Ο κύκλος του Περικλή και η Καβάλα (Βασίλης Τσιάντος Καθηγητής ΤΕΙ ΑΜΘ)

Ένα ερώτημα («απορία») που με απασχολεί εδώ και καιρό είναι πώς ο μεγάλος δημοκρατικός ηγέτης της κλασσικής Αθήνας, ο Περικλής, κατάφερε να δημιουργήσει την αυτοκρατορία της εποχής του; Πιο συγκεκριμένα, αναζητούσα ένα υποσύνολο του ερωτήματος, τον «κύκλο» του. Τους ανθρώπους, δηλαδή, που συναναστρεφόταν, και με τους οποίους έχτισαν την υπερδύναμη του 5^ου αιώνα π.Χ.. Έτσι, εάν έβρισκα δηλαδή την απάντηση, θα μπορούσα να προτείνω ένα αντίστοιχο μοντέλο «τοπικής διακυβέρνησης» για την περιοχή μας.

Ας ξεκινήσουμε, όμως, με τον Περικλή. Ποιος ήταν; Ο Κλεισθένης, ο μεγάλος μεταρρυθμιστής και ιδρυτής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, ήταν προπάππους του Περικλή, από την μεριά της μητέρας του, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος στον «Βίο του Περικλή». Στην  σελίδα http://www.grethexis.com/pericles-friends/ γράφεται ότι το επιβλητικό του ύφος, η ρητορική του ικανότητα, η απόφασή του να κρατήσει μακριά τους χυδαίους ανθρώπους (vulgar people), η ορθολογική ικανότητά του, η αποφασιστικότητα του, και ο πατριωτισμός του, ήταν τα χαρακτηριστικά που τον έκαναν τον πιο δημοφιλή ηγέτη της Αθηναϊκής ιστορίας, αλλά επιπλέον δημιούργησαν και ένα αξεπέραστο μοντέλο ηγεσίας. Ήταν αδιάφθορος και λέγεται ότι «δεν αύξησε την πατρική περιουσία του ούτε κατά μία δραχμή». Επίσης, αξίωνε την ίδια ακεραιότητα και από τους συνεργάτες και οικείους του.

Εικ. 1. Προτομή του Περικλή (Αντίγραφο Ρωμαϊκό, Βατικανό).

Ένα άλλο μεγάλο προσόν του Περικλή ήταν η συναναστροφή του με ξεχωριστούς ανθρώπους. Οι φίλοι του Περικλή ήταν οι καλύτεροι στον τομέα τους. Οι συμβουλές τους ήταν πηγή σοφίας για τον φιλομαθή ηγέτη.

Ο Περικλής είχε σαν δάσκαλο της μουσικής, η οποία ήταν μέρος της βασικής ή εγκύκλιας εκπαίδευσης των αθηναίων νέων, τον Δάμωνα. Για τον Δάμωνα, ο Πλούταρχος αναφέρει, ότι κάποιοι πίστευαν ότι η μουσική ήταν μανδύας για την διδασκαλία της ρητορικής. Η Ρητορική ήταν ένα ακόμη βασικό μάθημα για περισσότερο από δύο χιλιάδες χρόνια. Ο Περικλής είχε επίσης σαν δάσκαλο τον Ζήνωνα τον Ελεάτη. Αυτός, όμως, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της προσωπικότητάς του ήταν ο φιλόσοφος Αναξαγόρας από τις Κλαζομενές, πόλη της Μικράς Ασίας, νότια της Σμύρνης. Για να αντιληφθούμε την αξία του Αναξαγόρα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι σύγχρονοί του τον αποκαλούσαν «Νούν», πρώτον διότι εκείνος θεώρησε ότι ο Νους είναι ο δημιουργός των πάντων, και δεύτερον διότι θαύμαζαν την διάνοιά του. Ο Αναξαγόρας, «προσέθεσε μεγάλη βαρύτητα», στον Περικλή, και «γέμισε την ψυχή του με το φρόνημα που πρέπει να έχει ένας πολιτικός αρχηγός», και επίσης, «έφερε σε μεγάλο ύψος την αξία του ήθους του». Ο Πλούταρχος αναφέρει στο σημείο αυτό και την ομοιομέρεια, η οποία θεωρείται από πολλούς επιστήμονες σήμερα ως η πρώτη αναφορά στα fractals!

Πολύ σημαντικό είναι και το επόμενο απόσπασμα από τον Πλούταρχο. Γράφει ότι ο Περικλής «είχε τη σκέψη του σοβαρή και το λόγο του ανώτερο και απαλλαγμένο από κάθε χυδαία και αδιάντροπη αισχρολογία, αλλά και του προσώπου του η σοβαρή έκφραση που δεν την αλλοίωνε το γέλιο, και το ήρεμο βάδισμα, και η σεμνή περιβολή του που δεν την ανατάραζε ποτέ καμιά βίαιη κίνηση όταν μιλούσε, και ο χαμηλός τόνος της φωνής του, όλα αυτά και πολλά παρόμοια προκαλούσαν το θαυμασμό όλων» (5.1).

Και πιο κάτω, ο Πλούταρχος αναφέρει ότι «όταν κάποτε ένας απαίσιος και αχρείος άνθρωπος στην αγορά τον έβριζε και τον κακολογούσε όλη την ημέρα, ο Περικλής σιωπούσε με υπομονή, απασχολημένος σε μιαν επείγουσα υπόθεση· το βράδυ έφυγε ήσυχα για το σπίτι του, ενώ ο άνθρωπος εκείνος τον παρακολουθούσε και ξεστόμιζε κάθε είδους βρισιά εναντίον του. Και ο Περικλής, μόλις έφτασε στην είσοδο του σπιτιού του και σαν ήταν πια σκοτάδι, έδωσε διαταγή σ᾽ έναν από τους υπηρέτες του να πάρει το φως και να συνοδέψει και να οδηγήσει εκείνο τον άνθρωπο στο σπίτι του» (5.2).

Ο Περικλής σφυρηλατεί τον χαρακτήρα του με δασκάλους, όπως οι φιλόσοφοι Αναξαγόρας και Ζήνων ο Ελεάτης, ρήτορες, όπως ο Δάμων, αλλά και άλλες τεράστιες μορφές, όπως ο Σοφοκλής, ο οποίος είχε σταλεί από τον Περικλή σε δύσκολες διπλωματικές αποστολές, ο γλύπτης Φειδίας, ο φυσικός φιλόσοφος και μετεωρολόγος Ιππόδαμος από την Μίλητο, ο Λάμπων ο μάντης, οποίος ήταν σύμβουλός του στα θρησκευτικά θέματα, ο Ηρόδοτος, ο σοφιστής Πρωταγόρας από τα Άβδηρα, η Ασπασία, η οποία λέγεται ότι ήταν η δασκάλα του στην ρητορική, κ.ά..

Κλείνοντας, θα ήθελα να συνοψίσω γράφοντας ότι οι μεγάλοι ηγέτες δεν γίνονται τυχαία. Γενικά, οι αρχαίοι έλληνες δεν πίστευαν ότι η τύχη είναι αυτή που καθορίζει την ζωή των ανθρώπων. Είναι απαραίτητες οι φυσικές ικανότητες, αλλά χρειάζεται και μεγάλη προπαρασκευή. Ο μεγαλύτερος πολιτικός ηγέτης όλων των εποχών, όλης της ανθρωπότητας ήταν μαθητής ή φίλος των καλύτερων ανθρώπων στην ειδικότητά τους. Στην σύγχρονη Ελλάδα, ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, δεν έχουμε πολλούς πολιτικούς ηγέτες που να διαθέτουν τέτοια ευρεία μόρφωση και τόσο ισχυρή προσωπικότητα. Εάν, τέλος, η πόλη μας, η Καβάλα, και γενικότερα ο νομός μας θέλει να έχει πορεία ανοδική και βελτιωτική, η γνώμη μου είναι ότι θα πρέπει να δώσει τα ηνία της σε μορφές σαν τους παραπάνω. Τους καλύτερους ανά τομέα, οι οποίοι θα πρέπει να λειτουργήσουν ως μία καλοκουρδισμένη μηχανή για το καλό όλων μας.