Γνωριμία με τον Ευριπίδη και το Φεστιβάλ Φιλίππων

Της Τασούλας Γεωργιάδου, από τη συλλογή αφηγημάτων “Δροσερά και ηλιόλουστα”

Τεντωθήκαμε όσο μπορούσαμε ν’ αναδείξουμε ωραίο παράστημα. Μπροστά στο ταμείο σχεδόν σηκωθήκαμε στις μύτες. Η είσοδος επιτρεπόταν από οκτώ ετών κι πάνω. Μην κοιτάτε που στο λεωφορείο οι γονείς μέχρι και τα έξι μας δήλωναν τετράχρονες για να γλιτώσουν το κόμιστρο, η εδώ κατάσταση απαιτούσε το αντίθετο. Τι να κάναμε, να φέρουμε μαζί το πρόσφατο ενδεικτικό της Β’ Δημοτικού; Άλλα αποδεικτικά δεν είχαμε.

Μόλις κόψαμε τα εισιτήρια χοροπηδούσαμε απ’ τη χαρά μας. Είχαμε έρθει με το λεωφορείο του ΚΤΕΛ, με ένα από τα ειδικά δρομολόγια για την παράσταση· η Ντίνα κι εγώ, με τις θεατόφιλες μαμάδες μας.  Αυτό το θέατρο δεν έχει, λέει, αριθμημένα καθίσματα μαλακά και βελουδένια. Στη διαδρομή μέχρι την είσοδο θα αγοράζαμε ατομικά μαξιλαράκια. Ούτε αυτά ήταν σαν του σπιτιού. Διάφανες νάιλον σακούλες παραγεμισμένες με ροκανίδια. Πολύ πρωτόγνωρα πράγματα. Το αρχαίο θέατρο δεν είχε σκεπή· μάλλον γι’ αυτό γίνονται παραστάσεις μόνο το καλοκαίρι. Πιο πολύ θύμιζε στάδιο με τις αμφιθεατρικές κερκίδες. Αλλά εδώ ήταν πολύ παλιές από γερασμένα μάρμαρα, πολύ ψηλές για το μπόι μας, γύρω από ένα κυκλικό πλακόστρωτο. Εντυπωσιακός χώρος και τεράστιος. Μας είπαν πως τα εισιτήριά μας ήταν για το πάνω διάζωμα στο δεξί μέρος. Ανεβήκαμε με δυσκολία τα μεγάλα και ακανόνιστα σκαλιά του διαδρόμου. Υπήρχε ένα πλατύσκαλο που έζωνε και χώριζε το θέατρο σε δύο μέρη. Σίγουρα από το πάνω διάζωμα δεν θα βλέπαμε τόσο καλά, αλλά η θέση είναι ανάλογη με ό,τι πληρώσεις. Βάλαμε τα μαξιλαράκια και καθίσαμε. Το φεγγάρι πρόβαλε παιχνιδιάρικα πάνω από τον κάμπο των Φιλίππων σαν προπομπός για το επερχόμενο βράδυ. Όπως οι μαρμάρινες κερκίδες σχημάτιζαν πέταλο, στο ανοιχτό του μέρος ήταν στημένο το σκηνικό. Αυλαία και τέτοια δεν είχε, όλα στα φανερά. Μπορεί και να μην αλλάζουν σκηνικά…

«Είναι το παλάτι του Θησέα» διαβάζει η μαμά στο πρόγραμμα που αγοράσαμε. Ναι, βέβαια, πήραμε και πρόγραμμα, ένα κανελί ολόκληρο βιβλίο. Και τι δεν είχε μέσα! Την υπόθεση, τους ηθοποιούς με φωτογραφίες, ποιος έκανε τα σκηνικά, ποιος ήταν ο σκηνοθέτης – δεν καταλάβαινα τι ακριβώς δουλειά κάνει αυτός – ποιος φρόντισε τον χορό, σκηνές από το έργο, μέχρι τους διαλόγους των ηρώων του έργου.

«Είδες! Είναι όπως στο βιβλίο με τα σκετς του σχολείο, που αντιγράψαμε τους ρόλους μας για τις Εξετάσεις» παρατήρησε η Ντίνα. Ω, αυτό ήταν πολύ βολικόοοο!

Ο κόσμος έμπαινε και έπιανε θέση. Όσο πιο νωρίς, τόσο καλύτερη. Στο κάτω κεντρικό μέρος του πέταλου υπήρχαν πολλές θέσεις άδειες με πάνινα μπλε μαξιλαράκια, αλλά δεν πήγαιναν προς τα κει.

«Είναι για τους επισήμους» εξήγησε η μαμά, «σε αυτούς στέλνουν προσκλήσεις».

Κι όμως, να και η συμμαθήτριά μας η Χριστίνα με τους γονείς της που πήγαν προς τα εκεί. Της κουνήσαμε το χέρι για να τη χαιρετήσουμε. Δεν νομίζω πως μας είδε. «Θα έχει δημοσιογραφική πρόσκληση ο πατέρας της» είπε η μαμά «ώστε να γράψει στην εφημερίδα του για την παράσταση».

Το είπαμε; Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος θα μας παρουσίαζε την τραγωδία “Ιππόλυτος” του Ευριπίδη. O Ευριπίδης ήταν αρχαίος ποιητής και έγραψε τον Ιππόλυτο στα αρχαία Ελληνικά. Εμείς, όμως θα τη βλέπαμε στη γλώσσα που μιλιέται σήμερα. Σε μετάφραση δηλαδή. Οι μαμάδες, ήταν υποχρεωμένες να μας εξηγούν συνεχώς. Τώρα εγώ μετάφραση είχα ακούσει για ξένες γλώσσες, αλλά φαίνεται πως γίνεται και από την ακαταλαβίστικη παλιά γλώσσα, στην σύγχρονη και  κατανοητή από εμάς. Πολλά καινούργια μαθαίναμε σήμερα!

Τον ρόλο του Ιππόλυτο θα τον έπαιζε ένας πολύ γνωστός μας από τον κινηματογράφο ηθοποιός, αγαπημένος, νέος και όμορφος. Ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ, που πάντα στο τέλος της ταινίας παντρευόταν με την Αλίκη Βουγιουκλάκη! Γνωρίζαμε και την τροφό, τη Δέσπω Διαμαντίδου που έκανε την μαμά της Αλίκης, όταν αυτή πήγε στο Ναυτικό. Α, και δυο ακόλουθοι του Ιππόλυτου ήταν γνωστά παλικάρια από την πόλη μας, φοιτητές στη Θεσσαλονίκη. Να δούμε θα τους αναγνωρίσουμε από τόσο ψηλά; Όλοι οι άλλοι σε μας τα κορίτσια, ήταν ακόμη άγνωστοι. Χρειάστηκαν κάποια χρόνια για να «γνωρίσουμε» τον Βάρναλη που έκανε τη μετάφραση, τον Εγγονόπουλο που φρόντισε τα κουστούμια και τα σκηνικά, τον Καραντινό και τόσους άλλους σπουδαίους συντελεστές.

Όταν ήρθαν πια ο Νομάρχης, ο Δήμαρχος, ο Δεσπότης και οι άλλοι επίσημοι στα κοντινά εδώλια –έτσι τα είπε η κ. Άννα – σβήσανε τα φώτα του χώρου και φωτίστηκε το δίπατο παλάτι στους ήχους μιας σοβαρής βαριάς μουσικής.

Καρφώθηκαν τα μάτια μας στη σκηνή και παρόλο που ήμασταν ψηλά βλέπαμε θαυμάσια. Και κυρίως μπορούσαμε να ακούμε ό,τι εκτυλισσόταν στη σκηνή με εξαιρετική καθαρότητα.

Παρακολουθούσαμε έναν άλλο τρόπο έκφρασης, μεγαλοπρεπή, πομπώδη με φωνές που δονούσαν το θέατρο. Οι θνητοί κινούνταν μπροστά στο ανάκτορο, ενώ οι θεές έβγαινα στους εξώστες του πάνω ορόφου. Το κυκλικό μέρος, την ορχήστρα, την γέμιζαν πολλές κοπέλες με εσθήτες, ο χορός.

Η ιστορία του Ιππόλυτου δεν μας ήταν γνωστή από τη μυθολογία του σχολείου, ενώ είχαμε μάθει για τον ήρωα Θησέα, τον πατέρα του. Ο Ιππόλυτος, το βασιλόπουλο, ήταν παιδί της Αμαζόνας Ιππολύτης και του Θησέα, που τώρα είχε γυναίκα του την ωραία Φαίδρα. Όλα θα πήγαιναν καλά αν δεν ανακατευόντουσαν οι θεές. Ο Ιππόλυτος λάτρευε τη θεά του κυνηγιού την τοξοφόρο Άρτεμη. Αυτό έκανε έξαλλη την θεά της ομορφιάς την Κύπρη που έβαλε δαιμόνια στη μητριά του τη Φαίδρα· αυτή τον ερωτεύτηκε παράφορα και βασανιζόταν από το πάθος της. Η τροφός μαρτυρά στον Ιππόλυτο τον έρωτα της μητριάς του και αυτός την προσβάλλει άσχημα, για το πόσο μεγάλη ντροπή έπρεπε να νιώθει. Η Φαίδρα απελπισμένη αυτοκτονεί. Αλλά προηγουμένως, για να εκδικηθεί τον Ιππόλυτο, αφήνει ένα γράμμα που κατηγορεί το βασιλόπουλο  ότι την πρόσβαλε και την ανάγκασε να κοιμηθεί μαζί του με τη βία. Έτσι από φιλότιμο δεν της έμενε άλλος δρόμος παρά … να αυτοκτονήσει. Αυτό εξαγρίωσε τον Θησέα που αγαπούσε πολύ τη γυναίκα του και καταράστηκε τον γιό του. Ζήτησε μάλιστα απ’ τον θεό Ποσειδώνα να τον τιμωρήσει σκληρά. Έτσι ο θεός της θάλασσα έβγαλε με το κύμα ένα τέρας που έκανε θρύψαλα το άρμα του Ιππόλυτου. Αυτό, βέβαια, δεν το είδαμε. Το ακούσαμε από τις διηγήσεις των φίλων του Ιππόλυτου που τον μετέφεραν ετοιμοθάνατο στο παλάτι. Σ’ αυτήν τη σκηνή έπαιζαν οι γνωστοί μας φοιτητές, αλλά δεν μπόρεσα να ξεχωρίσω τα πρόσωπα μες τα γένια και τις αρχαίες στρατιωτικές στολές.

Προς το τέλος βγήκε από τον εξώστη η προστάτιδά του θεά Άρτεμη και είπε πως ο Ιππόλυτος ήταν εντελώς αθώος και όλα αυτά τα τραγικά έγιναν με το απαίσιο σχέδιο της Αφροδίτης. Αυτή έφερε τέτοιο ανακάτεμα και τόση δυστυχία στην οικογένεια του Θησέα. Η μαμά είπε πως η θεά Άρτεμη, που λύνει την παρεξήγηση, λέγεται «από μηχανής θεός».

Σηκωθήκαμε και χειροκροτούσαμε για πολλή ώρα όλοι μαζί. Τι συγκλονιστική υπόθεση ήταν αυτή! Τι πλούσιος θίασος! Πώς παίξανε με τη ψυχή τους όλοι οι ηθοποιοί μπροστά σε τόσο πολύ κόσμο! Χαιρετούσαν το πλήθος των θεατών με υποκλίσεις. Και ο Παπαμιχαήλ! Τι λεβέντης πρίγκιπας, άρεσε τόσο σ’ όλα τα κοριτσόπουλα.

«Αφροδίτη, εγώ!» μου δήλωσε η Ντίνα και ήταν η πρώτη της κουβέντα μόλις ξεκίνησε η αποχώρηση των θεατών του θεάτρου. Χμ… δεν ήταν και κανένας μεγάλος ρόλος. Της ταίριαζε γάντι της Ντίνας, ήταν η πιο όμορφη της τάξης μας. Με τη λεπτή σιλουέτα, τα υπέροχα κατάξανθα μαλλιά που τα διατηρούσε από όταν γεννήθηκε και η μαμά της της τα έλουζε με νερό που ‘χε βράσει άχυρα και χαμομήλι. Δεν ήταν ώρα για τέτοιες σκέψεις, κοίταζα μη κουτρουβαλιαστώ στις απότομες ακανόνιστες προς τα πατήματα σκάλες. Τότε παρατήρησα πως άφηναν πίσω τους τα μαξιλαράκια με τα ροκανίδια.

«Τι λες, να πάρουμε μερικά για το κουκλοθέατρο;» πρότεινα

«Και για θρανία καλά είναι!» συμπλήρωσε η Ντίνα. Για πότε κατεβάζαμε  ιδέες, σαν ν’ άναβαν τα λαμπάκια του μυαλού μας! Τα κορίτσια κλώνοι του εφευρέτη Κύρου

Φορτωθήκαμε όσα μαξιλαράκια μπορούσαμε, υποχρεώσαμε και τις μανάδες που δυσανασχετούσαν και… ντρεπόντουσαν με το κουβάλημα. Α, όλα κι όλα, είχαμε καλό σκοπό. Θα τα χρησιμοποιούσαμε στο αγαπημένο καλοκαιρινό μας παιχνίδι, το σχολείο. Στήναμε στην ταράτσα, που χρησιμοποιούσαν για το άπλωμα της πλύσης, έναν μαυροπίνακα, σκαμνάκια το ένα πίσω από τ’ άλλο διαμόρφωναν τα θρανία και με τις κιμωλίες που εντέχνως υπεξαιρούσαμε στο σχόλασμα, γινόμασταν … δασκάλες. Από μαθητές, το μόνο εύκολο! Η γειτονιά έβριθε από παιδάκια στην ηλικία των αδελφών μας.

Και στις παραστάσεις κουκλοθεάτρου που δίναμε στην πίσω σκάλα βόλευαν. Αλλά το πιο απολαυστικό παιχνίδι μας ήταν μεταφορά των ταινιών της προηγούμενης Κυριακής. Με το που γυρίζαμε τη Δευτέρα στο σχολείο, ξεκινούσε η διανομή. Ποιος θα έπαιζε τον πρωταγωνιστή, την πρωταγωνίστρια, τους δεύτερους ρόλους. Αυτό γινόταν χειμώνα καλοκαίρι και το παίζαμε επί μια βδομάδα όλη η παρέα.  Τώρα όμως; Για την παράσταση που παρακολουθήσαμε είχαμε το απόλυτο εργαλείο. Το τεύχος του προγράμματος που είχε όοοοολους τους διαλόγους. Δεν θα αυτοσχεδιάζαμε, θα αποστηθίζαμε ο καθένας τον ρόλο του. Περί αυτού λοιπόν πρόκειται η σπουδή της ωραίας Ντίνας να δεσμεύσει τον ρόλο της Αφροδίτης στον Ιππόλυτο. Με το που πιάσαμε θέσεις στο λεωφορείο της επιστροφής, άρχισε η συνδιάσκεψη για την πρέπουσα διανομή. Ποιος ρόλος ταιριάζει σε ποια και σε ποιον.

Το απόγευμα της επομένης στην δροσερή αυλόπορτα της γελαστής γειτόνισσας μας που  μας επέτρεπε να τη χρησιμοποιούμε για το παιχνίδι μας, βαρέσαμε προσκλητήριο. Τελικά βρέθηκαν διαθέσιμα τέσσερα προγράμματα της παράστασης. Όσοι είχαμε δικά μας γλιτώναμε την αντιγραφή των διαλόγων. Πήρα δύο ρόλους, την Άρτεμη – πολύ ήθελα να κάνω την καλή κ γενναία θεά- και την κορυφαία του χορού. Είχαμε και να δώσουμε μορφή αρχαίου ρούχου στα υπόλοιπα υφασμάτων, παροπλισμένα κουρτινάκια κ.ά. που χρησιμοποιούσαμε συνήθως τυλίγοντας τα γύρω μας. Μας απασχολούσε και σε ποια ταράτσα θα δίναμε την παράσταση. Το αμφιθεατρικό της πόλης βοηθούσε μια και τα σπίτια είχαν ορόφους σε διαφορετικά επίπεδα και πολλά σκαλιά. Καταλληλότερη αναδείχθηκε η οικία Καλπάκη που είχε ταράτσες σε τρία επίπεδα. Και φυσικά, μια και η Ζαχαρούλα νοίκιαζαν στο μεσαίο επίπεδο, είχαμε το χώρο διαθέσιμο. Από την επομένη ξεκινήσαμε πρόβες. Γρήγορα φάνηκε πως ολόκληρο το έργο δεν θα έβγαινε σε μια παράσταση, αλλά δεν μας πείραζε. Θα το κάναμε με … δόσεις. Ή θα κόβαμε σκηνές.

Με τις πρόβες μας απασχοληθήκαμε καμιά δεκαριά μέρες. Μετά κουραστήκαμε, κυρίως βαρέθηκαν τ’ αγόρια που ήθελαν να πάνε για ποδόσφαιρο στην αυλή του σχολείου. Όλο και τους τσίγκλαγαν οι απ’ έξω να παρατήσουν τα κοριτσίστικα. Δώσαμε την κουτσουρεμένη παράσταση με θεατές τους γονείς μας, σε απολύτως αφαιρετικό σκηνικό. Εισπράξαμε θερμό χειροκρότημα και …οκτώ δραχμές. Θα είχαμε για αρκετά χωνάκια μπατιρόσπορα από τον κυρ Χαράλαμπο. Αυτή ήταν η συνηθισμένη μας επένδυση από τα έσοδα των παραστάσεων.

Την επόμενη χρονιά το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας ανέβασε Λυσιστράτη με την Ίλια Λυβικού. Δυστυχία μας, ήταν ακατάλληλη για παιδιά και οι γονείς πήγαν χωρίς εμάς. Στεναχωρηθήκαμε πολύ! Τι απαγορευτικό είχε πια αυτός ο Αριστοφάνης; Πρόγραμμα με όλους τους διαλόγους έφτασε στα χέρια μας, αλλά πώς να παίξεις κάτι που δεν είχες δει. Τι εννοούσε και ο μεταφραστής με τη «λυμένη βρακοζώνη»; Πολλές και αποτρεπτικές οι απορίες μας. Εγκαταλείψαμε την ιδέα για θεατρικό.

Ξαναπήγαμε στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων με τις φίλες μετά από δύο χρόνια. Συναντηθήκαμε εκ νέου με τον Ευριπίδη και τις «Τρωαδίτισσες» του. Δύο χρόνια πιο ώριμες κατανοούσαμε πολύ περισσότερα πράγματα για την τραγωδία. Κάπως έτσι ξεκινούσε η μύηση στη Τέχνη των παιδιών της περιοχής, χρόνο με τον χρόνο, παράσταση με παράσταση, από την τραγωδία στην κωμωδία, από τον Ευριπίδη στον Σοφοκλή και από τον Αισχύλο στον Αριστοφάνη.  Χρειάστηκαν άλλα έξι χρόνια για να διδαχτούμε την τραγωδία «Ιφιγένεια εν Ταύροις» στο σχολείο. Το πόσο μεγάλη τύχη ήταν για μας, τους νέους της ευρύτερης περιοχής Καβάλας και Δράμας, το αντιλήφθηκα πρωτοετής φοιτήτρια, διαπιστώνοντας πόσο λίγοι συνομήλικοί μου είχαν παρακολουθήσει κάποια θεατρική παράσταση και πόσο λιγότεροι παράσταση αρχαίου δράματος.

Πόσο τυχερό ήταν και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος γεννημένο τον Γενάρη του 1961 στη Θεσσαλονίκη, να εγκαινιάσει τη δραστηριότητά του στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων, το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, με την τραγωδία του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος» και να έχει δικό του λίκνο όπως είχε το Εθνικό το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.