Αναζητώντας το ηθικό πλεονέκτημα: Γράφει η Αθηνά Βολτέα

Ήδη από την νεαρή ηλικία εμφανίζονται στη ζωή μας κάποιες ιδιαίτερες άυλες οντότητες.

Αυτή του «ήθους» και αυτή της «ηθικής». Από τη μια, το «ήθος» έχει υπόσταση με καθαρά ενδογενή κίνητρα. Είναι η στάση ζωής που βασίζεται στην εσωτερική παρόρμηση να είμαστε δίκαιοι, έντιμοι, αμερόληπτοι, υπεύθυνοι, συνεπείς, συμπονετικοί, ανθρώπινοι και όλα τα συναφή… επειδή υπάρχει η εσώτερη ανάγκη μας να είμαστε έτσι.

Ανεξάρτητα από το τι εντύπωση δίνουμε στους άλλους ή ποια εικόνα μας προβάλλεται περισσότερο στον έξω κόσμο. Θα μπορούσαμε γενικευμένα να ισχυριστούμε πως το «ήθος» είναι μια συμπαντική σταθερά η οποία συνδεόμενη με τον υλικό κόσμο  έχει απώτερο σκοπό την επίτευξη μιας κάποιας αρμονικής ισορροπίας στο σύμπαν.

Από την άλλη, η οντότητα της «Ηθικής»  έχει καθαρά εξωγενή κίνητρα. Οι κοινωνίες για να σταθεροποιήσουν την ύπαρξή τους θέτουν  κώδικες αξιών που καθορίζουν εν πολλοίς τη συμπεριφορά των μελών τους, υποδεικνύοντάς τους το αποδεκτό και το μη αποδεκτό, το καλό και το κακό.

Οι κοινωνίες καλύπτουν την ανάγκη επιβίωσής τους, ορίζοντας ως ρυθμιστές της υπόστασής τους συγκεκριμένες  ομάδες, συγκεκριμένες ιδεολογίες, συγκεκριμένες φιλοσοφικές τάσεις (θρησκευτικές, πολιτικές, πολιτισμικές …κλπ) επιτρέποντάς τες να υποδεικνύουν στα μέλη τους  πρότυπα συμπεριφοράς και δραστηριοποίησης.

Ο κοινωνικός ιστός προσπαθεί, κάνοντας φιλότιμες προσπάθειες, αυτοί οι κοινωνικοί ρυθμιστικοί παράγοντες να αγγίζουν, να πλησιάζουν ή έστω να θυμίζουν ηθικές αξίες και ανώτερα ιδανικά. Καλούνται λοιπόν τα μέλη του κοινωνικού συνόλου να υπηρετήσουν αυτούς τους κώδικες, δίνοντας έτσι ηθική διάσταση στην κοινωνική πραγματικότητα.

Θα μπορούσαμε και εδώ να ισχυριστούμε σχηματικά πως η «Ηθική» ορίζεται από την εικόνα μας στο κοινωνικό σύνολο που ανήκουμε ή  από την εικόνα που έχουμε πλάσει εμείς ως επιθυμητή μέσα στο εν λόγω σύνολο.

Όλα αυτά βέβαια, καλά, συμπαντικά, κοινωνικά και ανθρώπινα. Όπως ανθρώπινη είναι και η ανάγκη μας να αγγίζουμε  ηθικές αξίες και υψηλά οικουμενικά ιδανικά για να προσδώσουμε στον εαυτό μας ένα ρόλο ξεχωριστό στο χωροχρόνο.

Το περίεργο είναι όμως, πως ακόμη κι αν αυτά τα αγγίγματα γίνονται επιδερμικά όπως πχ. με μια απλή προσκόλληση σε «ηθικά  ανώτερες ομάδες», έχουν τη δύναμη να μας προσφέρουν ιδιαίτερα προνόμια και ηθικά πλεονεκτήματα.

Η εισροή αέρα ανωτερότητας και συνεπώς κατωτερότητας κάποιων άλλων, συνοδεύεται και από μια ενδιαφέρουσα θετική έως ναρκισσιστική εικόνα μας στον κοινωνικό καθρέφτη. Μπορεί βέβαια αυτό να μας ευνοεί σε ατομικό επίπεδο.

Η «ηθική διάσταση» που θεωρούμε  πως έχουμε κατοχυρώσει μας ενδυναμώνει. Αποδυναμώνει όμως το σύνολο και την αρμονική συνύπαρξη. Γιατί απλά η επίφαση της ανωτερότητας  οδηγεί στην αντίθεση, στη διαίρεση, στο διχασμό, στην χλεύη, στην πόλωση, στην τοξικότητα.

Η διαίρεση άλλωστε είναι ένας πετυχημένος τρόπος μεθόδευσης για να αποδυναμώσεις κοινωνικές ομάδες κατακερματίζοντάς τες. Δίνοντας μια επίκτητη ταυτότητα και μια μασκαρεμένη ιδεολογία, καλλωπισμένη με αξίες και ηθικές, μπορείς στη συνέχεια με ιδεολογήματα να καθοδηγείς και να αποπροσανατολίζεις.

Ξεχνάμε βέβαια πως το αυθεντικό «ήθος» και η αυθεντική  ηθική αξία δεν χρειάζονται επιχειρήματα για να πείσουν. Ούτε υπάρχει η ανάγκη να ιδεολογικοποιηθούν ή να διατρανωθούν με δογματικό τρόπο για να αποκτήσουν υπόσταση. Δεν έχουν καν υπαρξιακές ανασφάλειες και φοβίες. Η αυθεντικότητα του ήθους και της ηθικής αξίας δεν έχει ανάγκη επιβολής. Αντίθετα, εμπνέεται και βιώνεται αβίαστα.

Όμως η καλά κρυμμένη σε ασυνείδητο επίπεδο, άκαμπτη και φανατισμένη διαίρεση και χωριστότητα των ανθρώπων,  σκορπά απλόχερα την πεποίθηση- ψευδαίσθηση πως για όλα τα βάρη που βιώνουμε ευθύνονται κάποιοι άλλοι.

Έτσι ξεκινάει ένας αγώνας για να αλλάξουμε ή να μειώσουμε τους άλλους για να λυτρωθούμε ή να ανυψωθούμε εμείς οι ίδιοι. Και όσο δεν συμβαίνει αυτό περιφερόμαστε στο σύμπαν με περισσή οργή, κατήφεια, γκρίνια και εχθρότητα.

Και έτσι… με το μίσος περνάει ο καιρός μας…

Αθηνά Βολτέα