06/12/2024
Εκεί όπου οι πολίτες έχουν χάσει ακόμη και τη μνήμη της πολιτικής, μόνο όσοι είναι εξόριστοι μέσα στην πόλη τους θα ασχολούνται με την πολιτική. Και μόνο μέσα σε αυτή την κοινότητα των εξόριστων, που είναι διασκορπισμένη στην άμορφη μάζα των πολιτών, μπορεί να γίνει εφικτή εδώ και τώρα κάτι σαν μια νέα πολιτική εμπειρία, γράφει ο Giorgio Agamben
Είναι καλό να αναλογιστούμε ένα φαινόμενο που μας είναι και οικείο και ξένο, αλλά που, όπως συμβαίνει συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να μας δώσει χρήσιμες ενδείξεις για τη ζωή μας μεταξύ των άλλων ανθρώπων: την εξορία.
Οι ιστορικοί του δικαίου εξακολουθούν να συζητούν εάν η εξορία – στην αρχική της μορφή, στην Ελλάδα και τη Ρώμη – πρέπει να θεωρείται ως η άσκηση ενός δικαιώματος ή ως μια ποινική κατάσταση. Δεδομένου ότι παρουσιάζεται, στον κλασικό κόσμο, ως το δικαίωμα που παρέχεται σε έναν πολίτη να ξεφύγει με την φυγή από μια τιμωρία (συνήθως την θανατική ποινή), η εξορία φαίνεται στην πραγματικότητα αμετάκλητη στις δύο μεγάλες κατηγορίες στις οποίες μπορεί να χωριστεί η σφαίρα του δικαίου από την οπτική των υποκειμενικών καταστάσεων: τα δικαιώματα και τις κυρώσεις.
Έτσι ο Κικέρων, που είχε βιώσει την εξορία, μπορεί να γράψει: «Exilium non supplicium est, sed perfugium portumque supplicii», «Η εξορία δεν είναι μια τιμωρία, αλλά ένα καταφύγιο και ένας τρόπος διαφυγής από τις τιμωρίες». Ακόμη και όταν με την πάροδο του χρόνου το κράτος την οικειοποιείται και διαμορφώνει ως τιμωρία (στη Ρώμη αυτό συμβαίνει με την lex Tullia του 63 π.Χ.), η εξορία συνεχίζει να αποτελεί μια de facto οδό διαφυγής για τον πολίτη.
Έτσι, ο Δάντης, όταν οι φλωρεντινοί στήνουν μια δίκη προγραφής εναντίον του, δεν εμφανίζεται στην αίθουσα του δικαστηρίου και, προλαμβάνοντας τους δικαστές, αρχίζει τη μακρά ζωή του ως εξόριστος, αρνούμενος να επιστρέψει στην πόλη του ακόμη και όταν του προσφέρθηκε η δυνατότητα.
Σημαντικό, μέσα σε αυτή την προοπτική, είναι ότι η εξορία δεν συνεπάγεται την απώλεια της ιθαγένειας: ο εξόριστος ουσιαστικά αποκλείει τον εαυτό του από την κοινότητα στην οποία, ωστόσο, επισήμως εξακολουθεί να ανήκει.
Η εξορία δεν είναι δικαίωμα, ούτε τιμωρία, αλλά απόδραση και καταφύγιο. Αν κάποιος ήθελε να το διαμορφώσει ως δικαίωμα, κάτι που στην πραγματικότητα δεν είναι, η εξορία θα οριζόταν ως ένα παράδοξο δικαίωμα να θέτει τον εαυτό του εκτός νόμου. Υπό αυτή την προοπτική, ο εξόριστος εισέρχεται σε μια ζώνη αδιαφορίας σε σχέση με τον κυρίαρχο, ο οποίος, αποφασίζοντας για την κατάσταση εξαίρεσης, μπορεί να αναστείλει το νόμο, είναι, όπως ο εξόριστος, μαζί εντός και εκτός της εντολής, του συστήματος.
Ακριβώς επειδή παρουσιάζεται ως η δυνατότητα ενός πολίτη να τοποθετείται έξω από την κοινότητα των πολιτών και επομένως βρίσκεται σε ένα είδος κατωφλίου σε σχέση με το νομικό σύστημα, η εξορία δεν μπορεί να μην μας ενδιαφέρει με ιδιαίτερο τρόπο σήμερα.
Για όποιον έχει μάτια να βλέπει, είναι όντως σαφές ότι τα κράτη στα οποία ζούμε έχουν εισέλθει σε μια κατάσταση κρίσης και προοδευτικής, ασταμάτητης αποσύνθεσης όλων των θεσμών. Σε μια τέτοια κατάσταση, στην οποία η πολιτική εξαφανίζεται και παραχωρεί τη θέση της στην οικονομία και την τεχνολογία, είναι αναπόφευκτο οι πολίτες να καθίστανται εκ των πραγμάτων εξόριστοι στην ίδια τους τη χώρα.
Είναι αυτή η εσωτερική εξορία που πρέπει να διεκδικηθεί ξανά σήμερα, μετατρέποντάς την από μια κατάσταση που υποφέρεται παθητικά σε μια επιλεγμένη και ενεργά επιδιωκόμενη, ακολουθούμενη μορφή ζωής.
Εκεί όπου οι πολίτες έχουν χάσει ακόμη και τη μνήμη της πολιτικής, με την πολιτική θα ασχοληθούν μόνο όσοι είναι εξόριστοι στην πόλη τους. Και είναι μόνο μέσα σε αυτή την κοινότητα των εξόριστων, η οποία είναι διασκορπισμένη μέσα στην άμορφη μάζα των πολιτών, που κάτι σαν μια νέα πολιτική εμπειρία μπορεί εδώ και τώρα να καταστεί εφικτή.
Δημοσιεύτηκε στο Quodlibet.it στις 7 Νοεμβρίου 2024
Το τελευταίο βιβλίο του Giorgio Agamben είναι Quaderni. Volume I
Μιχάλης ‘Μίκε’ Μαυρόπουλος Comune-info
