Ένα Ελληνικό αίνιγμα στην Τεργέστη (Ιταλίας): Για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821

Στην Τεργέστη κατά την περίοδο των Αψβούργων, ξεκινώντας από το 1714 περίπου , διάφοροι έμποροι και πλοιοκτήτες Έλληνες, μετακόμισαν, μείνανε και, αργότερα, δημιούργησαν εκεί. Εκεί βρήκαν καταφύγιο και μερικοί Έλληνες πατριώτες που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία της Ελλάδας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχει και λειτουργεί ακόμη και σήμερα στην Τεργέστη η Ελληνο-Ορθόδοξη ωραία εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο των Μύρων, που στην πόλη ονομάζεται Ελληνο-Ανατολική εκκλησία του Αγίου Νικόλαου των Ελλήνων. Είναι νεοκλασικού στιλ, με δίδυμα καμπαναριά, κατασκευάστηκε το 1784 στην παραλία της πόλης, κατόπιν παραγγελίας της Ελληνικής Κοινότητας της Τεργέστης από τον αρχιτέκτονα Matteo Pertsch , που ήταν μαθητής του Pieramonti , στον οποίο οφείλεται κατά τα άλλα, και το Θέατρο της Σκάλας του Μιλάνο.
Σημαντικό επίσης, με πολλά αξιόλογα έργα γλυπτικής τέχνης, είναι και το ιδιόκτητο νεκροταφείο των Ελλήνων της Τεργέστης.

Η παρουσία των Ελλήνων της διασποράς στην Τεργέστη είναι, ακόμη και σήμερα, πολύ αισθητή. Είναι η κοινότητα αυτή η οποία δώρισε στην κοινωνία της πόλης τα περισσότερα κτίρια χρήσιμα για τον δημόσιο βίο , όπως για παράδειγμα: το castello Gallerio όπου στεγάζεται σήμερα το Ινστιτούτο της Βιολογίας του Πανεπιστημίου της πόλης, τo Burlo Garofalo όπου λειτουργεί ένα από τα πιο σημαντικά βρεφοκομεία της Ευρώπης. Πολλά είναι τα Παλάτια (Palazzi) , μεγαλοπρεπή κτίρια Ελλήνων, που κοσμούν το ιστορικό κέντρο της πόλης , όπως το Palazzo Carciotti (Καρτσιώτη), το Palazzo Ralli (Ράλλη), το Palazzo Andrulaki (Ανδρουλάκη) και άλλα πολλά.

Αυτή η σύντομη και περιληπτική ιστορική αναφορά, είναι ίσως χρήσιμη για να καταλάβει κανείς το ιστορικό και μορφωτικό περίγραμμα, μέσα στο οποίο πιθανά πραγματοποιήθηκε ένα μεγάλο φρέσκο που είναι ένα μικρό αίνιγμα. Το μοναδικό αυτό έργο, όπως συχνά συμβαίνει , δεν βρίσκεται σε μέρος εμφανές σε όλους. Κοσμεί , την οροφή της εισόδου της Casa Omero ( Σπίτι του Ομήρου), μιας ιδιωτικής οικοδομής που είναι φάτσα στο Μεγάλο Κανάλι της Τεργέστης, στην οδό Rossini αριθ. 10. Το όνομα του κτιρίου προέρχεται από εκείνου του πρώτου ιδιοκτήτη του, Ομήρου και αναγέρθηκε από το 1816 μέχρι το 1821 από τον αρχιτέκτονα από το Ticino, Giovanni Righetti.

Δεν είναι γνωστό ακόμη το όνομα του καλλιτέχνη που πραγματοποίησε αυτό το εξαιρετικό και μοναδικό φρέσκο , ούτε και το όνομα του παραγγελιοδόχου. Πιθανολογείται όμως ότι ο ίδιος ο ιδιοκτήτης έδωσε την παραγγελία. Μήπως, βλέποντας τον ύμνο στην Ελευθερία και στον αγώνα του Ελληνικού λαού, ήθελαν να γίνει μια αναφορά στον αγώνα για την ελευθερία των Ιταλών και για την Ιταλική ενοποίηση;

Το θέμα του έργου είναι σαφές ότι είναι συμβολικό και αλληγορικό. Υπάρχει μια γυναικεία μορφή με οπλισμό που κρατά στο δεξί χέρι το ανεμισμένο λάβαρο, στο βάθος ένα ξηρό βραχώδες τοπίο, με μερικές ανδρικές μορφές με Ελληνικές παραδοσιακές φορεσιές της εποχής. Το έργο αντιπροσωπεύει, πράγματι, τον αγώνα της Ελλάδας του 19ου αιώνα για την απελευθέρωση , μετά από αιώνες , από την οθωμανική καταπίεση.,

Εάν και τα χρώματα, γαλανό και άσπρο, και ο Ελληνικός λευκός σταυρός είναι ακριβώς αυτά της παραδοσιακής σημαίας που γνωρίζουμε σήμερα, η «τριεστίνικη» αυτή έκδοση, φαίνεται να είναι μια αληθινή σπανιότητα και ίσως μοναδική. Ούτε βέβαια πρόκειται για το πρώτο λάβαρο πού ανέμισαν στην Πάτρα οι ξεσηκωμένοι και ευλόγησε ο Π.Π.Γερμανός. Η σημαία των ξεσηκωμένων στην Πάτρα έφερε ένα γαλάζιο σταυρό με φόντο λευκό.

Μάλλον, αυτή της Τεργέστης, είναι μια καλλιτεχνική, ελεύθερη έκφραση, αγνώστου καλλιτέχνη ή πρόκειται μήπως για μια σημαία που χρησιμοποιήθηκε από αγωνιστές του πολέμου της ανεξαρτησίας 1821-1830, και μετά για κάποιο λόγο περιέπεσε στη λήθη;

Η επιγραφή, με κεφαλαία, ΖΗΤΩ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και οι ημερομηνίες 1821 και 1881, εμφανίζεται σε μια πέτρινη κολώνα, πίσω αριστερά. Ενώ το 1821 είναι η έναρξη του ξεσηκωμού, το 1881 είναι η χρονιά της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας και της ένωσής της με την Ελλάδα. Από μια πιο προσεκτική παρατήρηση του φρέσκο, στο αριστερό χέρι, φαίνεται να δείχνει μια ράβδο ή δόρυ που καταλήγει στην ισλαμική πανσέληνο. Έτσι μπορεί να έχει μια αναφορά στους ηττημένους Οθωμανούς. Ένα παρόμοιο αντικείμενο διακρίνεται και στο έδαφος μαζί με άλλα οθωμανικά.

Πρακτικά η γυναικεία φιγούρα είναι πιθανά η προσωποποίηση της Ελλάδας της ίδιας που δείχνει, σαν λάφυρα, τα σύμβολα και τα όπλα που άρπαξε από τον εχθρό που νίκησε και, ταυτόχρονα αντιπροσωπεύει την Ελευθερία και σε αυτό το συμπέρασμα μας οδηγεί και η πανοπλία της. Δεν διακρίνεται καλά τι κρατάει στο αριστερό της χέρι. Μπορεί επίσης κανείς να υποθέσει ότι η σημαία ανήκε σε κάποια ομάδα αγωνιστών της ελευθερίας και δεν χρησιμοποιήθηκε από όλους, όπως συνέβαινε και με άλλα λάβαρα. Ίσως ο παραγγελιοδόχος ήταν σε επαφή με κάποιον από τους αγωνιστές ή ότι και αυτός να ήταν ένας από αυτούς.

Στην Τεργέστη θυμίζω, ότι υπήρχαν αρκετοί Έλληνες αγωνιστές, υπήρχε παράρτημα της Φιλικής Εταιρίας και είχε προηγηθεί η επίσκεψη, η δράση του Ρήγα Φεραίου και η σύλληψή του εκεί, από την Αυστριακή αστυνομία, που τελικά τον παρέδωσε στους Οθωμανούς. Για την ιστορία πρέπει να αναφερθεί ότι κάποιος ονόματι Οικονόμου υπήρξε ο καταδότης του Ρήγα. Αξίζει να αναφέρουμε ότι, μόλις πριν λίγα χρόνια, μετά από πολλές δυσκολίες, οι σημερινοί Έλληνες της Τεργέστης κατόρθωσαν να στήσουν τον ανδριάντα του μεγάλου αυτού Έλληνα, του Ρήγα του Βελεστινλή, μπροστά από το κτίριο της Ελληνικής Κοινότητας της πόλης.

Εν κατακλείδι συνιστά μια μοναδική, για την Ιταλία, εικονογραφική αλληγορική μαρτυρία του Αγώνα, στον οποίο συμμετείχαν, αξίζει να το θυμόμαστε, διανοούμενοι ιδεολόγοι, ρομαντικοί πατριώτες φιλέλληνες από όλη την Ευρώπη . Από τον γνωστό Byron που έπεσε στο Μεσολόγγι, μέχρι τον Ιταλό πατριώτη , μετανάστη από το Πιεμόντε, Santorre di Santarosa που έπεσε, μαχόμενος, στη Σφακτηρία, στις 8.5.1825. Ή, ακόμη, να αποτελεί μια μαρτυρία των ελπίδων, των ευχών, των «Τριεστίνων» στις αρχές του Risorgimento. Ούτως ή άλλως, όμως, η εικόνα αυτή είναι ένα έργο ύμνος στην Ελευθερία όλων των καταπιεζόμενων λαών ενάντια σε κάθε είδους καταπίεσης. Όχι μόνο πολιτικής ή στρατιωτικής, αλλά, ευρύτερα, και οικονομικής.

Στην είσοδο της ιστορικής οικίας της οδού Ροσσίνι 10 στην Τεργέστη, εξωτερικά και αριστερά από την είσοδο, ένα εμφανές , διακριτό σήμα του Δήμου Τεργέστης που χαρακτηρίζει το κτίριο ως ιστορικό αξιοθέατο, βοηθάει τον επισκέπτης να ανακαλύψει και να θαυμάσει το φρέσκο.

Νίκος Κούτρας, εκπαιδευτικός.

Καβάλα, Ιανουάριος 2022

Υστερόγραφο
Ο Νίκος Κούτρας, κατά σύμπτωση, κατοίκησε τον πρώτο μήνα της φοιτητικής του ζωής στην Τεργέστη, στον πρώτο παράλληλο δρόμο του μνημείου, ακριβώς από πίσω, στην οδό Νικολό Μακιαβέλι αρ. 15, καθώς επίσης, τους τρείς τελευταίους μήνες της εκεί διαμονής του, στον ίδιο δρόμο στο Νο19. χωρίς ποτέ να τύχει να ανακαλύψει αυτό το μνημείο με το, ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, έργο τέχνης !
Τύχη και χαρά του, να το ανακαλύψει, εντελώς τυχαία, σε μια άλλη επίσκεψη στην πόλη, το 2019. Ευχή και υπόσχεση του, και ,στο επόμενο ταξίδι του στην Τεργέστη , να ερευνήσει περισσότερο το θέμα.