Σαμίρ Αμίν: για μια κριτική στον ευρωκεντρισμό (4)

Για να ολοκληρωθεί η συμβολή του Αμίν στη συνέχιση του έργου του Μαρξ, είναι απαραίτητο να αναφερθούμε σε ορισμένες εξελίξεις της σκέψης του, και σε σχέση με άλλες εξελίξεις.

Καταρχάς, για να εξηγηθούν οι βαθιές μεταμορφώσεις του καπιταλισμού σε παγκόσμια κλίμακα, από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα και μετά, υπήρξαν οι συνεισφορές της ΡόζαΛούξεμπουργκ (Η συσσώρευση του κεφαλαίου του 1913), του Λένιν (Ιμπεριαλισμός, η ανώτατη φάση του καπιταλισμού του 1916, στην πραγματικότητα στο ρωσικό πρωτότυπο «πιο πρόσφατο», «τελευταία»), με τη βοήθεια των έργων του Hilferding (για το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο) και του Hobson (για τον ιμπεριαλισμό ως πολιτική) και του Bucharin (Η Παγκόσμια Οικονομία και ο ιμπεριαλισμός του 1915).

Μετά το 1945 είχαν καθοριστεί τρεις σχολές, σχετικά με τη σχέση Βορρά-Νότου, κέντρου-περιφέρειας, ανάπτυξης-υπανάπτυξης με χρονολογική σειρά:

1. η «σχολή της πολωτικής συσσώρευσης» του ΣαμίρΑμίν
2. η «σχολή της εξάρτησης» (FernandoHenriqueCardoso, ο οποίος αργότερα έγινε φιλελεύθερος πρόεδρος της Βραζιλίας, CelsoFurtado, TheotoniodosSantos, AndreGunderFrank), επίσης ως κριτική του «desarrollismo», του «αναπτυξισμού», στη Λατινική Αμερική που συνελήφθη από τον RaulPrebisch, στον οποίο οφείλουμε, μεταξύ άλλων, τις έννοιες «κέντρο» και «περιφέρεια».
3. η «σχολή του συστήματος-κόσμος» του I. Wallerstein, επίσης υπό το πρίσμα του μαθήματος του γάλλου ιστορικού FernandBraudel.

Στην αντίληψη της ιμπεριαλιστικής κερδοφορίας και ως καινοτόμου συμβολής του Αμίν περιλαμβάνεται «ο νόμος της παγκοσμιοποιημένης αξίας» ως μέτρο των εθνικών διαφορών στους μισθούς, στις τιμές του εργατικού δυναμικού. Πάνω απ’ όλα σε παγκόσμια κλίμακα, στο αποφασιστικό ρήγμα μεταξύ Παγκόσμιου Βορρά και Παγκόσμιου Νότου. Σε ένα πλαίσιο στο οποίο από τους τρεις παράγοντες της καπιταλιστικής παραγωγής (εμπορεύματα, κεφάλαια, εργατική δύναμη) μόνο οι δύο πρώτοι κυκλοφορούν ελεύθερα στον κόσμο, ενώ η εργατική δύναμη, η μισθωτή εργασία αναπόφευκτα (σώματα, άνθρωποι) έχουν τεράστια εμπόδια σε αυτή την κυκλοφορία.

Αυτή που ο ImmanuelWallerstein έχει ορίσει ως «εθνοτική διαφοροποίηση του εργατικού δυναμικού», ως μόνιμο χαρακτηριστικό του ιστορικού καπιταλισμού, ξεκινώντας από το δουλεμπόριο μέχρι σήμερα (μετανάστες κ.λπ.), στον Amin καθίσταται «εθνική διαφοροποίηση των μισθών», ένα από τα τα θεμελιώδη στοιχεία της τεράστιας μεταφοράς αξίας από τις υπανάπτυκτες και υποτελείς περιφέρειες στα ανεπτυγμένα και κυρίαρχα κέντρα του κόσμου.

X.

ο Amin οφείλει πολλά σε εκείνους που, μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να συνεχίσουν το έργο του Μαρξ και να λογοδοτήσουν για τους μετασχηματισμούς του καπιταλισμού στον εικοστό αιώνα. Είναι πάνω από όλα οι μαρξιστές γύρω από τη μηνιαία επιθεώρηση των ΗπαMonthly Review. Ιδιαίτερα οι Paul M. Sweezy και PaulBaran.

Ήδη ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1950 αυτοί επεξεργάστηκαν την κατηγορία του «πλεονάσματος», “surplus”, όχι καινούργιας, ούσα μια επεξηγηματική κατηγορία της ανθρώπινης ανάπτυξης, του πολιτισμού, από τη νεολιθική επανάσταση και μετά (περίσσευμα, επιπλέον, πλεόνασμα προϊόντος). Τώρα ως μια σημαντική πτυχή της καπιταλιστικής αναπαραγωγής, ως κατηγορία για την κατανόηση της συνολικής αναπαραγωγής του συστήματος, ως πηγή-πόρο για τις δημόσιες δαπάνες, ειδικά το πλεόνασμα για τις στρατιωτικές δαπάνες. Ο «μιλιταρισμός» επιστρέφει ως σημαντική κατηγορία. Η ΡόζαΛούξεμπουργκ ξεκίνησε υποδεικνύοντας πώς ο μιλιταρισμός δεν ήταν μόνο ένα ανθρωπολογικό, κοινωνιολογικό, πολιτιστικό, πολιτικό φαινόμενο (πολιτική εξουσίας-ισχύος, πολεμοκάπηλες, βίαιες καμαρίλες κ.λπ.), αλλά ήταν μια σημαντική πτυχή ως τομέας της συνολικής κοινωνικής παραγωγής. Ήταν ένα οργανικό, και όχι ένα αυτοσχέδιο, εκ του προχείρου μέρος της καπιταλιστικής παραγωγής και της αναπαραγωγής του καπιταλισμού στο σύνολό του.

Αυτοί οι μαρξιστές πρότειναν, και εξακολουθούν να προτείνουν, να προστεθούν στους δύο παραδοσιακούς τομείς, που μελέτησε ο Μαρξ στο Βιβλίο ΙΙ του Κεφαλαίου, της συνολικής κοινωνικής παραγωγής, ο πρώτος τομέας «μέσα παραγωγής» και ο δεύτερος τομέας «μέσα κατανάλωσης», επίσης και ο τρίτος τομέας «μέσα μαζικής καταστροφής». Τα όπλα και στρατιωτική βιομηχανία στην ουσία. Το περίφημο στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα.

οι Baran και Sweezy είναι οι συγγραφείς του θεμελιώδους βιβλίου του 1966 Monopoly Capital, Ilcapitalemonopolistico, Το μονοπωλιακό κεφάλαιο, το οποίο αργότερα έγινε ένα από τα «βιβλία του ’68». Στο οποίο γίνεται αναφορά πάνω από όλα στην «αμερικανική οικονομική και κοινωνική δομή», στον ηγεμονικό ρόλο των Ηπα, στον μιλιταρισμό τους κ.λπ..

Σε αυτό το βιβλίο, οι δύο αμερικανοί συγγραφείς εκφράζουν με σαφή και άμεσο τρόπο την παραδοχή όλου αυτού του «μαρξισμού της περιφέρειας» και των απελευθερωτικών κινημάτων του νότιου ημισφαιρίου. Ένα είδος δαιδαλώδους μανιφέστου του τριτοκοσμισμού, στις περιφέρειες του κόσμου και στα νεανικά κινήματα στη Δύση. «Η επαναστατική πρωτοβουλία που προηγουμένως ήταν προνόμιο του ευρωπαϊκού προλεταριάτου έχει περάσει τώρα στις απόκληρες μάζες των περιφερειών του κόσμου».

Σε αυτή την ανατροπή, σε αυτήν την «κοπερνίκεια επανάσταση», σε αυτό το όραμα που είναι επίσης παλιγγενετικό, μεσσιανικό ακόμη και σε τομείς του δυτικού τριτοκοσμισμού, απογοητευμένου από το δυτικό προλεταριάτο, που θεωρείται πλέον «ενσωματωμένο στο σύστημα», σύμφωνα με την αντίληψη του Μαρκούζε, δρούσε και η άλλη αποκαλυπτική οπτική που προέρχονταν από την Κίνα. Από τον LinPiao το 1965, λίγο πριν την έναρξη της «πολιτιστικής επανάστασης». Σε μια από τις διάσημες παρεμβάσεις του εξηγούσε πώς οι καταπιεσμένοι λαοί της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, η «παγκόσμια ύπαιθρος», έπρεπε να περικυκλώσουν την «παγκόσμια πόλη», που δημιούργησαν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, κυρίως οι Ηπα. Το πρωταγωνιστικό κοινό στο παγκόσμιο σενάριο της κινεζικής επανάστασης, που έγινε και κερδήθηκε με βάση την ύπαιθρο και τους αγρότες.

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος