Έκθεση φωτογραφίας «Αη Στράτης, Φωτογραφικά Ίχνη (1940-1970)»

Έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «Αη Στράτης, Φωτογραφικά Ίχνη (1940-1970)», μια φωτογραφική συλλογή γνωστή και σαν «αρχείο Μανικάκη», διοργανώνει η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής σε συνεργασία με το δήμο Καβάλας. Η έκθεση θα φιλοξενηθεί στη Δημοτική Καπναποθήκη από τις 16 ως 30 τις Νοεμβρίου. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 8:00 το βράδυ του Σαββάτου 16 Νοεμβρίου με παρόντα το Δήμαρχο Αγίου Ευστρατίου Χαράλαμπο Μακρή.

Λεπτομέρειες σχετικά με τη φιλοξενία της εκθέσεως παραχώρησαν χθες ο Δήμαρχος Καβάλας Κωστής Σιμιτσής και ο Βύρων Μανικάκης, γιος του φωτογράφου. Ο οποίος αφηγήθηκε τον τρόπο με τον οποίον ο πατέρας του λειτούργησε ως «καταγραφέας» αλλά και ως «σωτήρας» σημαντικών ιστορικών στιγμών του Άη Στράτη, μιας «κουκίδας» καταμεσής του Αιγαίου. Μάλιστα ο Βύρων Μανικάκης θύμισε ότι η Καβάλα αποτελούσε για τον Άη Στράτη όχι μόνο το κέντρο τροφοδοσίας του αλλά προσέφερε και θέσεις εργασίας στα καπνομάγαζα και μεταλλεία της περιοχής. Διατύπωσε ωστόσο και το αίτημα, να τιμηθούν από το δήμο Καβάλας όλοι εκείνοι οι καβαλιώτες που πέθαναν από την πείνα και είναι θαμμένοι στον Άη Στράτη, αναμένοντας ακόμη την αναγνώρισή τους.

Η έκθεση περιλαμβάνει φωτογραφίες από το αρχείο του αυτοδίδακτου φωτογράφου Βασίλη Μανικάκη που γεννήθηκε το 1907 στον Αη Στράτη. Άρχισε να ασχολείται ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, όταν και η λειτουργία του στρατοπέδου των εξόριστων στον Αη Στράτη του επέτρεψε να επιδοθεί συστηματικά με την τέχνη. Ο Μανικάκης άφησε ένα έργο που αναφέρεται αποκλειστικά στο νησί και στους ανθρώπους που έζησαν εκεί.

Η πολιτεία το 1997, δια του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλου και του τότε υπουργού Αιγαίου Αντώνη Κοτσακά, αποφάσισε προκειμένου να μη χαθεί όλο αυτό το πολύτιμο υλικό, να το αναδείξει κάνοντας ένα μέρος αυτού λεύκωμα και ομότιτλη φωτογραφική έκθεση.

Το 1999 εκδόθηκε το βιβλίο «Αη Στράτης Φωτογραφικά Ίχνη» με λαογραφικό υλικό, μετά από ερευνητικό πρόγραμμα-μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου και τίτλο «Ιστορική, κοινωνική και οικοσυστηματική προσέγγιση του Αγίου Ευστρατίου», με υπεύθυνο τον καθηγητή Γιώργο Νικολακάκη. Ο Βασίλης Μανικάκης δεν πρόλαβε να δει να γίνεται γνωστό το έργο του, αφού πέθανε το 1998.

Το 2000 οργανώθηκε για πρώτη φορά η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη όπου και παρουσιάσθηκε το βιβλίο. Η έκθεση ταξίδεψε στη Λήμνο, στο Ηράκλειο, στη Μυτιλήνη, στο Τελόγλειο Ίδρυμα στη Θεσσαλονίκη και στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας.

Πέρυσι, σε συνεργασία με τη διεύθυνση Πολιτισμού του δήμου Βόλου και στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του «Μήνα Φωτογραφίας» παρουσιάσθηκε η εν λόγω έκθεση στο Κέντρο Τέχνης Τζόρτζιο Ντε Κίρικο. Το υπουργείο Αιγαίου παραχώρησε τα εκδοτικά δικαιώματα στην πρώην κοινότητα του Αη-Στράτη, ώστε να αποτελεί η έκδοση μέσο προβολής του νησιού.

Για όλο αυτό το έργο πολύτιμος βοηθός υπήρξε ο γιος του Βύρων Μανικάκης, ο οποίος θα προλογίσει στα εγκαίνια της έκθεσης στην Καβάλα.

ΑΥΤΟΔΙΔΑΚΤΟΣ ΤΟΠΙΚΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

Ο Βασίλης Μανικάκης (1907-1998) έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στον Άη Στράτη. Αγρότης και φούρναρης στο επάγγελμα, με στοιχειώδη σχολική εκπαίδευση, άρχισε να ασχολείται ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία από τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Πήρε άδεια ασκήσεως επιτηδεύματος πλανόδιου φωτογράφου το 1940, χωρίς όμως να χρειαστεί να εγκαταλείψει τις άλλες βιοποριστικές του ασχολίες.

Η λειτουργία του στρατοπέδου των εξορίστων στον Άη Στράτη (1948-1963) του επέτρεψε να επιδοθεί συστηματικά στη φωτογραφία. Για τις ανάγκες των εξορίστων έβγαζε φωτογραφίες για ταυτότητες, αναμνηστικά στιγμιότυπα, cartes-postales και σκηνές από την καθημερινή τους ζωή στο στρατόπεδο. Με τη βοήθεια του εκτοπισμένου φωτογράφου Χατζέλλη, συστηματοποίησε τις γνώσεις του, βελτίωσε την τεχνική του και οργάνωσε το θάλαμο εμφάνισης και εκτύπωσης των φωτογραφιών του.

Τράβηξε και τύπωσε χιλιάδες φωτογραφίες την περίοδο της εξορίας. Όμως, το σημαντικότερο μέρος της δουλειάς του είναι ο ίδιος ο Άη Στράτης και οι κάτοικοί του στον καθημερινό τους αγώνα με τη θάλασσα, τη ζωή στα χωράφια και τις συνθήκες απομόνωσης στο μικρό νησί. Από τις φωτογραφίες του περνούν τα πρόσωπα των συντοπιτών του στην επαγγελματική τους ενασχόληση, σε στιγμές διασκέδασης και χαράς, λύπης και πόνου, παρέας και μοναξιάς. Φωτογράφισε τα τοπία της εξοχής, το λιμάνι, τη χώρα, τις μεγάλες θρησκευτικές και εθνικές εορτές, τις σχολικές εκδηλώσεις, τα παιδικά παιχνίδια, τους γάμους και τα πανηγύρια. Κατέγραψε στιγμές θλίψης και κατήφειας μέσα από τις κηδείες και τα τελετουργικά του θανάτου Τέλος, αποτύπωσε μεγάλα γεγονότα που άλλαξαν την όψη του τόπου, όπως ο φονικός και καταστρεπτικός σεισμός του 1968 που ισοπέδωσε τον παλιό Άη Στράτη.

Ο Μανικάκης είναι ένα ξεχωριστό παράδειγμα αυτοδίδακτου τοπικού φωτογράφου, που άφησε ένα έργο αναφερόμενο αποκλειστικά στο νησί και τους ανθρώπους που έζησαν εκεί. Τους αποτύπωνε συστηματικά για μια περίοδο σχεδόν τριάντα χρόνων, παράγοντας μια ολοκληρωμένη μονογραφία, όπως μπορούν να την αφηγηθούν οι φωτογραφίες του. Οι ίδιες γωνίες λήψης, τα ίδια τοπία, οι ίδιοι άνθρωποι στο πέρασμα του χρόνου, εγγράφουν πάνω τους τις διαδοχικές αλλαγές.

Οι εικόνες του περικλείουν έναν κύκλο ζωής και μέσα από τη φωτογραφική του μηχανή τα παιδιά μεγαλώνουν και γίνονται έφηβοι, τα νεαρά κορίτσια γίνονται μητέρες, οι ενήλικοι γερνούν κι ο φακός του συχνά τους συνοδεύει ως το θάνατο.

Ο Μανικάκης διαμορφώνει τη φωτογραφική του ματιά με γνώμονα την αγάπη του τόπου και των ανθρώπων του. Εκφράζει μια ευαισθησία με την επιλογή των θεμάτων του για τις καταστάσεις και τα προβλήματα που τους αφορούν.

Τα ετερόκλητα πρότυπα από τα οποία δανείζεται την αισθητική του, είναι οι τυπωμένες cartes-postales της εποχής, οι εικόνες των περιοδικών του μεσοπολέμου, οι φωτογραφίες της Nelly’s κι ένας φωτογραφικός νατουραλισμός των εξωτερικών χώρων που τον αισθάνεται οικείο. Όλα αυτά όμως, καταφέρνει να τα συνθέσει σε μια καλλιτεχνική γλώσσα που υπηρετεί τις θεματικές του επιλογές.

Μεγάλο μέρος του φωτογραφικού αρχείου του Μανικάκη καταστράφηκε ή χάθηκε κάτω από τις αντίξοες συνθήκες, τις δυσκολίες και το φόβο, που δημιούργησε η μετεμφυλιοπολεμική εποχή.

Οι φωτογραφίες του αναδεικνύουν έναν Άη Στράτη που δεν είναι μόνο το ξεχωριστό σύμβολο μιας ταραγμένης περιόδου της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας, αλλά είναι παράλληλα ένας τόπος καθημερνός, οικείος και αναπόσπαστο κομμάτι της μεταπολεμικής ελληνικής επαρχίας. Η έκθεση που διοργανώνει και παρουσιάζει το Υπουργείο Αιγαίου χωρίζεται στις παρακάτω θεματικές ενότητες:

• ο τόπος, το λιμάνι και η χώρα

• η καθημερνή ζωή

• εορτές και τελετές

• η εξορία

• ο σεισμός