Σαράντα χρόνια χτίζοντας αυτονομία

17 Noεμβρίου 2023

Ποτέ δεν συγκέντρωσαν εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά τα λόγια τους, ακόμη και όταν δεν ήταν μια κραυγή, ακόμα και όταν σώπαιναν, είχαν μεγάλη πλανητική, ακόμη και διαγαλαξιακή, απήχηση intergalattica.

Σήμερα, καθώς τα αρπακτικά της προσοχής μας επινοούν ολοένα και πιο εξελιγμένους αλγόριθμους και μηχανές για να αποσιωπήσουν κάθε απλή αλήθεια για τις αδικίες και τις καταπιέσεις του κόσμου, η φωνή τους φτάνει σε εμάς πιο αδύναμη.

Είναι αλήθεια, θα ήταν παράλογο να το αρνηθούμε, αλλά είναι ειλικρινά εξίσου παράλογο να πιστεύουμε ότι αυτό εξαρτάται από εκείνους. Πολλοί πιθανότατα πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν πλέον στην Τσιάπας ή ότι είναι, όπως λένε σε αυτές τις περιπτώσεις, «υπολειμματικοί».

Και για αυτό όμως, μόλις πριν από δύο χρόνια διέσχισαν τον ωκεανό, εν μέσω της πανδημίας, για να απαλλαγούν από την ευχαρίστηση να «εισβάλλουν» στην Ευρώπη –η ειρωνεία δεν τους έλειψε ποτέ– αλλά κυρίως να έρθουν να ακούσουν, να προσπαθήσουν να καταλάβουν ποιος και πώς αντιστέκεται στην κυριαρχία του χρήματος επί της ζωής χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την Selva, τη Ζούγκλα τους.

Δεν προειδοποίησαν τα μέσα ενημέρωσης που μετρούν, ούτε προώθησαν την «ορατότητά» τους με οποιονδήποτε τρόπο. Πολλοί δεν τους πρόσεξαν καν, είναι συνήθως μικροί στο ανάστημα και μετά έχουν καλυμμένα τα πρόσωπά τους…

Ωστόσο, σαράντα χρόνια αφότου ήρθαν στον κόσμο, οι ζαπατίστας – ιθαγενείς της Τσιάπας αλλά και γκέι στο Σαν Φρανσίσκο, μαύροι στο Νότο Αφρική, αγρότες δίχως γη σε κάθε Χώρα, Παλαιστίνιοι στο Ισραήλ και γυναίκες μόνες σε οποιοδήποτε μετρό στις δέκα το βράδυ – συνεχίζουν αυτή την παράξενη επανάσταση που τροφοδοτεί αλλαγές.

Αλλαγές που ξεκινούν σε μια συγκεκριμένη στιγμή, είναι δύσκολο να αναγκαστούν σε μια ημερομηνία, και δεν σταματούν ποτέ να μεταμορφώνουν τη ζωή, γιατί είναι βαθιές και είναι πραγματικές αλλαγές. Είναι μια πάντα ημιτελής διαδικασία, που αρνείται την ταξινόμηση και τη σταθερότητα.

Μας το υπενθυμίζει ο Raúl Zibechi, που τους γνωρίζει, τους συνοδεύει και μιλάει για αυτούς όπως πολύ λίγοι άλλοι δημοσιογράφοι οι οποίοι έμαθαν από αυτούς να περπατούν κάνοντας πάντα νέες ερωτήσεις στον εαυτό τους.

Παρά την πολιορκία και τη βία ενός πολέμου κατά της αυτονομίας τους που χρησιμοποιεί συμβατικά, πολιτικά όπλα, επικοινωνιακά και πολλά άλλα από το 1994, η εμπειρία ζαπατίστα είναι ζωντανή.

Συνεχίζει να αλλάζει και να διαφοροποιείται. Χτίζει νέους κόσμους με μια εξαιρετικά αυστηρή ηθική και με τη σπάνια και υπέροχη ταπεινότητα αυτών που γνωρίζουν ότι η υπεράσπιση της ζωής από τις νεκροπολιτικές της εποχής μας δεν είναι ένα παιδικό παιχνίδι.

Για το λόγο αυτό, κανείς δεν μπορεί ποτέ να σταματήσει να μαθαίνει, ίσως ακόμα και παίζοντας. Αυτοί το ξέρουν. Απλά δείτε το φανταστικό βίντεο παρακάτω για να το καταλάβετε: “Mientras tanto en las montañas del sureste mexicano…“, Εν τω μεταξύ στα βουνά του νοτιοανατολικού Μεξικού….

Διαρκεί μόνο πέντε λεπτά, είναι το ενδέκατο μέρος ενός μακροσκελούς και εξαιρετικού κειμένου, τα άλλα 10 μέρη βρίσκονται στο κάτω μέρος του κειμένου στην οκτάβα, αυτό του αστικού μύθου με τίτλο “Leggere per sapere di cosa si tratta,” Διαβάστε για να μάθετε περί τίνος πρόκειται (και αυτός εδώ κάτω).

Να έχετε υπομονή, μα non abbiamo mai nascosto di essere poco inclini all’ordine, Ποτέ δεν κρύψαμε ότι δεν έχουμε κλίση προς την τάξη. Αυτό το σύντομο βίντεο, χωρίς λόγια, εξηγεί καλύτερα από κάθε ομιλία, κατά την ταπεινή μας γνώμη, μια μεγάλη αλήθεια που θα μπορούσε να ακούγεται σαν μια από τις μεγαλύτερες αιρέσεις της εποχής μας: δεν είναι αλήθεια ότι αυτό που δεν έχει τιμή δεν έχει αξία

Έχουν περάσει ακριβώς σαράντα χρόνια από την ίδρυση του Ejército Zapatista de Liberación Nacional, το EZLN ιδρύθηκε στις 17 Νοεμβρίου 1983, και σε λίγες εβδομάδες θα γιορτάσουμε τριάντα χρόνια από την εξέγερση της 1ης Ιανουαρίου 1994.

Ο ζαπατισμός είναι τόσο ζωντανός όσο πριν από τρεις ή τέσσερις δεκαετίες, κάτι που δεν μπορεί παρά να μας ωθεί να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την εξαιρετική του φύση. Το πρώτο ζήτημα είναι ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια επαναστατική διαδικασία, διότι υπήρξε μια αλλαγή καθεστώτος στις περιοχές στις οποίες έχει εγκατασταθεί.

Το καθεστώς των κτημάτων και των γαιοκτημόνων έχει τελειώσει. Τα εδάφη ανακτήθηκαν και οι ιδιοκτήτες των χασιέντων τράπηκαν σε φυγή. Σε αυτούς τους χώρους, οι κοινότητες και οι βάσεις υποστήριξης, οι αυτόνομοι δήμοι και las juntas de buen gobierno, τα συμβούλια καλής διακυβέρνησης, που ασκούν την αυτονομία, έχουν αρχίσει να αυτοδιοικούνται.

Ωστόσο, δεν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κλασική επανάσταση, όπως αυτές που γνωρίσαμε τους τελευταίους δύο αιώνες και, ειδικότερα, ξεκινώντας από τη ρωσική επανάσταση του 1917.

Εδώ μπορούμε να θυμηθούμε και να θυμίσουμε τον διάλογο μεταξύ του υποδιοικητή Μάρκος και του γέρο Αντόνιο, για να πούμε ότι η διαδικασία των αλλαγών ξεκινά σε μια συγκεκριμένη στιγμή, η οποία είναι ίσως αδύνατο να οριστεί με μια ημερομηνία, και δεν τελειώνει ποτέ, αν αυτό είναι αλήθεια.

Αυτή η ιστορία αναφέρεται στον αγώνα, ο οποίος είναι σαν ένας κύκλος που δεν έχει τέλος, αλλά νομίζω ότι μπορεί να εφαρμοστεί και στη διαδικασία ζαπατίστα. Σε δεύτερο τόπο, είμαι πεπεισμένος ότι ο ζαπατισμός άλλαξε την ιδέα που είχαμε για το πώς να αλλάξουμε τον κόσμο, επικεντρωμένο σε ημερομηνίες και τόπους: 25 Οκτωβρίου 1917, η επίθεση στα Χειμερινά Ανάκτορα στην Αγία Πετρούπολη, για παράδειγμα. στις 14 Ιουλίου 1789, η καταιγίδα και πτώση της Βαστίλης.

1η Οκτωβρίου 1949, η νίκη της κινεζικής επανάστασης και η ανακήρυξη της λαϊκής Δημοκρατίας. Και ούτω καθεξής. Αν καταλαβαίνω καλά, η διαδικασία ζαπατίστα ξεκίνησε, ίσως, πριν από 40 χρόνια και εξακολουθεί να μεταμορφώνει την πραγματικότητα.

Είναι μια ευρεία διαδικασία μόνιμων αλλαγών, με επίκεντρο τα ανθρώπινα όντα και όχι μόνο επί πραγμάτων ή αντικειμένων, των οποίων το κέντρο είναι η αυτονομία. Η ανάκτηση της γης, των μέσων παραγωγής είναι κάτι κεντρικό, αλλά η κατάληψη κτιρίων και θεσμών όχι.

Οι θεμελιώδεις αλλαγές μπορούν να ξεκινήσουν, όπως σε αυτή την περίπτωση, ακόμη και πριν από την ανάκτηση της γης, διότι προσλαμβάνουν συγκεκριμένη μορφή στον τρόπο δράσης, στη συλλογική εργασία ως άξονα κάθε κατασκευής και, προφανώς, στην αυτονομία.

Ο ζαπατισμός αρνείται να σταθεροποιηθεί, να θεσμοθετηθεί και, επομένως, να σταματήσει να μεταμορφώνει τη ζωή. Θεωρεί, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του πάντα ως μια διαδικασία που δεν ολοκληρώθηκε, όχι παγωμένη σε ημερομηνίες, τόπους και ανθρώπους.

Ξεκινώντας από αυτές τις ιδέες, θα ήθελα να συγκρίνω εδώ εν συντομία τη διαδικασία ζαπατίστα με την κατάσταση που διασχίζουν άλλες διεργασίες, τη στιγμή που κλείνει τα 30. Η ρωσική επανάσταση ναυάγησε πολύ πριν φτάσει σε αυτά.

Λιγότερο από μια δεκαετία μετά την ανάληψη της εξουσίας, ξέσπασαν εκκαθαρίσεις μέσα στο κόμμα και καταστολή όσων διαφωνούσαν με την ηγεσία, αλλά κυρίως επιθέσεις στους αγρότες και τα έθιμά τους, επιβάλλοντας αναγκαστική κολεκτιβοποίηση.

Είναι σίγουρα αλήθεια ότι η ρωσική επανάσταση χρειάστηκε να αντιμετωπίσει έναν εμφύλιο πόλεμο με την παρέμβαση των κύριων ξένων δυνάμεων. Ωστόσο, η καταστολή κατά της εργατικής αντιπολίτευσης και η δολοφονία ανώτερων ηγετών όπως ο Τρότσκι δεν είναι συνέπεια του εμφυλίου πολέμου, αλλά του αγώνα για απόλυτο έλεγχο της εξουσίας από μια μικρή ομάδα διοικούντων.

Το 1979, τρεις δεκαετίες μετά τη νίκη της επανάστασης, η Κίνα αγκάλιαζε τον καπιταλισμό αφού φυλάκισε αρκετούς ηγέτες κομμάτων, συμπεριλαμβανομένης της χήρας του Μάο, Τσιάνγκ Τσινγκ.

Παρά τα λάθη του Μάο και την τάση του να κυβερνά από ψηλά, ο θάνατός του το 1976 επιτάχυνε μια πορεία προς τον καπιταλισμό και την εγκατάλειψη κάθε μετασχηματιστικής έντασης από τη νέα ηγεσία με επικεφαλής τον Ντενγκ Σιαόπινγκ και αυτούς που τον ακολούθησαν.

Η κυρίαρχη πολιτική κουλτούρα σε αυτές τις διαδικασίες απομακρύνθηκε από τις αρχικές και ιδρυτικές αρχές. με τον καιρό έτεινε να αναπαράγει τους τρόπους και τα βίτσια των ηττημένων τάξεων, όπως ο ίδιος ο Λένιν κατάφερε να παρατηρήσει προς το τέλος της ζωής του. Ο Στάλιν συχνά συγκρίνεται με τσάρο και οι κινέζοι κομμουνιστές με την προνομιούχο κάστα των μανταρίνων.

Ο αγώνας για την εξουσία υπήρξε ο άξονας των «νικηφόρων» επαναστάσεων, με επίκεντρο το Κράτος. Η αυτονομία και το χτίσιμο του νέου είναι ο πυρήνας του ζαπατισμού. Για όλα αυτά, 30 χρόνια μετά από εκείνο το «Ya Basta!» – »Φτάνει Πια», μπορούμε να πούμε ότι ο ζαπατισμός συνεχίζει να μεταμορφώνει τον κόσμο, δημιουργώντας τον νέο και υπερασπίζοντάς τον.

Δημιούργησε νέους τρόπους άσκησης εξουσίας μέσω του «διοικούμε υπακούοντας». Οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων συνεχίζουν να αλλάζουν σε θέματα υγείας, εκπαίδευσης, παραγωγής, δικαιοσύνης, εορτασμού, αθλητισμού και τέχνης, με γνώμονα μια επαναστατική ηθική, εξεγερμένη.

Δεν ήταν να γίνει κάτι σπουδαίο το 1994, και μετά τέρμα. Μιλάμε για μια μακρά διαδικασία αλλαγών και δημιουργιών και συνειδητοποίησης πως τώρα προχωρούμε προς κάτι περισσότερο. Μετά από δύο μεγάλες δεκαετίες προοδευτισμού που έδειξε όλες τις μιζέριες του στη Λατινική Αμερική, ο ζαπατισμός παραμένει ηθικά άψογος. Συνεχίζει με την ίδια ζωντάνια όπως πάντα παρά την πολιορκία και τη βία που έχει να αντιμετωπίσει. Ο Ζαπάτα ζει…

Αρχική έκδοση στα καστιλιάνικα στη La Jornada

Μετάφραση για τον Comune-info: marco calabria

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος