Το ιερό βουνό και η ανθρωποκτονία της γης

19 Oκτωβρίου 2023

Ενώ η καρδιά αιμορραγεί άφθονα για τους ανθρώπους της Γάζας, εγκλωβισμένους και παγιδευμένους κάτω από τον κατακλυσμό των βομβών της τιμωρητικής μανίας του Ισραήλ, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε γιατί αυτή η γη-φυλακή είναι, από πολλές απόψεις, ακόμα η πιο αγαπημένη γη στον πλανήτη.

Είναι ένας τολμηρός συνειρμός ιδεών αλλά μια απάντηση, απροσδόκητη και ίσως και λίγο παράδοξη, μας φαίνεται ότι προέρχεται από μια πολύ μακρινή γεωγραφία: τη στέπα της Παταγονίας σχεδόν στο τέλος του κόσμου. Μας τη χαρίζει το εξαιρετικό ρεπορτάζ  που μας στέλνει ο Raúl Zibechi.

Στο πρώτο στάδιο του ταξιδιού του στη νότια Αργεντινή, ο Ραούλ πήγε να συναντήσει τα δίδυμα Μόιρα και Μάουρο Μιλάν-Moira και Mauro Millán στο lof – μια ουσιαστική μη ανθρωποκεντρική κοινοτική μορφή κοινωνικής οργάνωσης των Μαπούτσε – του Pillán Mahuiza, ενός από τα χίλια που υπάρχουν στο Puelmapu, την υπέροχη περιοχή ανατολικά της κορδίλιερας των Άνδεων.

Πρόκειται για έναν τόπο 150 εκταρίων, που περιβάλλεται από χιονισμένες κορυφές, ο οποίος ανακτήθηκε πρώτα από τη Μόιρα, με την κατάληψη ενός εγκαταλειμμένου αστυνομικού τμήματος και στη συνέχεια από ολόκληρη την ευρύτερη οικογένεια και τους φίλους comuneros.

Ο πολύ βαθύς δεσμός, σπλαχνικός όσο και πολιτικός, με εκείνη τη γη «που μας μιλάει και μας επιλέγει» -όπως εξηγεί το πνευματικό όραμα της Μόιρα- μας φαίνεται ότι μπορεί να έχει απήχηση ακριβώς με αυτό που έχουμε ακούσει συχνά από τους Παλαιστίνιους που αντιστέκονται, ακόμη και στη διασπορά, στην ιδέα να πρέπει να εγκαταλείψουν τη γη τους που θέλουν άλλοι.

Από την άλλη πλευρά, και σε αυτή των Μαπούτσε που αντιστάθηκαν στους Ισπανούς αποικιστές και στην Conquista del Desierto-Κατάκτηση της Ερήμου του αργεντίνικου στρατού, οι απειλές είναι καταστροφικές.

Από την εκμετάλλευση που δηλητηριάζει τη γη και το νερό της εξορυκτικής βιομηχανίας εξόρυξης μέχρι τις πρωτεύουσες του Κατάρ που τώρα αγοράζουν τις πηγές των ποταμών, όπως εξηγεί ο Μάουρο. Και θυμόμαστε καλά τον Μάουρο, όταν πριν από είκοσι χρόνια -μαζί με το ζεύγος Κουρινιάνκο, Curiñanco- ήρθε στη Ρώμη, στα γραφεία της σύνταξης της Carta, για να μας μιλήσουν για πώς είχαν αρνηθεί, a raccontarci di come avevano rifiutato – σκανδαλίζοντας τον δήμαρχο Veltroni, τον νομπελίστα Perez Esquivel και τον Gianni Minà που είχαν προωθήσει μια πολύ «εμπιστευτική» «ειρηνευτική» συνάντηση – την απρεπή προσφορά της Benetton.

Ο γίγαντας των πλεκτών ήταν πράγματι αποφασισμένος να προσθέσει στα εκατομμύρια εκτάρια του στην Παταγονία και το μικρό οικόπεδο εκείνης της οικογένειας Μαπούτσε που αμαύρωνε την προοδευτική εικόνα του σε όλο τον κόσμο επειδή επέμενε να μη θεωρεί τον εαυτό της «κόσμο για μουσείο»: δεν δέχονταν να μεταφερθεί αλλού με αντάλλαγμα μια ουσιαστική και εξαιρετικά γενναιόδωρη αποζημίωση.

Είναι πολύ πιθανό πως τα σύννεφα πάνω από τους ουρανούς της εποχής μας δεν ήταν ποτέ τόσο μαύρα, ωστόσο υπάρχουν λίγα που μπορούν να γίνουν, στην Παλαιστίνη όπως στην Παταγονία, όπως λέει συχνά η Μόιρα, έσπειραν το φόνο της γης, αλλά εξακολουθούν να θερίζουν εξέγερση.

“Γκεβάριζα για τις κοινότητες», έτσι ξεκινά να διηγείται την ιστορία ο lonko (η θεμελιώδης ανδρική πολιτική αρχή στην παράδοση του λαού των μαπούτσε, όπως η machi είναι η πιο πνευματική, θηλυκή, στμ.) Mauro Millán, με το πρόσωπο ελάχιστα φωτισμένο από τη λάμψη του τζακιού που μας προστατεύει από το έντονο κρύο, ενώ το κρέας ψήνεται στη σκάρα πάνω στα κάρβουνα. Ο νυχτερινός άνεμος παγώνει τα πρόσωπα στο lof (1) του Pillán Mahuiza, που περιβάλλεται από χιονισμένες κορυφές, λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα με τη Χιλή.

Η κοινότητα μαπούτσε γεννήθηκε εδώ σχεδόν πριν από 25 χρόνια, όταν η Μόιρα, η δίδυμη αδερφή του Μάουρο, κατέλαβε ένα εγκαταλελειμμένο αστυνομικό τμήμα και ανέκτησε περίπου 150 εκτάρια εδάφους, όπου ζουν σήμερα οι κόρες, οι γιοι και οι φίλοι της οικογένειας.

Για να φτάσουμε στο lof, χρειάζονται δύο ώρες με τα πόδια από το Esquel, βρισκόμαστε 1.800 χιλιόμετρα νότια του Μπουένος Άιρες, στην καρδιά της κορδιλιέρας των Άνδεων. Ο δρόμος συνδυάζει άσφαλτο και χαλίκι, από όπου ξεκολλούν στήλες σκόνης καθώς περνούν τα λίγα αυτοκίνητα που πηγαίνουν μέχρι το Corcovado, την πόλη που βρίσκεται πιο κοντά στο lof.

Ο δρόμος ξετυλίγεται ανάμεσα σε βουνά και χειμαρρώδεις υδάτινες οδούς που δημιουργούνται από το λιώσιμο των πάγων, οι οποίες όμως, σε ένα ορισμένο σημείο, ήδη κατεβαίνουν προς το άλλο μέρος της οροσειράς για να χυθούν στον Ειρηνικό.

Η θέα είναι συναρπαστική όταν ο ήλιος βάφει ροζ τα παγωμένα μάγουλα των βουνών. Πιο κάτω, η στέπα της Παταγονίας, άγονη και μονότονη, χρωματίζεται και αυτή με πράσινες αποχρώσεις καθώς τα νερά πολλαπλασιάζονται. Σε αυτές τις περιοχές δύσκολα βλέπουμε καλλιέργειες, υπάρχουν μόνο ζώα: πρόβατα, αγελάδες και άλογα.

Τρεις γενιές μαπούτσε συγκεντρώνονται γύρω από τη φωτιά, η οποία εδώ ονομάζεται fogón: ο παππούς Λουίς, ο γιος Μάουρο και ο νεαρός Μάνκε, που σημαίνει κόνδορας στη γλώσσα των mapudungun· είναι ο μόνος που έχει το όνομα στη μητρική του γλώσσα. Κυκλοφορεί το κρασί του οποίου, σύμφωνα με το τελετουργικό, η πρώτη γουλιά προσφέρεται στη γη ακολουθώντας το παράδειγμα αυτού που κάνει ο lonko.

“Σε αντίθεση με αυτό που συνέβη στη Χιλή, εδώ η περιοχή συντρίφτηκε και τα αδέρφια μας φυλακίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης μέχρι τα τέλη του αιώνα», εξηγεί ο Μάουρο. Μόλις το 1890 άνοιξαν αυτά τα στρατόπεδα.

Οι ημερομηνίες δεν είναι τυχαίες: η λεγόμενη Κατάκτηση της Ερήμου, όταν το κράτος της Αργεντινής κατέλαβε εδάφη που δεν ήταν καθόλου ακατοίκητα με τη δύναμη των όπλων, σημειώθηκε μεταξύ 1875 και 1878.

Οι φωτογραφίες της Moira και του Mauro Millán είναι τραβηγμένες από τις αντίστοιχες σελίδες τους στο Facebook, όλες οι άλλες τραβήχτηκαν από τον Raul Zibechi στο ταξίδι που έδωσε ζωή σε αυτό το ρεπορτάζ “Το άλογο ήταν το κύριο όπλο μας για να αντισταθούμε στους ισπανούς και μετά στους κρεολούς», συνεχίζει ο lonko. «Οι άνθρωποι μας, ο λαός μας δεν υποτάχθηκε ποτέ», λέει κοιτάζοντας προς τη φωτιά.

Ο παππούς Λουίς είχε έξι παιδιά και επτά αδέρφια. «Πάντα ήξερα ότι ήμουν μαπούτσε, αλλά όλα άλλαξαν γύρω στο 1992, όταν ο Μάουρο και η Μόιρα άρχισαν να αναζητούν τη δική τους ταυτότητα». Από τότε, ο Λουίς άρχισε να νιώθει περήφανος για τον πολιτισμό του.

«Άρχισα να συνοδεύω τα παιδιά μου, μπήκα στον αγώνα. Θυμάμαι ότι δεν ήταν εύκολη για το κίνημα No a la Mina di Esquel, η αποδοχή του κόσμου μαπούτσε, αλλά μετά με τον καιρό άλλαξαν», λέει ο Luis, συλλογιζόμενος τις σχέσεις με τον «λευκό» κόσμο.

Ένας στοχασμός τον οποίον εξερευνά σε βάθος ο Alejandro Yaniello, της Οικολογικής Οργάνωσης Piuké του Bariloche, που μας συνοδεύει σε αυτό το ταξίδι. «η Piuké, που σημαίνει καρδιά στα Mapudungun, γεννήθηκε γιατί τη δεκαετία του 1990 αρχίσαμε να ακούμε τους μαπούτσε που ξεκίνησαν να μιλούν. Και εκεί είναι που αντιλαμβανόμαστε πως τα επιχειρήματά τους είναι πολύ ισχυρά».

Να ονειρευόμαστε έναν άλλο κόσμο και να τον καθιστούμε πραγματικότητα

«Είναι σημαντικό να γνωρίζεις την ιστορία των προγόνων σου. Ο προπάππους μου ήταν ένας αφρικανός που ήρθε από τη Βραζιλία, έμεινε ορφανός τρεις φορές, γιατί σκοτώθηκαν οι γονείς του και μετά σκοτώθηκαν οι οικογένειες που τον είχαν υιοθετήσει», αφηγείται ο Λουίς την ιστορία της ζωής του, η οποία τελειώνει υπογραμμίζοντας πώς πέθανε η γιαγιά του σε μια πυρκαγιά μαζί με πολλά από τα παιδιά τους.

Πιο κοντά στη γήινη ιδιαιτερότητα, ο Μάουρο δείχνει μεγάλη ανησυχία επειδή «τα κεφάλαια του Κατάρ αγοράζουν τις πηγές των ποταμών». Κάτι που δεν συμβαίνει μόνο στην Παταγονία, όπου μεγάλοι επιχειρηματίες έχουν καταλάβει μεγάλο μέρος της γης και του νερού. Η Benetton, όπως είναι γνωστό, κατέχει ένα εκατομμύριο εκτάρια.

Σε αυτό το πλαίσιο αχαλίνωτου εξορυκτισμού, η Moira Millán ανέκτησε τα 150 εκτάρια όπου ζει η οικογένειά της, τον δεκέμβριο του 1999. «Ζούσα στο Esquel, αλλά βίωνα μια άσχημη περίοδο εκεί», θυμάται. Το 1992 εντάχθηκε στο Κίνημα Μαπούτσε Τεχουέλτσε 11 Οκτωβρίου, Movimento Mapuche Tehuelche 11 ottobre, την ημερομηνία πριν από την άφιξη των κατακτητών, την τελευταία ημέρα ελευθερίας.

Από εκείνη τη στιγμή, η Μόιρα άρχισε να αναρρώνει από ένα ιστορικό ταπεινώσεων και σεξουαλικών παρενοχλήσεων, ως κάτοικος μιας γειτονιάς έκτακτης ανάγκης (μια βίλα μιζέρια) στην Bahía Blanca και στη συνέχεια ως οικιακή βοηθός.

Παραπονιέται πικρά για τον ρατσισμό που υπάρχει στην πόλη της. «Το έργο της διάρθρωσης των κοινοτήτων δεν μπορεί να γίνει από μια γυναίκα», εξηγεί. Έτσι, ο αδερφός της Mauro αφιερώνεται στο «guevarear«, »να γκεβαρίζει» για τις διάφορες κοινότητες, αυτό το ρήμα αναφέρεται στον Τσε, παραπέμπει στον Γκεβάρα, μια προσωπικότητα που θαυμάζεται εδώ και χρόνια. «Οι γυναίκες, η μητέρα μου, ο αδερφός μου και εγώ έχουμε ανακτήσει αυτή τη γη».

ο Mauro και η Moira παίζουν διαφορετικούς ρόλους λόγω της διαφορετικής κατάστασης του φύλου τους. «Εδώ δεν υπήρχε ούτε ένας βασιλιάς ούτε μια πυραμιδική δομή», λέει ο Μάουρο, αλλά μάλλον χιλιάδες λοφ. «Δεν μπορούσαν να κόψουν το κεφάλι όπως έκαναν με την αυτοκρατορία των Ίνκας, γιατί δεν υπήρχε κεφάλι».

Η αφήγηση της Moira δείχνει ένα πιο πνευματικό χαρακτηριστικό και το όραμά της για το πώς έφτασε στην περιοχή στις όχθες του ρέματος Corcovado είναι πολύ ενδιαφέρον. «Είδα ένα όνειρο. Ήμουν σε μια τελετή μαπούτσε, είχα ένα kultrun (τύμπανο τελετών) στα χέρια μου και εκείνο το μέρος εμφανίστηκε στο όνειρό μου, αυτό στο οποίο ζω σήμερα.

Η γη μας μιλάει. «Η περιοχή μας επιλέγει», καταλήγει. Τώρα αφιερώνει τη ζωή της στο συντονισμό συλλογικοτήτων ιθαγενών γυναικών coordinamento di collettivi di donne indigene, τόσο στην Αργεντινήs όσο και στην παταγονική επικράτεια.

Είναι η ιστορία εκείνων που, παρά το γεγονός ότι είναι μαπούτσε, γεννήθηκαν στις πόλεις, περιπλανώνται εκεί χαμένοι και, κάποια στιγμή, για λόγους περισσότερο πνευματικούς σχεδόν παρά υλικούς, παίρνουν το μακρύ ταξίδι της επιστροφής στη γη, αναζητώντας τη δική τους ταυτότητα και τη δική τους κουλτούρα, σε σημείο να μετατρέψουν ένα κομμάτι της υπαίθρου σε έδαφος αντίστασης.

Η lof-comunidad, η λοφ-κοινότητα ως έννοια και τρόπος ζωής, ανακτήθηκε σε αυτή τη μακρά διαδικασία επιστροφής στην περιοχή, λέει ο Mauro. Αλλά η ανάκτηση της πνευματικότητας ήταν το κλειδί για να φτάσουμε στη γη, λέει η Moira. Ανέκτησαν τους τελετουργικούς, ιερούς χώρους, i rewe, αλλά και τα όνειρα, τα οράματα και τις λέξεις, δηλαδή, έμαθαν ξανά να είναι μαπούτσε.

“Τα lof είναι μια κληρονομιά ώστε οι μελλοντικές γενιές να μπορούν να περπατήσουν σε ένα πιο ελεύθερο έδαφος», προσθέτει ο Mauro. Θεωρεί ότι στο Puelmapu (περιοχή μαπούτσε ανατολικά της κορδιλιέρας των Άνδεων) υπάρχουν περίπου χίλια lof, είναι ένας υπολογισμός που αναφέρεται και στις δηλώσεις του δημοσιογράφου Darío Aranda, ο οποίος ισχυρίζεται ότι ο λαός μαπούτσε έχει ανακτήσει 100.000 εκτάρια τα τελευταία 30 χρόνια.

Ο Gabriel και ο Javier, δυο νεαροί comuneros της κοινότητας Nahuelpan, σε 15 χιλιόμετρα από την Esquel, συμμετέχουν στον κύκλο μας γύρω από τη φωτιά. Λένε ότι «η κοινωνία μαπούτσε αμφισβητεί την ατομική ιδιοκτησία», ενώ η λευκή ή η αποικιακή κοινωνία «περιέκλεισε ολόκληρη την περιοχή με στρατιώτες μεταξύ 1937 και 1948».

Αφηγούνται μια μακρά ιστορία εκποίησης-απαλλοτρίωσης, τονίζοντας την απώλεια της γλώσσας την οποία σπούδασαν «για να είναι σε θέση να αφηγηθούν την ιστορία». Τα κούτσουρα συνεχίζουν να καίγονται, φωτίζοντας τη νύχτα. Στη συνέχεια, σιγά σιγά, σβήνουν επειδή ο Mauro έχει σταματήσει να τροφοδοτεί την φωτιά, il fogón, σημάδι πως ήρθε η ώρα να αρχίσουμε να διαλύουμε τον κύκλο μας.

Μια ανακούφιση και ένας πόνος, ταυτόχρονα. Απόδραση από το τρομερό κρύο εγκαταλείποντας όμως τη ζεστασιά των λέξεων, των χειρονομιών και των βλεμμάτων. Μέχρι το επόμενο lof, κατά μήκος των χιονιών της οροσειράς.

Σημείωμα

(1) Στη γλώσσα μας, το Lof είναι μια κοινότητα, μια από τις βάσεις της κοινωνικής οργάνωσης του λαού μαπούτσε, αλλά ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση η έννοια της κοινότητας διαφέρει ριζικά από αυτό που έχουμε συνηθίσει στη Δύση.

Και είναι περίεργο, και ταυτόχρονα ποιητικό, ότι η ιδέα της κοινότητας ήταν από τις πρώτες που έπρεπε να ξαναμάθουμε. Επειδή ακριβώς σε αυτή την έννοια που είναι τόσο οικεία και ουσιαστική στον σύγχρονο δυτικό κόσμο, η βάση πολλών κοινωνικών και πολιτιστικών αιτημάτων που γεννήθηκαν στο όνομα της μάχης ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα, ο λαός μαπούτσε αναγνωρίζει μια από τις πρώτες μεγάλες διαφορές.

Είναι διαφορετική από τη δυτική αντίληψη της κοινότητας ως μιας ομάδας ανθρώπων που μοιράζονται ορισμένα στοιχεία, όπως μια γεωγραφική τοποθεσία, μια γλώσσα, ήθη και αξίες. Οι mapuche αναγνωρίζουν όλα τα όντα που κατοικούν στην περιοχή ως μέλη του Lof.

Ακόμα κι εκείνα που σύμφωνα με το δυτικό μας όραμα για τον κόσμο κατατάσσουμε ως άψυχα, ως δίχως ζωή: από τα ποτάμια στους καταρράκτες, από τα δάση στα βουνά, από τα ζώα στις πέτρες, ακυρώνοντας έτσι την ανθρωποκεντρική όραση που χωρίζει τον άνθρωπο, πάντα ανώτερο και πάντα τέλειο, από τα στοιχεία που στη Δύση ονομάζουμε φύση. Μια σειρά από στοιχεία, ξένα για εμάς, στα οποία δεν αναγνωρίζουμε το δικαίωμα στην ύπαρξη χωρίς την ανθρώπινη μεσολάβηση (παρμένο από www.tbqvoices.com/anche-le-pietre)

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος    comune.info