Το έτος των επετείων / 1871-2021: η Κομούνα του Παρισιού

Goffredo Fofi (σε επιμέλεια), I giorni della Comune. Parigi 1871, Οι μέρες της Κομούνας. Παρίσι 1871, με μια χρονολογία της Mariuccia Salvati, εκδόσεις e/o, Roma 2021, σελ. 208, euro 9,00

Για όποιον θεωρεί τον εαυτό του εχθρό του τρέχοντος τρόπου παραγωγής και, ταυτόχρονα, προσπαθεί να φανταστεί έναν τρόπο να ξεφύγει από αυτόν μέσω μιας διαφορετικής κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης, η 150η επέτειος της Κομούνας του Παρισιού θα έπρεπε να είναι η μεγαλύτερη σημαντική επέτειος για να γιορτάσουμε φέτος.

Γράφει ο Sandro Moiso: Δυστυχώς δεν ήταν έτσι. Μεταξύ των ψεύτικων «mea culpa» και των καθυστερημένων αναβρασμών πόνου που εμφανίστηκαν σε εφημερίδες όπως η Repubblica, που στοχεύουν συνήθως στην ποινικοποίηση όλων των μορφών ταξικής σύγκρουσης (απλώς σκεφτείτε τη θέση που παίρνει συνεχώς η ρωμαϊκή εφημερίδα απέναντι στον αγώνα No Tav), που προορίζονται να γιορτάσουν, για άλλη μια φορά, μια ήττα του κινήματος με αφορμή τα είκοσι χρόνια που έχουν περάσει από την G8 στη Γένοβα το 2001 και ο υπερβολικός χώρο που παραχωρείται, σε κάθε περίπτωση, και κάθε φορά στην τρέχουσα, άκαρπη και παραπλανητική συζήτηση για την ελεύθερη μετακίνηση, sul green pass (λαμβάνοντας υπόψη και τους πραγματικούς αριθμούς των πλατειών και των «σταθμών» και τα όρια ενός λόγου που επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στο δίκαιο και το «ατομικό» συναίσθημα), η μνήμη ενός από τα πιο λαμπερά επεισόδια (καθώς φωτίζει και το σήμερα και το αύριο) της ιστορίας της ταξικής πάλης και της εξέγερσης των ειδών ενάντια στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική καταστροφή που προκάλεσε ο επικρατών καπιταλισμός, πέρασε πρακτικά μέσα στην σιωπή.

Λίγες υπήρξαν οι δημοσιεύσεις που αφιερώθηκαν φέτος σε εκείνη τη φλόγα που για κάποιους μήνες έβαλε φωτιά στη Γαλλία και έδειξε την εξέλιξη της κοινωνικής σύγκρουσης, αναγκάζοντας πρώτα τον Μαρξ και στη συνέχεια τον Λένιν να στήσουν τα πόδια τους σταθερά μέσα στην εμπειρία που παράχθηκε από την αυτοοργάνωση και τον αυθόρμητο στοχασμό ενός κινήματος που είχε κάνει αναπόσπαστο κέντρο βάρους του τον ταξικό πόλεμο. Χθες όπως σήμερα, και ίσως αυτό ακριβώς να έχει συμβάλει στο να αφαιρεθεί η ανάμνησή της σχεδόν σε κάθε τομέα και περίπτωση πληροφόρησης και συζήτησης.

Mετά λεν…Η μνήμη και η σημασία της, η σπουδαιότητα της, la memoria e la sua importanza…

Ως συνήθως, εξαρτάται πάντα από ποια μνήμη και για ποιο πράγμα ή ποιος.

Για το λόγο αυτό, το ευέλικτο βιβλιαράκι που επιμελήθηκε ο Goffredo Fofi, και δημοσιεύτηκε στη σειρά Piccola Biblioteca Morale (PBM), μας φάνηκε ένα από τα καλύτερα, ακόμα κι αν στην πραγματικότητα μιλάμε για μια επιλογή από άρθρα εφημερίδων της Κομούνας που προέρχονται από μια πολύ πιο μεγάλη συλλογή που επιμελήθηκε η Mariuccia Salvati το 1971 (όταν η δύναμη των ταξικών κινημάτων φαίνονταν στην ικανότητα επιβολής ακόμη και της επετειακής ατζέντας και της σωστής χρήσης της μνήμης) ¹.
Έτσι, πριν συνεχίσουμε με τη συζήτηση για την Κομούνα και τις εφημερίδες της, φαίνεται χρήσιμο να υπενθυμίσουμε εδώ την πρόθεση τoυ εκδότη και / ή ακριβώς μέσα από τα λόγια του επιμελητή του, τα οποία, ανεπιφύλακτα, μας στέλνουν ξανά και σε όσα έχουν εδώ ειπωθεί έως τώρα.

Το να ανατρέχουμε ξανά σήμερα στην Piccola Biblioteca Morale ² σημαίνει για εμάς αντίδραση στην απάθεια του πολιτισμού αυτών των χρόνων, όπου κυριαρχεί ο ναρκισσισμός, η ροή της μόδας, η παρακμή των ισχυρών πνευματικών προσώπων […]. Αντικαταστάθηκαν αυτοί από κοπάδια επαγγελματιών της κουλτούρας, επικυρωτές των επιλογών της εξουσίας και όχι κριτικούς αντιπάλους της. έχουν αντικατασταθεί από μάζες γραφιάδων από τους οποίους σπάνια αποσπώνται κάποιες φιγούρες συγγραφέων και μελετητών στο ύψος των αναγκών της εποχής μας, την οποία οι πιο προειδοποιημένοι θεωρούν εξαιρετικά κρίσιμη ή μέχρι και σημείου λίγο πριν από το τέλος, ακριβώς με την έννοια ενός πιθανού τέλους της φύσης και τέλους της ανθρώπινης κοινωνίας. Όταν οι πολιτικές όσον αφορά την οικολογία και τα σύνορα και τα οικονομικά συμφέροντα θέτουν εν αμφιβόλω την ίδια τη δυνατότητα ενός μέλλοντος για τον πλανήτη και τους κατοίκους του, όταν τα κράτη παραδίδονται σε ιδιώτες, αποποιούνται τις ευθύνες απέναντι στη συλλογικότητα, την κοινωνία, και καταλήγουν σχεδόν παντού στα χέρια αδίστακτων τυχοδιωκτών, επιστρέφει να είναι και πάλι επείγον να κοιτάξουμε το παρόν με τα μάτια ορθάνοιχτα στις στρεβλώσεις και τους κινδύνους του, δίνοντας φωνή, για το ελάχιστο που μπορεί να κάνει ο καθένας, σε όσους εξακολουθούν, επιμένουν να σκέφτονται και να προτείνουν, σε συνάρτηση μιας απάντησης, μιας ατομικής δράσης και σε μικρές και μεγαλύτερες ομάδες, για συλλογικές κοινότητες.
Η νέα Μικρή Ηθική Βιβλιοθήκη Piccola Biblioteca Morale θα προσπαθήσει να κάνει αυτό, ανακαλύπτοντας τη σκέψη που μπορεί να μας φανεί πιο χρήσιμη εκεί όπου εξακολουθεί να παράγεται, και ανακτώντας από το παρελθόν τα μαθήματα που εξακολουθούν να χρησιμεύουν για να καταλάβουμε και να δράσουμε ³.

Να λοιπόν που όλα τα ερωτήματα-ζητήματα που τέθηκαν από το πείραμα των κομουνάρδων και από τη μεγάλη έφοδο στον ουρανό που επιχείρησε το παρισινό προλεταριάτο, αλλά όχι μόνο, που πραγματοποιήθηκε μεταξύ της ήττας του γαλλικού στρατού στο Sedan από τους πρώσους και της άγριας καταστολής της Κομμούνας από τον ίδιο τον εθνικό στρατό, μόλις εξοπλίστηκε εκ νέου και ad hoc από τους ίδιους τους πρώσους, μπορεί να αποκαλυφθεί πως έχει ξανά μεγάλη σημασία και προς βοήθεια μας, όχι μόνο για να κατανοήσουμε την ιστορία του ανταγωνιστικού ταξικού κινήματος, αλλά και για την προσπάθεια επίλυσης ορισμένων πολιτικο-κοινωνικών διλημμάτων που προκύπτουν σήμερα.

Το γεγονός ότι εκείνη η εμπειρία, ήδη απλόχερα τεκμηριωμένη στις αναμνήσεις της Louise Michel ή του Hyppolite-Prosper-Olivier Lissagaray (για να αναφέρουμε δύο από τους πιο αξιόπιστους και έγκυρους μάρτυρες και πρωταγωνιστές της) που αναλύεται επίσης σε μερικά από τα πιο σημαντικά έργα των Karl Marx, Michail Bakunin, Κροπότκιν και Λένιν, ιδωμένη μέσα από την άμεση μαρτυρία εκείνων των ημερών, η οποία λαμβάνεται από τις εφημερίδες που εκδόθηκαν εκείνη την περίοδο καθιστά, στη συνέχεια, όλο αυτό πιο χρήσιμο και άμεσο.

Υπήρχαν δεκάδες εφημερίδες που εκδόθηκαν εκείνη την περίοδο και είκοσι έξι αυτές από τις οποίες πάρθηκαν τα άρθρα που επέλεξε η Salvati για το αρχικό έργο της το 1971. Εκτός φυσικά από αφίσες, προκηρύξεις και διατάγματα της ίδιας περιόδου που εμφανίζονται επίσης, αν και μειωμένα συνολικά σε περίπου εξήντα κείμενα, στις σελίδες του τόμου που επιμελήθηκε ο Fofi.

Η Κομούνα, μέσω αυτών των κειμένων, μας «μιλάει», άμεσα και χωρίς, κυρίως, την επικάλυψη ιδεολογικών και κριτικών ερμηνειών που εκφράστηκαν εκ των υστέρων, οι οποίες, δεδομένης της μόνιμης αντίθεσης μεταξύ αναρχισμού και σοσιαλισμού, πάντα κινδυνεύουν να μεταθέσουν την προσοχή του αναγνώστη από το γεγονός. ή από αυτό που συγκεκριμένα »έχει ειπωθεί», στη φιλοσοφική-πολιτική του αξιολόγηση.

Carta canta το Χαρτί τραγουδά θα λέγαμε κάποτε και, πράγματι, αυτές οι εφημερίδες εξακολουθούν να τραγουδούν: ένα τραγούδι εξέγερσης, συνειδητοποίησης, οργάνωσης, μάχης και αποφασιστικότητας. Η γκρίνια δεν περνά ποτέ μέσα από αυτές τις σελίδες, ποτέ ο υπαινιγμός για γενικά «ανθρώπινα δικαιώματα», ποτέ η απαίτηση, η διεκδίκηση ενός αυστηρά ατομικού δικαίου, δικαιώματος. Όλα τα άρθρα, ακόμη και αν εκφράζονται από εφημερίδες διαφορετικών τάσεων, γίνονται η έκφραση μιας συλλογικής φωνής. Είτε πρόκειται για διατάγματα, ανάλυση γεγονότων, σκέψεις για τη ζωή της Κομούνας ή ακόμα και για την οργάνωση ενός Μουσείου, είναι πάντα σαφές ότι μέσα από αυτές τις γραμμές, λίγες ή πολλές κι αν είναι, εκφράζεται μια συλλογική βούληση … Εάν υπάρχουν λάθη, και σε μια ζωτική-ζωντανή πραγματικότητα είναι αναπόφευκτα, υπάρχει πάντα η δυνατότητα διόρθωσης ή αναθεώρησής τους. Μαζί.

Η ζωή είναι μαγματική, χαοτική, δεν είναι ένα καλά οργανωμένο μονοπάτι, και τέτοια ήταν η ζωή, πολύ έντονη έστω και σύντομη, εκείνου του πρώτου ριζοσπαστικού πειράματος μιας κοινωνίας «διαφορετικής, άλλης» από αυτήν του κεφαλαίου. Αντίθετα μάλιστα πρέπει να ειπωθεί ότι εκεί ακριβώς που βασιλεύει η τάξη, όπως στο Παρίσι μετά την sanglante semaine, την αιματηρή εβδομάδα ή όπως στο Βερολίνο μετά την καταστολή των κινήσεων των σπαρτακιστών, εκεί βασιλεύει ο θάνατος.
Απέναντι σε όλους εκείνους που, ουτοπικοί ή σταλινικοί ή ό, τι κι αν ήταν ή είναι, φαντάζονται μια επαναστατική διαδικασία ή την οργάνωση μιας νέας κοινωνίας ως ένα καλά οργανωμένο μονοπάτι που καθορίζεται από τις οδηγίες ενός «κόμματος» ή ενός επιλεγμένου πυρήνα αγωνιστών

Μια αυθεντική επαναστατική διαδικασία ενσωματώνει μεταξύ τους διαφορετικές πραγματικότητες, φύλα, τάξεις και ταξικά κομμάτια που είναι δυνητικά εχθροί του Κεφαλαίου, για τα οποία η πιθανή πολιτική ηγεμονία του ενός από αυτά μπορεί να μοιραστεί μόνο με ή από τα άλλα, και ποτέ να επιβληθεί. Όπως μας διδάσκει ο ίδιος ο Δήμος-Κομούνα, οι γυναίκες και οι άνδρες της Ροζάβα και, πάλι, τα κινήματα υπεράσπισης των κοινοτήτων και του περιβάλλοντος, όπως το No Tav.

Η ζωή είναι δημιουργική αταξία, ο αγώνας και η επανάσταση είναι αταξία που καθορίζεται, από τα αντικειμενικά γεγονότα και τις συλλογικές πρωτοβουλίες. Όλα τα υπόλοιπα είναι σκουπίδια, κοινοτυπίες, βολονταρισμός, αυταρχικός συγκεντρωτισμός, οπορτουνιστική απόκλιση από τους στόχους που αντίθετα ορίζονται καλύτερα μέσα στην εποικοδομητική διαμάχη, στη συλλογική αντιπαράθεση και στις μάχες που διεξάγονται μαζί. Και σε στρατιωτικό επίπεδο, επειδή η ειρήνη, ιδίως μεταξύ εκείνων που βρίσκονται κάτω και εκείνων που είναι πάνω, σήμερα, όπως στις μέρες της Κομμούνας, μπορεί να κυματίζει ως σημαία μόνο από όσους θέλουν να διατηρήσουν ένα αιώνιο status quo, την καθεστηκυία τάξη.

Μπορεί επομένως να μας φαίνεται περίεργο, σήμερα, να διαβάζουμε στις σελίδες του αριθ. 131 της «Journal Officiel» της 11ης μαΐου 1871 μια έκκληση που η Ομοσπονδία των μασόνων και των συντρόφων του Παρισιού απευθύνει στα αδέλφια της Γαλλίας και όλου του κόσμου.

Οι εχθροπραξίες ξανάρχισαν με απερίγραπτο μίσος από εκείνους που τολμούν να βομβαρδίσουν το Παρίσι, οι μασόνοι συγκεντρώθηκαν στις 26 απριλίου στο Châtelet, και αποφάσισαν ότι το σάββατο 29 θα πάνε πανηγυρικά να ενταχθούν στην Κομούνα του Παρισιού και να τοποθετήσουν τις σημαίες τους στις επάλξεις της πόλης, στα πιο απειλούμενα μέρη, ελπίζοντας ότι ετούτο θα φέρει το τέλος αυτού του απεχθούς και αδελφοκτόνου πολέμου.

Στις 29 απριλίου, οι μασόνοι, 10-11.000 σε αριθμό, πήγαν στο Hôtel de ville, ακολουθώντας τις μεγάλες αρτηρίες της πρωτεύουσας, εν μέσω των επευφημιών όλου του παρισινού πληθυσμού. έφτασαν στη λεωφόρο της Grande Armée παρά τις βόμβες και τις ριπές πολυβόλων, σήκωσαν εξήντα δύο από τις σημαίες τους μπροστά στους επιτιθέμενους.
[…] Ήταν από τις Βερσαλλίες που ήρθαν τα πρώτα χτυπήματα και ένας μασόνος ήταν το πρώτο θύμα[…]
Όχι! μασόνοι και σύντροφοι, δεν θα θέλετε να επιτρέψετε στην ωμή δύναμη να νικήσει, δεν θα ανεχτείτε να επιστρέψουμε στο χάος, και αυτό είναι που θα συμβεί αν δεν ήσασταν εσείς μαζί με τους αδελφούς του Παρισιού που σας καλούν στoν αγώνα για απελευθέρωση.
Πράξτε συντονισμένα, σε όλες οι πόλεις μαζί, ρίχνοντας τους εαυτούς σας μπροστά στους στρατιώτες που πολεμούν, χωρίς να το θέλουν, για τον χειρότερο σκοπό «αυτόν που εκπροσωπεί μόνο εγωιστικά συμφέροντα”[…]
Θα αξίζετε την καθολική πατρίδα, θα έχετε εξασφαλίσει την ευτυχία των λαών για το μέλλον.
Zήτω η Repubblica!
Ζήτω οι ομόσπονδες κοινότητες της Γαλλίας με αυτές του Παρισιού! ⁴.

Η παραπομπή σε αυτό το επεισόδιο δεν σημαίνει ότι βγαίνουμε στο κυνήγι της ιστορικής περιέργειας, αλλά υπογραμμίζουμε πώς η ιδέα της ομοσπονδίας δήμων-Κομούνων ή κοινοτήτων σε αγώνα και αυτοοργανωμένων ενάντια στο συγκεντρωτικό αυταρχικό κράτος και τις ιμπεριαλιστικές συμμαχίες είχε διαποτίσει ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό του Παρισιού και την αντίστασή του στην επιστροφή στην προηγούμενη καθεστηκυία τάξη, ακόμη και σε απρόσμενους τομείς.

Αλλά όχι εξ ολοκλήρου, λαμβάνοντας υπόψη αυτό που σημείωσε ο ίδιος ο Μαρξ σχετικά με ορισμένα μέτρα της Κομμούνας: «Ένα σημαντικό μέρος της μεσαίας τάξης προσχώρησε στην Εθνική Φρουρά του Μπελβίλ, Belleville. Οι μεγάλοι καπιταλιστές έκλαψαν όταν οι μικροί επιχειρηματίες και οι τεχνίτες πήγαν με την εργατική τάξη.[…] Τα διατάγματα για τα ενοίκια και τις συναλλαγματικές είναι πραγματικά δύο αριστουργηματικά χτυπήματα, χωρίς αυτά, τα τρία τέταρτα των μικρών επιχειρηματιών και των τεχνιτών θα είχαν χρεοκοπήσει» ⁵.

Αυτά, είναι, μόνο παραδείγματα της επικαιρότητας της κομουναρδικής διδασκαλίας: ζωντανής, παρούσας, χρήσιμης και μαχητικής. Δίχως μεταμέλειες, χωρίς δισταγμούς, χωρίς γκρίνια. Οι Κομουνάρδοι, από τις σελίδες των εφημερίδων τους, φαίνονται ακόμη να μας λένε: Έχουμε εφορμήσει στον ουρανό και δεν το μετανιώσαμε ποτέ, αλλά τώρα είναι η σειρά σας!

Η εκατονταετηρίδα της Κομούνας του Παρισιού, την οποία τόσο ο Μαρξ όσο και ο Μπακούνιν θεώρησαν την αποφασιστική καινοτομία στην ιστορία της εργατικής τάξης και των «υποτελών τάξεων» και των αγώνων τους για μια ισότιμη και υποστηρικτική-αλληλέγγυα κοινωνία, για τον σοσιαλισμό, έπεσε το 1971, σε μικρή απόσταση από το ’68. Και το φοιτητικό κίνημα μπόρεσε να οικειοποιηθεί εκείνη την επέτειο ακόμη και στις «μαοϊκές» παρυφές του και να υποδείξει την Κομούνα ως το πρώτο μοντέλο της εξέγερσής του, σε όλο τον κόσμο αλλά ιδιαίτερα στη Γαλλία όπου η Κομούνα είχε εκραγεί. Αλλά στη συνέχεια, μια βαριά και ζοφερή σιωπή περικύκλωσε εκείνη την ιστορία […]
Πριν από τους σταλινικούς «κώδικες» που υποχρέωσαν τις τέχνες στη ρητορική και τη «λατρεία της προσωπικότητας», ακόμη και στη σοβιετική Ρωσία η Κομούνα επισημάνθηκε ως το σημείο καμπής στην ιστορία της ανθρωπότητας ⁶,

μια πραγματική επαναστατική εμπειρία «εξουσίας στον λαό» […]
Παρά τις σταλινικές αποκλίσεις, παρά τη ρητορική της αστικής και μικροαστικής διανόησης του χθες (και ιδιαίτερα του σήμερα, εκείνης που τόλμησε να αυτοαποκαλείται κομμουνιστική), η Κομούνα ήταν και θα συνεχίσει να είναι το σημείο αναφοράς για πολλές και αληθινές εξεγέρσεις, και ειδικότερα έδωσε στους λαούς σε αγώνα το μοντέλο τρόπων οργάνωσης του εαυτού τους, πράγματι αυτοοργάνωσης, στη σύνδεση μεταξύ εντολέων και αντιπροσώπων, μέσα σε μια δίκαιη κοινότητα προθέσεων και πρακτικών (και μεταξύ των φύλων). Κάτω – έγραψε το αγόρι Ριμπό, Rimbaud – «ο μεγάλος ήλιος γεμάτος αγάπη” ⁷.

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος

1. Mariuccia Salvati (σε επιμέλεια της), I giornali della Comune. Antologia della stampa comunarda 7 settembre 1870 – 24 maggio 1871, Οι εφημερίδες της Κομμούνας. Ανθολογία του κομουνάρδου τύπου 7 σεπτεμβρίου 1870 – 24 Μαΐου 1871, Feltrinelli, Milano 1971, pp. 460
2. Η συλλογή όντως γεννήθηκε, για τον ίδιο εκδότη, ήδη στη δεκαετία του ’90 – NdA
3. Goffredo Fofi, Piccola Biblioteca Morale, in G. Fofi (σε επιμέλεια του), I giorni della Comune, Οι ημέρες της Κομούνας, edizioni-εκδόσεις e/o, Roma 2021, pp. 205-206
4. in G. Fofi, I giorni della Comune, op. cit., pp. 139-142
5. Appunti di un discorso di Karl Marx sulla Comune pariginaσημειώσεις μια ομιλίας του Μάρξ για την παρισινή Κομούνα, in Karl Marx, 1871 La Comune di Parigi. La guerra civile in Francia, Η Κομούνα του Παρισιού. Ο εμφύλιος πόλεμος στην Γαλλία, πλήρης έκδοση με συνημμένα τα προπαρασκευαστικά έργα και άλλα αδημοσίευτα έργα. Edizioni International – Savona e La vecchia Talpa – Napoli, 1971, p. 428
6. Όπως θα είχε δηλώσει ο Amadeo Bordiga κατά τον εικοστό αιώνα, μετά την Κομμούνα δεν θα μπορούσε πλέον να υπάρχει καμία συμμαχία μεταξύ Κεφαλαίου και Προλεταριάτου στην Ευρώπη – NdA
7. Goffredo Fofi, Introduzione-Εισαγωγή a op. cit., pp. 5-7