουν και διδάσκονται, μαθαίνουν να αποκτούν και να εφαρμόζουν γνώσεις, αξίες και συμπεριφορές, κατά την αλληλεπίδρασή τους με άλλους ανθρώπους, συμμετέχοντας σε διαδικασίες που συνεπάγονται συμβολική επικοινωνία ( όπως είναι η γλώσσα, η αγωγή, η τελετουργία).

Το εκπαιδευτικό σύστημα μεταφέρει, μεταξύ άλλων, τη συσσωρευμένη εμπειρία και τη βιωμένη παράδοση ενός πολιτισμού, παρέχει στα μέλη της κοινωνίας τις δεξιότητες και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για τη συμβολική οικειοποίηση του πολιτισμικού δυναμικού της, τη διατήρηση ή την αλλαγή του.

Κάθε πολιτισμός διαμορφώνει ένα κατάλληλο εκπαιδευτικό σύστημα για να διδάξει τους κοινωνικά επιθυμητούς τρόπους συμπεριφοράς. Το τι μαθαίνεται και το τι πρέπει να μαθαίνεται ποικίλει από κοινωνία σε κοινωνία, σε ποικίλες φάσεις ή σε διαφορετικές  ομάδες της ίδιας κοινωνίας. Το πρόβλημα που δημιουργείται ακριβώς στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές και ετερογενείς κοινωνίες είναι ότι οι ομάδες που τις απαρτίζουν ορίζουν διαφορετικά η καθεμιά τους επιθυμητούς τρόπους εκπαίδευσης και δράσης. Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι ότι, παρά την καθιερωμένη αντίληψη, η εκπαίδευση δεν συνδέεται αποκλειστικά με το θεσμό του σχολείου αλλά και με άλλες μαθησιακές πρακτικές ( οικογενειακές, κοινοτικές, θρησκευτικές) που προσιδιάζουν σε κάθε πολιτισμό. Τα ζητήματα αυτά είναι πλέον επείγοντα για τις περισσότερες κοινωνίες σήμερα, στις οποίες οι ανθρώπινες ομάδες που συμβιώνουν δεν είναι ομόγλωσσες, ομοεθνείς, ομόθρησκες και ομοιογενείς. Άρα η εκπαίδευση που παρέχεται, για να είναι αποτελεσματική, πρέπει να λαβαίνει υπόψη την ετερότητα και τη διαφορά, τις αξίες και επιλογές, συνήθειες ή δυνατότητες των ποικίλων κοινωνικών ομάδων που συμβιούν, τις τελευταίες δεκαετίες ιδιαίτερα, μέσα σ’ αυτό το παγκόσμιο χωριό.

Στην Ελλάδα, το πρόβλημα της ύπαρξης μιας μεγάλης ποικιλίας στο μαθητικό πληθυσμό είναι πλέον έντονα φανερό. Εκτός από την εθνοπολιτισμική και θρησκευτική τους ιδιαιτερότητα αλλά και τη γλωσσική διαφορά, τα παιδιά αυτά έχουν να αντιμετωπίσουν τη σύγκρουση μεταξύ οικογενειακού και σχολικού περιβάλλοντος, ένα καινούριο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, προσαρμοστικές δυσκολίες κατά την ένταξή τους στην κοινωνία υποδοχής καθώς και τις προκαταλήψεις των εντοπίων.

Σ’ αυτή, λοιπόν, τη μεταβατική και κρίσιμη περίοδο της αλλαγής, η ανάπτυξη μιας διαπολιτισμικής οπτικής σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα του αναλυτικού προγράμματος καθώς και η εφαρμογή διδακτικών πρακτικών που να προάγουν μιαν ενοποιητική αλλά όχι αφομοιωτική αντίληψη της « ισότητας εν διαφορά» φαίνεται να είναι η καταλληλότερη εκπαιδευτική προοπτική. Ιδιαίτερα στα ανθρωπιστικά μαθήματα, όπως η λογοτεχνία, η ιστορία, η γεωγραφία, τα θρησκευτικά, ο πολιτισμικός πλουραλισμός επιτρέπει την αμοιβαία κατανόηση των διαφορετικών ομάδων και ατόμων και προωθεί αξίες, αρχές και κανόνες που διευκολύνουν τη συμβίωση και τη συνεργασία των ανθρώπων.

Μιχάλης Μαλαμίδης

Φιλόλογος