Η παρισινή Κομμούνα, «έφοδος στον ουρανό»
Γράφει από το Παρίσι ο Μιχάλης Μαυρόπουλος
Τρέχοντος του μηνός Μαρτίου όλοι Έλληνες, επ’ ευκαιρία των 200 χρόνων της εθνικής παλιγγενεσίας του 1821, αποτίνουμε φόρο τιμής στους πρωτεργάτες της.
Τον ίδιο μήνα, στην Γαλλία όλο το φάσμα των αριστερών (χλιαροί και συνεπείς σοσιαλδημοκράτες, παραδοσιακοί κομμουνιστές και ρεφορμιστές, ακραίοι αριστεριστές, αναρχικοί, αναρχοαυτόνομοι, και πρεσβεύοντες την θεωρία της αριστερής αυτοδιαχειρίσεως) αναθυμούνται την πρώτη απόπειρα καταλύσεως του αστικού κράτους, την Κομμούνα, που ο Μαρξ απεκάλεσε «έφοδο στον ουρανό».
Ο βίος της διήρκησε 72-73 ημέρες, άρχισε στις 18 Μαρτίου και πνίγηκε στο αίμα στις 29 Μαΐου 1871. Ακόμη και οι ιστορικοί της δεξιάς που αναφέρονται σ’αυτήν, δεν μπορούν παρά να υπενθυμίζουν, θέλοντας και μη, την πατριωτική στάση, δράση και αντίστασή της στην ταπεινωτική ήττα της Γαλλίας από την Πρωσία και την ενσωμάτωση από την τελευταία των γαλλικών ανατολικών περιοχών, Αλσατίας και Λωρραίνης. Από την μεριά τους, οι «Φίλοι της Κομμούνας», συγκεντρώνονται κάθε χρόνο τον Μάϊο μπροστά στον Τοίχο των Ομοσπονδιακών (Mur des Fédérés), στο κυριότερο παρισινό κοιμητήριο Περ Λασέζ (Père Lachaise), για να την τιμήσουν (εφέτος λόγω του ιού είναι πιθανόν να μην λάβει χώρα).
Προς αντικατάστασή της, η σοσιαλίστρια δήμαρχος των Παρισίων πρότεινε το στήσιμο 50 ομοιωμάτων – ανάγλυφων γνωστών κομμουνάρων μπροστά στην εκκλησία Sacré-Coeur, εκεί που έλαβαν χώρα αιματηρές συγκρούσεις. Εξ άλλου, στο Περ Λασέζ, κρατώντας ένα κόκκινο τριαντάφυλλο στο χέρι και ψιθυρίζοντας με συγκίνηση στην σιγαλιά του νεκροταφείου το μόλις ακουόμενο από σεβασμό άσμα της Διεθνούς, και το λεγόμενο στα γαλλικά «Επέσατε θύματα», οι τιμώντες υποκλίνονται στις χιλιάδες των ηρωικών κομμουνάρων, που στημένοι στον τοίχο, έπεφταν κάτω από τα πυρά των Βερσαγιέζων. Ήταν η επανομασθείσα Αιματηρά Εβδομάς (Semaine Sanglante, με αποκορύφωμα την Κυριακή 28 Μαΐoυ 1871). Αυτή η ημερομηνία οριοθετεί και την τελειωτική νίκη του Θιέρσου (Thiers) μετακινηθέντος στις Βερσαλλίες, έδρα των μοναρχικών, ο οποίος με τους στρατιώτες του, προσπαθώντας να «στριμώξουν» τους κομμουνάρους στο αναφερθέν κοιμητήριο, συνάντησαν σφοδρή αντίδραση από τους κατοίκους των βορειοδυτικών λαϊκών συνοικιών των Παρισίων.
Τι είδους πολίτες ήταν οι κομμουνάροι, τι ήθελαν και τι τους προσάπτουν, ακόμα και σήμερα, οι αντιπρόσωποι της καθεστηκυίας τάξεως;
Στο κοινωνικό επίπεδο ήταν κατά 45% εργάτες και μικροβιοτέχνες των λαϊκών faubourgs (γειτονιές), στην πλειοψηφία ανήκαν στους οικονομικώς αδύνατους. Πολιτικώς, έτρεφαν εχθρότητα έναντι του αυτοκράτορος Λουδοβίκου Ναπολέοντος, του επανοζόμενου «ο μικρός». Πάνω απ’ όλα όμως ήταν ένθερμοι πατριώτες διότι αντιστάθηκαν παντί τρόπω, στην πολυήμερη πολιορκία, και κατά συνέπεια υπέφεραν από πείνα, τρώγοντας ακόμη και ποντίκια, στην διάρκεια της κατοχής της Γαλλίας και ιδίως του Παρισιού από τα στρατεύματα του Πρώσου Μπίσμαρκ. Ο τελευταίος, επιθυμώντας να ολοκληρώσει την ενοποίηση των πολυαρίθμων γερμανικών κρατιδίων, εσκέφθη ότι ένας πόλεμος με την Γαλλία θα διευκόλυνε την πραγματοποίηση των σχεδίων του. Από την μεριά τους, οι Γάλλοι ιθύνοντες που διόλου δεν είχαν προετοιμάσει την χώρα στρατιωτικώς μετά την ήττα του Βατερλώ, υπελόγιζαν ότι μια νίκη επί της Γερμανίας θα ενδυνάμωνε την κλονιζόμενη αυτοκρατορία του Ναπολέοντος του Γ’. Έτσι ξεκίνησε ο πόλεμος μεταξύ των δυο κρατών (Ιούλιος1870 – Ιανουάριος 1871). Η Γαλλία ηττάται και παραδίδει στον Μπίσμαρκ την πόλη Σεντάν (Sedan, στα γαλλοβελγικά σύνορα). Αντιδρώντας στην αντεθνική πολιτική των μοναρχικών, οι Ρεπουμπλικάνοι με επικεφαλής τον Γκαμπέττα (Gambetta) καταλαμβάνουν στις 4 Σεπτεμβρίου 1870 το Δημαρχείο των Παρισίων, καταργούν την αυτοκρατορία και κηρύσσουν την ΙΙΙ Δημοκρατία. Πλην όμως, πολιορκούμενοι και εξαντλημένοι, οι Γάλλοι προτείνουν στους Πρώσους εκεχειρία.Ο Μπίσμαρκ την απορρίπτει και εξαναγκάζει το Παρίσι να αποδεχθεί την κατοχή και την επιβληθείσα ένωση των περιοχών Λωρραίνης και Αλσατίας με την Γερμανία η οποία διήρκησε μέχρι τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Ό παριζιάνικος λαός εξανίσταται γι’ αυτήν την προδοσία και με την υποστήριξη της δημιουργηθείσης στρατιωτικής δυνάμεως, την εθνοφυλακή,εναντιώνεται στην ηττοπαθή πολιτική της κυβερνήσεως Θιέρσου και σχηματίζει την επαναστατική κυβέρνηση. Ο Βερσαγιέζος πολιτικός με τις δυνάμεις του προσπαθεί (18 Μαρτίου), εν συνεργασία με τους Πρώσους, να καταλάβει τα 227 κανόνια που οι εθνοφύλακες εγκατέστησαν στον λόφο της Μονμάρτης, αγορασθέντα με προεγγραφή από τους Παριζιάνους για την υπεράσπιση της πόλεώς τους. Οι εθνοφύλακες, παιδιά του λαού, αντιστάθηκαν και υπερασπίστηκαν την κατοχή του οπλισμού τους με ηρωισμό. Ήταν η αρχή του εμφυλίου πολέμου μεταξύ των κομμουνάρων και του Θιέρσου.
Μέσα στο κυρίως Παρίσι, ιδίως στους φτωχομαχαλάδες, ο λαός στήνει όπου και όπως μπορεί τα κλασσικά στην Γαλλία οδοφράγματα (ογκόλιθους, χοντρά μαδέρια, ξεχαρβαλωμένα κρεβάτια, σαθρά στρώματα, σιδερένιους φράκτες, στοίβες από σκληρό χώμα, άδεια βαρέλια). Μικρά παιδιά και γυναίκες μεταφέρουν από γειτονιά σε γειτονιά πολεμοφόδια και τροφές στους εξεγερμένους οι οποίοι νυχθημερόν υπερασπίζονται τις θέσεις τους. Ο Θιέρσος με την «κυβέρνησή» του μετακινούνται προς τις Βερσαλλίες. Μερικές μέρες αργότερα, (26 Μαρτίου), γίνονται εκλογές που τις κερδίζει η παράταξη που οι κομμουνάροι υπεστήριζαν, και στις 28 οργανώνεται μια μεγάλη γιορτή όπου προκηρύσσεται η Κομμούνα. Αντικαθίσταται η τρίχρωμη σημαία (λευκή, μπλε, κόκκινη) με την εξ ολοκλήρου κόκκινη. Οι Βερσαγιέζοι, βοηθούμενοι από τον πρώσικο κατοχικό στρατό, παρελαύνουν (2 Απριλίου) προς το Παρίσι και το πολιορκούν. Η τελική έφοδος άρχισε την 21η Μαΐου. Οι κομμουνάροι αντιστέκονται με δυσκολία έναντι των υπέρτερων δυνάμεων του Θιέρσου που καταλαμβάνει το ένα μετά το άλλο τα οδοφράγματα. Στις οδομαχίες που επακολουθούν σκοτώνονται χιλιάδες άτομα, κυρίως από την πλευρά των εξεγερθέντων (τουλάχιστον 17000) και η καταστολή είναι ανελέητη. Τα στημένα στο «άρπα-κόλλα» προχείρως δικαστήρια, κρίνουν χωρίς ιδιαίτερες διαδικασίες τους με το όπλο στο χέρι συλληφθέντες επαναστάτες και τους εκτελούν επί τόπου. Μερικές γυναίκες κομμουνάροι, όπως η ηρωίδα δασκάλα Louise Michel και η Nαthαlie Le Mel στέλνονται στην εξορία, στο νησί Νέα Καληδονία, η καταδικαστική όμως απόφαση του δικαστηρίου ήλθε με αργοπορία δυο ετών. Η ανταπάντηση των κομμουνάρων –και αυτό της το προσάπτουν οι πολέμιοί της- είναι κατανοητή και δικαιολογημένα εξ ίσου σκληρή: συλλαμβάνουν εκατοντάδες ομήρων εκ των οποίων εκτελούν 80-100 άτομα, καταστρέφουν μερικά γνωστά μνημεία και κρημνίζουν την κολώνα Βαντόμ (colonne Vendôme η οποία ξαναστήθηκε αργότερα), όπου στην ομώνυμη πλατεία βρίσκονται τα πιο ακριβά κοσμηματοπωλεία του κόσμου και στα οποία μόνο οι πάμπλουτοι, ξένοι και Γάλλοι, εισέρχονται και αφήνουν περιουσίες ολόκληρες για την αγορά δυσεύρετων κοσμημάτων.
Τι πέτυχε η Κομμούνα η οποία σημάδευσε βαθύτατα την γαλλική και διεθνή ιστορία του εργατικού κινήματος;
Ιδού περιληπτικώς τα προοδευτικά μέτρα που έλαβε: καθιέρωσε την γενική ψηφοφορία, και τις ελεύθερες εκλογές, εκκοσμίκευσε τις δημόσιες υπηρεσίες χωρίζοντας την Εκκλησία και το Κράτος, επεφορτίσθη με την δημόσια βοήθεια και την δωρεάν φοίτηση στα σχολεία, έδρασε για την καλλιτέρευση του πλαισίου δουλειάς των εργαζομένων, βοήθησε τους μικρεμπόρους, απηγόρευσε τις αυθαίρετες εξώσεις των πολιτών με ταπεινό εισόδημα, ακύρωσε τα μη πληρωθέντα ενοίκια, επέβαλλε το 10ωρο στα εργαστήρια επιδιορθώσεως των όπλων, καθιέρωσε την αρχή της ισότητος στους μισθούς γυναικών και ανδρών, ικανοποίησε, τέλος, πολλές άλλες λαϊκές διεκδικήσεις. Δυστυχώς, και εκεί βρίσκεται το μοιραίο σφάλμα της, άφησε ανέγγιχτη την τράπεζα Γαλλίας. Και για να θυμηθούμε τον Δημοσθένη: «δει δη χρημάτων… και άνευ τούτων ουδέν εστί γενέσθαι των δεόντων», δηλαδή τίποτα δεν γίνεται χωρίς λεφτά…
