Θύτης-Θύμα: Ένα αμφίσημο παιχνίδι αντεκδίκησης

Θόδωρος Θεοδωρίδης, Υπεύθυνος υποκλυσμών, νουβέλα (;) εκδ. Μετρονόμος, σελ. 74, Αθήνα 2019

Γράφει ο Διαμαντής Αξιώτης

Κωμικό είναι η κατανόηση του αντιφατικού. Χιούμορ, η υποψία γι’ αυτό. Σαρκασμός, το να θίγεις ένα πρόσωπο ή μια κατάσταση με αρνητικό τρόπο. Αυτοσαρκασμός, η ικανότητα που σηματοδοτεί υψηλό δείκτη ευφυΐας — παράλληλα με έμφυτη ανασφάλεια και παθητική άμυνα ∙ αναλόγως των περιστάσεων, μιας και η άμυνα είναι η καλύτερη επίθεση.

O «Ισορροπιστής αεροσκαφών» -ΚΑΠΑ εκδοτική, σελ. 46, Αθήνα 2016 – του Θόδωρου Θεοδωρίδη, που γνώρισε τόσο εκδοτική όσο και θεατρική επιτυχία, είχε στηριχθεί κυρίως στην τελευταία από τις προαναφερόμενες ιδιότητα: τον ιαματικό αυτοσαρκασμό.
Ο «Υπεύθυνος υποκλυσμών» του ιδίου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, χρησιμοποιεί –ιδιαίτερα στο πρώτο μέρος της αφήγησης– το χιούμορ, διατηρώντας στη φαρέτρα του, για το κλείσιμο λογαριασμών του τέλους, δηλητηριώδη βέλη σαρκασμού

Εδώ τα πάντα –τόπος, χρόνος, πρόσωπα παραμένουν υπό σκιάν: νεφελώδη και οικουμενικά. Ο τόπος δράσης είναι ένα μίζερο χωριό της ελληνικής επαρχίας, ο οποίος στη συνέχεια προβιβάζεται σε πρωτεύουσα ανωνύμου νομού, ομοίως μίζερη και ασφυκτική. Ο χρόνος ξεκινά από την δεκαετία του ’60 και φτάνει έως τις μέρες μας. Η πρωτοπρόσωπη εξιστόρηση εναποθέτει τα όσα διαδραματίζονται στις ανθεκτικές πλάτες του αφηγητή. Κεντρικό πρόσωπο είναι ο Γιώργος, «βλάξ με περικεφαλαία», ο οποίος, ελείψει λοιπών στοιχείων, προσφέρεται προς υποκειμενική σκιαγράφηση. Στην ανάπλαση της αφήγησης, ο συγγραφέας εστιάζει, περιορίζοντας τα έργα και τις ημέρες αυτού, αποκλειστικά και μόνο στα σεξουαλικά του ενδιαφέροντα. Γαργαλιστικός στόχος και συγγραφική ευκολία. Για την εκπλήρωση των πόθων του επιστρατεύεται, ως πρώτος και διαθέσιμος στόχος, ένα ζωντανό: η «γειτονική» αίγα, προς δόξαν μιας παρωχημένης βουκολικής ηθογραφίας. Για να ακολουθήσει, με την πάροδο του χρόνου, μια πλειάδα ώριμων γυναικών Β΄ διαλογής. Πολύχρωμη ανθοδέσμη από κουλτουριάρικα εμμονικά ρόδα, επαναστατικές σταλινικές τσουκνίδες, ξετσίπωτες μοιρολογήτρες ανεμώνες και μυστακοφόρα γαϊδουράγκαθα. Δευτερεύουσες ιδιότητες για τον ήρωα, που το μόνο που τον αφορά είναι η απομύζηση των όψιμων χυμών τους. Αδιαφορώντας για το στίγμα του «σαβουρωγάμη» -όπως θα τον χαρακτήριζε η ξέχειλη από αθυροστομία γλώσσα του συγγραφέα.
Εδώ η, εκτός θέματος, αφήγηση, που καταλαμβάνει τα δύο τρίτα του ισχνού ούτως ή άλλως βιβλίου, απογειώνεται, συνηγορούμενη από μία εσκεμμένως αμφιβόλου γνησιότητας καθαρεύουσα Με επίμονο άξονα το σεξ, εξελίσσονται σκηνές γέλιου, σε αχυρώνες, ιερούς ναούς, αίθουσες επιμνημόσυνων τελετών, βαρετούς χώρους πνευματικής ανύψωσης και κλίνες παρωχημένης επαναστατικής κατήχησης.
Και ενώ όλα εξακολουθούν να γυρίζουν σε ένα φανταχτερό καρουζέλ, ο αναγνώστης, μετά από καταιγιστικές δόσεις ευφορίας, έχει παραδοθεί αμαχητί. Ήδη συνειδητοποίησε πως η επαφή του με τις ιδιαιτερότητες ενός λογοτεχνικού ύφους του οποίου η δύναμη ζωής με όχημα το κωμικό στοιχείο –τη θυμηδία, το χιούμορ, το γέλιο και, ιδιαίτερα, τον αυτοσαρκασμό – κατέχει τον πρώτο λόγο.

Στο δεύτερο μέρος της αφήγησης – το οποίο, σύμφωνα με τον τίτλο του βιβλίου, είναι το ουσιαστικότερο, συμπιεσμένο ωστόσο σε ολίγες σελίδες του τέλους – με ένα τεράστιο άλμα στον χρόνο, του ήρωά μας του επιτίθενται οι αναμνήσεις. Έχουν περιοριστεί έως εξαφανίσεως το σεξ και η λαγνεία, παραχωρώντας τη θέση τους στον βιοπορισμό. Με τελευταία κατάκτηση «μίαν εξέχουσα θέσιν εις το παγκοσμίως εθνικόν σύστημα υγείας ως υπεύθυνος υποκλυσμών» ( ! ). Εδώ, ενώ ο αφηγητής βρίσκεται σε ηλικία επαγγελματικής συνταξιοδότησης, κάνει την εμφάνισή του, ο Κωνσταντίνος Χατζηδαμιανός –ο μόνος του οποίου το ονοματεπώνυμο κατατίθεται φαρδιά πλατειά. «Κηφήνας, λουφαδόρος, γλοιώδης, αναρριχητής, τιμητής των πάντων…», έχει ανοιχτούς λογαριασμούς με τον Γιώργο. Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου ( ! ) χρίζει ανάγκης προ-εγχειρητικού υποκλυσμού και αναγκάζεται να παραδοθεί βορά στα χέρια του υπεύθυνου νοσηλευτή. Και το παιχνίδι της αμφισημίας ξεκινά.
Σε μία διαφορετική, έως βέβηλη ανάγνωση μετά ενστάσεων, οι ρόλοι προσφέρονται προς ανατροπή:
Και οι δύο ήρωες κατέχουν μικρές εξουσίες, άξιες να εξυπηρετήσουν ή να ταλαιπωρήσουν τον πολίτη. Ο Κωνσταντίνος Χατζη- είναι ασθενής,. Ο Υπ. Υπ. ορκισμένος να εκτελεί τα ιατρικά του καθήκοντα. Ο πρώτος, λειτουργώντας σαδιστικά, ολοκληρώνει το χρόνιο παιχνίδι της προσβολής, αποκαλύπτοντας στον Υπ. Υπ. τα οπίσθιά του ως χούλιγκαν των αγγλικών γηπέδων. Ο δεύτερος, θεωρώντας θείο δώρο την ευκαιρία που του προσφέρεται, παίρνει την εκδίκησή του, σε ένα prive χώρο, κεκλεισμένων των θυρών, αρνούμενος την εισαγωγή υπακτικού διαλύματος στο έντερο με ρύγχος από το ορθό του εχθρού του. Ο Υπ. Υπ. τον εγκαταλείπει, παραδίδοντάς τον στη φροντίδα συνάδελφου του. Ο Κ. Χ., αδιαφορώντας, παραμένει δι’ ολίγον στη θέση του, αναμένοντας στωικά την ιαματική εισβολή.
Κοινώς, «πάνω χέρι κάτω χέρι, τίνος ειν’ το παραπάνω».
Ένας σουρεαλιστικός κόσμος, κινηματογραφικής σκηνής Αλμοδόβαρ, πολλαπλών αναγνώσεων και ερμηνειών.

Δεν ξέρω αν όλα αυτά θα είχαν την ίδια σημασία χωρίς τον αφηγηματικό και γλωσσικό οίστρο τον οποίο εμφυσά στον διηγηματικό του κόσμο ο Θ. Θεοδωρίδης. Ο οποίος έχει αποδείξει πως ξέρει να κρατήσει την αφήγησή του ζωντανή και ορμητική. Χρησιμοποιώντας μια γλώσσα γλαφυρή, ικανή να σε παρασύρει και να σε τέρψει.

Έπαινος στον Θανάση Τσιρταβή για την υποδειγματική επιμέλεια-διόρθωση του κειμένου, προσφέροντάς μας ένα προσεγμένο, άρτιο στο σύνολό του λογοτεχνικό ανάγνωσμα.

Καβάλα, 26 Ιουλίου 2019