H αντιπαράθεση 

27 Ιανουαρίου 2024

Η συζήτηση για την κατάκτηση της Αμερικής έφτασε στο απόγειό της με τη διάσημη διαμάχη της Βαγιαδολίδ του 1550: ο αυτοκράτορας είχε πολλές αμφιβολίες για το εγχείρημα, και λόγω της επιρροής του διάσημου επισκόπου της Τσιάπας, του δομινικανού μοναχού Bartolomé de Las Casas.

Ο Κάρολος Ε’ αποφάσισε έτσι να συγκαλέσει ένα είδος συνόδου κορυφής των μεγαλύτερων θεολόγων και νομικών για να επιλύσει το ζήτημα. Δύο οι μεγάλοι πρωταγωνιστές: ο επίσκοπος που ήθελε να προστατεύσει τους ίντιος από τις υπερβολές της εκμετάλλευσης και ο Juan Ginés de Sepúlveda, απολογητής των κατακτητών, dei conquistadores.

Είναι λίγο πολύ από αυτό που προκύπτει από εκείνη την αντιπαράθεση που οι Ευρωπαίοι αναπτύσσουν την πεποίθηση της δικής τους ανωτερότητας και αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως το κέντρο του κόσμου. Ο Άλλος μη ευρωπαίος είναι πάντα κάτι λίγο λιγότερο από τον άνθρωπο.

Ή όταν είναι, πρέπει να μορφωθεί, στον χριστιανισμό, στον πολιτισμό, στη δημοκρατία… Επί πέντε αιώνες ο μη ευρωπαίος Άλλος θεωρείται ευρέως κατώτερος και «εκ φύσεως» υποταγμένος ή το πολύ υπό κηδεμονία.

Μια κυριαρχία που υπάρχει, προφανώς, «για το καλό του». Το Κράτος του Ισραήλ έγινε πραγματικά μια ευρωπαϊκή χώρα, ερμηνεύοντας τον ευρωπαϊκό μύθο του Έθνους και ασκώντας τον αποικισμό, όπως έκαναν όλοι οι λευκοί δυτικοί.

Είναι η ίδια ιδέα του Έθνους-Κράτους που στην ήπειρο προκάλεσε, σε δύο παγκόσμιους πολέμους, εκατό εκατομμύρια θύματα, αμάχων και αγοριών ντυμένων με χακί ζουρλομανδύα και τα κεφάλια τους γεμάτα με ανοησίες περί ταυτότητας, γράφει ο Fabio Alberti

«Η απόκτηση πλούτου μέσω του πολέμου προκύπτει από τη φύση, όντως η τέχνη του κυνηγιού είναι μέρος της και πρέπει να χρησιμοποιείται τόσο προς τα ζώα, όσο και για εκείνους τους ανθρώπους που, γεννημένοι για να υπακούουν, αρνούνται να υποταχθούν και αυτός ο πόλεμος είναι από τη φύση του σωστός’‘.

Έτσι, ο Juan Ginés de Sepúlveda συνόψισε τη δικαιολόγηση του πολέμου ως μέσο ευαγγελισμού στη «Διαμάχη του Νέου Κόσμου» που τον έφερε εναντίον του δομινικανού μοναχού, αντιπροσώπου των Ίντιος, Bartolomè de Las Casas το 1550-51.

Ο ισπανός θεολόγος αναφέρθηκε στην αριστοτελική θεωρία της «φυσικής δουλείας» και πρόσθεσε: «Οι φιλόσοφοι διδάσκουν ότι οι βάρβαροι και απάνθρωποι λαοί που απεχθάνονται την πολιτική ζωή πρέπει να υπόκεινται στη δύναμη πιο ανθρώπινων και ενάρετων λαών, οι οποίοι, με το παράδειγμα της αρετής, των νόμων και της σύνεσης, τους κάνουν να εγκαταλείψουν την κτηνωδία τους».

Η «Αντιπαράθεση», που κάλεσε ο αυτοκράτορας Κάρολος Ε’, δεν έληξε με μια ξεκάθαρη ετυμηγορία και ως εκ τούτου ήταν οι άποικοι, πρώτα ισπανοί και μετά από άλλα ευρωπαϊκά έθνη, που την έγραψαν.

Είναι πιθανώς τότε που οι ευρωπαίοι, μέχρι τότε περιθωριακoί στην ιστορία του κόσμου, αρχίζουν να εσωτερικεύουν την ιδέα της δικής τους ανωτερότητας και να αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως το κέντρο του κόσμου, υποκείμενα μιας παγκόσμιας ιστορίας στην οποία «το υπόλοιπο» γίνεται αντικείμενο.

Ο Άλλος μη ευρωπαίος σε αυτήν την ιστορία είναι πάντα λίγο λιγότερος από ανθρώπινος. Ή όταν είναι, πρέπει να μορφωθεί, στον χριστιανισμό, στον πολιτισμό, στη δημοκρατία… Σε αυτήν την αυτοαντίληψη θα υποστηριχθεί ηθικά η εξόντωση του μεγαλύτερου μέρους των αμερικανικών πληθυσμών και η εκτόπιση 12 εκατομμυρίων μαύρων σκλάβων.

Στη συνέχεια, ο διαμελισμός της Αφρικής, που ορίστηκε στο Βερολίνο το 1884, ώστε να «φροντίσει για τη βελτίωση των συνθηκών και την ηθική και υλική ευημερία εκείνων [των ιθαγενών]». Στο μεταξύ, το άλλο κομμάτι της Ευρώπης, η Ρωσία, «φρόντιζε» τους πληθυσμούς της ασιατικής Σιβηρίας.

Στη Μεσόγειο το επάγγελμα της ανωτερότητας επιβλήθηκε πιο αργά. Εδώ η Δύση είχε βρεθεί αντιμέτωπη με έναν πολιτισμό που είχε δώσει στην Ευρώπη καφέ, άλγεβρα και ελληνική φιλοσοφία και δημιούργησε αυτοκρατορίες που έλεγχαν το παγκόσμιο εμπόριο.

Η μακρά σύγκρουση με εκείνον τον κόσμο για τον έλεγχο του εμπορίου με την Ανατολή δεν είχε μέχρι τότε δημιουργήσει τον μη ανθρώπινο άλλο. Οι «σαρακίνοι» ήταν άπιστοι, αλλά εντελώς άνθρωποι. Η δυτική ύβρις εξαπλώθηκε στο Μαγκρέμπ και στο Μασρέκ-al Maghreb e al Mashreq με τη βίαιη εξάρθρωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ο Ναπολέων εισβάλλει στην Αίγυπτο, μετά η Γαλλία καταλαμβάνει την Τυνησία και την Αλγερία, μετά ήρθε η σειρά του Βασιλείου της Ιταλίας να κηρύξει τον πόλεμο στην Τουρκία και να καταλάβει την Τριπολιτανία και την Κυρηναϊκή, τέλος ο βρετανός Mark Sykes και ο Γάλλος François Picot χώρισαν με ένα στυλό στον γεωγραφικό χάρτη τα τελευταία υπολείμματα της αυτοκρατορίας, που διαμελίστηκε με τον Πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Όπως γράφει ο Έντουαρντ Σάιντ στον «Οριενταλισμό», Edward Said in “Orientalismo”, η Ευρώπη επινοεί τον ανατολίτη Άλλο. Αυτό θα επιτρέψει να χαρακτηρίσουν τους πληθυσμούς του Μασρέκ στη Συνθήκη των Βερσαλλιών ως «μη ικανούς να αντισταθούν μόνοι τους στις συνθήκες του σύγχρονου κόσμου», δικαιολογώντας έτσι τον αποικισμό του πρώην οθωμανικού χώρου.

Ο Sepulveda δεν θα μπορούσε να τα πάει καλύτερα. Επομένως, για πέντε αιώνες ο μη ευρωπαίος Άλλος ήταν λίγο λιγότερο από ανθρώπινος ή σε κάθε περίπτωση κατώτερος και «εκ φύσεως» υποτελής ή το πολύ υπό κηδεμονία. Μια κυριαρχία προφανώς «για το καλό του».

Σήμερα, όταν αμφισβητείται η κυριαρχία της Δύσης, μας λένε ότι πρέπει να διεξαγάγουμε πόλεμο για να υπερασπιστούμε τη Δύση (με συνέπεια το δολάριο ως νόμισμα συναλλάγματος) και πως όλες οι τρέχουσες συγκρούσεις είναι «μια επίθεση στις αξίες μας». Στην Ουκρανία, όπως και στην Παλαιστίνη. Ποιες αξίες όμως;

Είναι η Ευρώπη που παρήγαγε τον ναζισμό, το αποκορύφωμα του μύθου του Έθνους και του επιστημονικού Ρατσισμού (και οι δύο ευρωπαϊκές εφευρέσεις) ο οποίος, όπως σχολίασε ο μαρτινικανός ποιητής Aimé Cesaire, έκανε στην Ευρώπη και στους «λευκούς» πληθυσμούς ό,τι όλα τα άλλα έθνη έκαναν στην Αφρική χωρίς να ιδρώσει και πολύ το αυτί τους.

Και ας μην ειπωθεί ότι αυτά ανήκουν στο παρελθόν. Να θυμηθούμε ότι η Δύση καταδίκασε μισό εκατομμύριο παιδιά από το Ιράκ σε πείνα λόγω του εμπάργκο, λέγοντας, όπως δήλωσε η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Madeleine Albright, ότι «άξιζε τον κόπο».

Ή ότι η Ευρώπη παρακολουθεί αδιάφορα τον πνιγμό χιλιάδων αγοριών και κοριτσιών στη Μεσόγειο ή ότι αρνείται το δικαίωμα ασύλου σε ανθρώπους που διέφυγαν από τον πόλεμο του Πούτιν, αλλά έκαναν το λάθος να είναι Σύριοι.

Η αγριότητα που προέρχεται από την πεποίθηση ότι έχουμε το δικαίωμα να ζούμε καλύτερα από τους άλλους είναι από το σήμερα, όχι από το χθες. Και είναι αυτή η αντίληψη του άλλου ως «λίγο λιγότερου από άνθρωπο», που σημαίνει ότι σκέψεις όπως αυτές που ακούστηκαν μετά τη σφαγή της 7ης οκτωβρίου μπορούν να εκφραστούν δυνατά.

Αυτό το Ισραήλ έχει γίνει πραγματικά μια ευρωπαϊκή χώρα, ερμηνεύοντας τον ευρωπαϊκό μύθο του Έθνους και ασκώντας τον αποικισμό, όπως έχουν κάνει όλοι οι λευκοί δυτικοί. Είναι η ίδια ιδέα του Έθνους-Κράτους που στην ήπειρο προκάλεσε, σε δύο παγκόσμιους πολέμους, εκατό εκατομμύρια θύματα, αμάχων και αγοριών ντυμένων με χακί ζουρλομανδύα και τα κεφάλια τους γεμάτα με ανοησίες ταυτότητας.

Και η ευρωπαϊκή σιωπή δεν μπορεί να προκαλεί έκπληξη. Η Ευρώπη το έχει συνηθίσει. Η σφαγή στη Γάζα, αντίθετα με ό,τι λέγεται, δεν είναι κάτι νέο για την Ευρώπη. Δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τη σφαγή στην Αντίς Αμπέμπα, όταν οι Ιταλοί άποικοι, σε αντίποινα για μια επίθεση, με την υποστήριξη του στρατού, ξεκίνησαν ένα πραγματικό «κυνήγι στον μελαχρινό» με το αδιάκριτο λιντσάρισμα χιλιάδων αμάχων, βάζοντας φωτιά σε σπίτια και καταστρέφοντας περιουσίες.

Ή τη σφαγή στο Αμριτσάρ-Amritsar όταν ο αγγλικός στρατός πυροβόλησε το πλήθος, αφού τους έκλεισε στην πλατεία όπου είχαν συγκεντρωθεί για να διαδηλώσουν ενάντια στην Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών, σφάζοντας εκατοντάδες άοπλους ανθρώπους.

Ή τη σφαγή στη Χάι Πονγκ-Hai Pong κατά την οποία η ρεπουμπλικανική Γαλλία ισοπέδωσε ολόκληρη τη βιετναμέζικη συνοικία, σκοτώνοντας ανάμεσα στις 6 με 20 χιλιάδες άτομα με πυρά κανονιού επειδή είχαν καθυστερήσει να εγκαταλείψουν την περιοχή που η Γαλλία είχε κηρύξει υπό την κυριαρχία της. Έγινε για «να δώσουμε ένα σοβαρό μάθημα σε αυτούς που μας επιτέθηκαν προδοτικά».

Ή ακόμα τη γενοκτονία (αναγνωρισμένη ως τέτοια από τη Γερμανία) των Herero και των Nama, όταν, αφού κατέκτησαν την περιοχή μέσω πολέμου, οι γερμανικές αποικιακές δυνάμεις δηλητηρίασαν τα πηγάδια για να προκαλέσουν θάνατο από πείνα και δίψα, με στόχο να απελευθερώσουν την περιοχή από την παρουσία τους.

Ο γηγενής πληθυσμός μειώθηκε περισσότερο από το μισό. Όλα αυτά τα εγκλήματα που συνιστούν την ευρωπαϊκή ευημερία, δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ ως τέτοια, έχουν αρχειοθετηθεί ως «σκληρός νόμος της ιστορίας». Κανείς δεν ανέλαβε την ευθύνη γι’ αυτό.

Είναι αυτή η αντίληψη της ανωτερότητας, η οποία περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι έχουμε το δικαίωμα να ζούμε καλύτερα από τους Άλλους, που εμποδίζει να αισθανόμαστε ενσυναίσθηση για μεγάλο μέρος των ανθρωπίνων όντων και επιτρέπει τη συγκλονιστική διαφορά στη μεταχείριση των λευκών και των μη λευκών θυμάτων.

Είτε πρόκειται για εκτοπισμένους ουκρανούς ή αφρικανούς, ρουμάνους ή αφρικανούς μετανάστες, ευρωπαίους ή κινέζους ασθενείς με covid, ισραηλινά ή παλαιστίνια παιδιά. Αυτούς που αξίζουν οίκτο και εκείνους «λίγο λιγότερο». Ας το σκεφτούμε όταν μας καλούν στον επόμενο πόλεμο για την υπεράσπιση της Δύσης.

Mιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος      Comune-info