«Το σπίτι με τα δώρα» επίκαιρο 24 χρόνια μετά τη συγγραφή του

«Το σπίτι με τα δώρα» γράφτηκε το 2000 και το 2001 υποβλήθηκε από τους συγγραφείς Αντώνη και Κωνσταντίνο Κούφαλη στο Υπουργείο Πολιτισμού όπου και διαγωνίσθηκε στην κατηγορία των νέων δημιουργών.

Τον Δεκέμβρη εκείνης της χρονιάς ανακοινώθηκε η νίκη τους και η εξασφάλιση του πρώτου βραβείου. Μάλιστα, η καταπληκτική σύμπτωση ήταν ότι και το δεύτερο βραβείο εκείνης της χρονιάς είχε απονεμηθεί επίσης στον Αντώνη και Κωνσταντίνο, για το δεύτερο έργο που είχαν υποβάλει με τίτλο «Μη σκαλίζεις την άμμο».

Σήμερα, 23 χρόνια μετά τη βράβευση, η θεματολογία τους φαίνεται πιο επίκαιρη από ποτέ. Είναι ενδεικτικό ότι οι θεατές του πρόσφατου ανεβάσματος της παράστασης στην Αθήνα, ρωτούσαν τους συγγραφείς εάν το τρίτο κομμάτι του έργου το έχουν γράψει πρόσφατα, ή εάν το θεατρικό έργο έχει υποστεί «επικαιροποίηση». Τίποτε από αυτά όμως δεν έχει συμβεί. Το κείμενο είναι το ίδιο ακριβώς, όπως αυτό είχε γραφτεί το 2000 και είχε ανεβεί, μετά τη βράβευσή του, στο Θέατρο «Σημείο» της Αθήνας.

Απλούστατα, η θεματολογία του αιφνιδιάζει τους θεατές όταν ανακαλύπτουν το πότε ακριβώς γράφτηκε. Θέματα που πραγματεύεται το έργο, όπως η έμφυλη βία, η πατριαρχία, η παιδοφιλία, η ομοφοβία, η ανισότητα των φύλων, η σεξουαλική παρενόχληση, μπορεί σήμερα να κυριαρχούν στην ειδησιογραφική επικαιρότητα, αλλά τότε δεν αποτελούσαν βασικά ζητήματα κοινωνικής συζήτησης και δημόσιας αναφοράς.

Τότε, 24 χρόνια πριν την ύπαρξη του παγκόσμιου ιστού και των κοινωνικών δικτύων, πριν την ταχύτατη διασπορά των πληροφοριών, ειδήσεις όπως οι προαναφερόμενες σπανίως γνωστοποιούνταν.

Οι κριτικοί ωστόσο είχαν αντιμετωπίσει το έργο με λαμπρά σχόλια και προφητική διάθεση. «Ούτε προφήτες είμαστε, ούτε διόραση διαθέτουμε ως άνθρωποι», τόνισε χαρακτηριστικά ο Αντώνης Κούφαλης κι εξήγησε: «Απλώς, έχουμε μια βαθιά ενσυναίσθηση κι έτσι μπορούμε να δούμε και να κατανοήσουμε εκείνο που έρχεται και μοιραία θα κληθούμε να το αντιμετωπίσουμε».

Τρεις γυναίκες, η Ελένη, η Βασιλική, η Ιωάννα αφηγούνται τα τραύματα τους. Η πρώτη κουβαλάει την προσωπική της τραγωδία πάνω σ’ ένα τενεκεδένιο νύχι που φύτρωσε στη θέση του παλιού, που μαύρισε κι έπεσε.

Το νύχι αυτό είναι η πανοπλία, η άμυνα της. Αυτό θα την καθορίσει, αυτό θα δώσει τη λύση…Η Βασιλική ζει σ’ ένα σπίτι απ’ όπου απουσιάζει ο αέρας. Παιδί δυο προβληματικών γονιών, θα πάρει τη ζωή στα χέρια της όταν διαπιστώσει πως η ανήλικη κόρη της βιώνει τη δική της τραγωδία με δέλεαρ μια κούκλα…

Η Ιωάννα είναι μια έφηβη που γεννήθηκε άνδρας σ’ ένα γυναικείο κορμί. Σύντομα θα απεκδυθεί τη γυναικεία φύση της όταν, ντυμένη αγόρι, θα γίνει το αντικείμενο του πόθου μιας συνομήλικης της. Η κατάληξη θα είναι τραγική. Οι συγγραφείς συνεργάστηκαν με ψυχίατρο προκειμένου να «φιλτάρουν» τις ηρωίδες τους.

Όπως διευκρίνισε ο Αντώνης Κούφαλης, ως συγγραφείς δε γράφουν βιωματικά αλλά συλλέγουν ψήγματα πραγματικότητας, επί των οποίων αναπτύσσεται η δραματουργία τους:«Δεν υπήρξε τίποτε το πραγματικό που να το μεταφέραμε στη θεατρική σκηνή.

Το μόνο στοιχείο που χρησιμοποιήσαμε για την πρώτη ιστορία ήταν το μαύρο νύχι της Ελένης, γύρω από το οποίο στήσαμε την ιστορία μιας γυναίκας που εργάζεται στα αλίπαστα της Καβάλας, που κακοποιείται συστηματικά από τον άντρα της, η οικογένειας της οποίας σταδιακά διαλύεται, μέχρι τη στιγμή που το μοναδικό δικό της πράγμα, το μαύρο νύχι της, το χρησιμοποιεί ώστε να πετύχει την κάθαρσή της, καθώς και την κάθαρση των θεατών», σημείωσε ο Αντώνης Κούφαλης.

Για τη φιγούρα της Βασιλικής, οι συγγραφείς έλαβαν το έναυσμα από μία γυναίκα της επαρχίας Νέστου, αφού η δραματουργία τους κινείται συνήθως πλησίον των χώρων όπου ζούνε. Η συγκεκριμένη γυναίκα λοιπόν όταν δεν πλενόταν, στεκόταν όρθια, γεγονός που είχε ψυχαναλυτικές προεκτάσεις.

Η Βασιλική, είναι μια γυναίκα που κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον πατέρα της υπό την ανοχή της μητέρας της. Όταν η μητέρα διαπιστώνει ότι η κόρη της κακοποιείται σεξουαλικά από το σύζυγό της, αντί να αντιδράσει απλά μεταφέρει το στρώμα της στην κουζίνα, έτσι ώστε να μην ακούει και να μη βλέπει.

Η Βασιλική παντρεύεται αλλά διαλύει το γάμο της, διότι η κακοποίηση έχει καταστρέψει ολόκληρη την ηθική της βάση. Μάλιστα διαπιστώνει ότι ο κακοποιητικός πατέρας της επιχειρεί να επαναλάβει ακριβώς τα ίδια και με την κόρη της, την εγγονή του, χρησιμοποιώντας ως «δώρο» μια κούκλα που ανοιγο-κλείνει τα μάτια τραβώντας ένα σκοινάκι.

Τότε η Βασιλική θα φέρει την κάθαρση, εκδικούμενη για όσα βίωσε, σταματώντας το επερχόμενο, προσφέροντας την απόλυτη δικαίωση και στους θεατές. Η περίπτωση της Ιωάννας είναι ακόμη πιο επίκαιρη αφού γεννήθηκε σ’ ένα κοριτσίστικο κορμί, ωστόσο μέσα της κρύβει τη δύναμη και τη σεξουαλικότητα ενός αγοριού.

Ένα κορίτσι που λαχταρά να μεταμορφωθεί σε αγόρι και συνειδητά προετοιμάζει την αλλαγή, όταν ο πατέρας την εκδιώκει από το σπίτι μιας και δεν επιθυμεί να συμβιώνει με μία κόρη – τέρας. Η Ιωάννα προσπαθεί να μεταμορφωθεί σε Γιάννη, κινούμενη στα στέκια της παρανομίας και της φοβίας, στα ουρητήρια της Ομόνοιας όπου κάνουν χρήση ουσιών οι ναρκομανείς.

Εκεί λοιπόν, ένα νεαρό κορίτσι θα ερωτευθεί την Ιωάννα – Γιάννη, θα ερωτευθεί την αγορίστικη φύση. Και τότε θα επέλθει μια τραγική λύση στην ιστορία που θα στραφεί ενάντια στην ηρωίδα και θα της στοιχίσει τη ζωή της».

Το έργο τροφοδοτεί την ενσυναίσθητη των θεατών, προβληματίζει το μυαλό και την καρδιά τους. Ενδεχομένως, αμέσως μετά το τέλος της παράστασης να σπεύδουν σε κοντινά μαγαζιά, αναζητώντας την κατανάλωση αλκοόλ προκειμένου να συνέρθουν από το σοκ.

Το κείμενο ακόμη και σήμερα, 24 χρόνια μετά, παραμένει σοκαριστικό. Η δε παράσταση που σκηνοθέτισε ο Λευτέρης Παπακώστας «εισβάλλει» ακόμη τολμηρότερα στο κείμενο των αδελφών Κούφαλη.

Όπως εξήγησε ο κ. Αντώνης, το συγγραφικό δίδυμο χρειάζεται ένα τουλάχιστον τρίμηνο για την ολοκλήρωση ενός καινούργιου κειμένου, αν και η γενναία μετάφραση – διασκευή που πραγματοποίησαν για τον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέφκσι διήρησε πολύ περισσότερο.

Το τρίμηνο πάντως είναι απολύτως απαραίτητο για τη συγγραφή, το χτένισμα και την τελειοποίησή του. Πριν από το στάδιο της τρίμηνης συγγραφής ωστόσο, έχει προηγηθεί ένα μεγάλο χρονικό διάστημα έρευνας των ηρώων, όταν μελετάται ο χαρακτήρας τους, η συμπεριφορά τους, το περιβάλλον τους, το παρελθόν τους.

Όλα αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να «προσφέρονται» γενναιόδωρα στους θεατές, ώστε να μην αντιμετωπίζουν κενά και απορίες. Κάποια έργα τους, όπως «Η Έκτη Καρυάτιδα» απαίτησαν ακόμη και τη μελέτη ιστορικών στοιχείων.

Εξαιρετική ήταν η ανταπόκριση του κοινού στην Αθήνα, με κατάμεστο το Θέατρο «Χώρος». Ένα θέατρο στη δύσκολη ομολογουμένως περιοχή του Βοτανικού. Ο Αντώνης και ο Κωνσταντίνος Κούφαλης είχαν την ευτυχία να υποδεχθούν στην αθηναϊκή πρεμιέρα του έργου σημαντικές προσωπικότητες της τέχνης, του θεάτρου, σπουδαίους εικαστικούς, θεσμικούς παράγοντες, αλλά και πολύτιμους φίλους από την Καβάλα που δεν παύουν να στηρίζουν το συγγραφικό δίδυμο οπουδήποτε κι αν παρουσιάζει τις δουλειές του.

Η ίδια ανταπόκριση αναμένεται να συνεχιστεί και μετά την καβαλιώτικη «παρένθεση» της παράστασης, η οποία θα φιλοξενηθεί στις 8, 9 και 10 Μαρτίου στο θέατρο «Αντιγόνη Βαλάκου» της πόλης μας. Ενθουσιώδεις είναι και οι πρώτες κριτικές που γράφτηκαν για το ανέβασμα της παράστασης στην Αθήνα.

Η παραγωγή ανήκει σε μία σχετικά καινούργια θεατρική ομάδα, την «Εντροπία» με έδρα τον Πειραιά. Η ομάδα ζήτησε το κείμενο από τους θεατρικούς συγγραφείς με ειλικρινής αγάπη. Τη σκηνοθεσία ανέλαβε ένα νέο παιδί, ο Λευθέρης Παπακώστας, με τον οποίον οι αδελφοί Κούφαλη συναντήθηκαν και συζήτησαν, χωρίς να εμπλακούν στη δουλειά του.

Ο Κωνσταντίνος Κούφαλης, που είναι εκ φύσεως αναλυτικός και λεπτολόγος ως χαρακτήρας, πέρασε τον σκηνοθέτη από «ανάκριση» νιώθοντας τελικά σίγουρος ότι το κείμενο δεν θα «κινδύνευε» στο θεατρικό του ανέβασμα.

Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι για την παράσταση γράφτηκε συγκεκριμένη πρωτότυπη μουσικήαπό την Ανθή Γουρουντή, που είναι και η παραγωγός της παράστασης. Τις ηρωίδες ερμηνεύουν ως Ελένη η Μαρία Καρακίτσου, ως Βασιλική η Μικαέλα Δανά και ως Ιωάννα η Κατερίνα Παρισσινού. Το επί σκηνής τσέλο, που είναι ο τέταρτος «ρόλος», το παίζει η Κλεοπάτρα Δαρδάλη.

Η φιλοξενία της παράστασης γίνεται σε συνεργασία με το ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, το οποίο οι αδελφοί Κούφαλη ξαναβρίσκουν μετά «Το ψωμί της Νινευί». Μάλιστα την περίοδο 2013 – 2014, όταν ο Αντώνης Κούφαλης προσέφερε τις υπηρεσίες του στο Εθνικό Θέατρο, είχε συνεργαστεί με την καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας Εύα Οικονόμου Βαμβακά.

Η περίφημη «Πάχνη», ο θρυλικός «Στρατός της Σωτηρίας» και «Το σπίτι με τα δώρα» διδάσκονται στο τμήμα θεατρικών σπουδών του πανεπιστημίου Πάτρας. Επιπλέον, πολλά νεαρά αγόρια και κορίτσια, επιλέγουν τους θεατρικούς μονολόγους των αδελφών Κούφαλη για τις εξετάσεις τους στις δραματικές σχολές.

Info

Παραστάσεις: Παρασκευή & Σάββατο στις 21:00, Κυριακή στις 19:00. Τιμές εισιτηρίων: 14 € Γενική Είσοδος, 12 € Φοιτητικό – Ανέργων – ΑΜΕΑ – άνω των 65. Ηλεκτρονική προπώληση: more.com

*Το κείμενο βασίστηκε στη συνέντευξη που παραχώρησε ο Αντώνης Κούφαλης στη ραδιοφωνική εκπομπή «Σαν παλιό ραδιόφωνο» και στον Βαγγέλη Ευαγγελίδη, τη Δευτέρα 19/2/2024 από τη συχνότητα του Ράδιο ΠΡΩΙΝΗ.