Οι λέξεις είναι φλέβες – Ασφόδελος

Γράφει η Ηρώ Καραμανλή

Ο Κώστας Ζουράρις στο βιβλίο του «Θεοείδεια παρακατιανή» λέει το εξής :  «…διότι, όπως μας διδάσκει ο τρόπος μας, ο κύκλος είναι πάντα ιλαροτραγικός και εκτός κύκλου δεν υπάρχει τίποτε, κανένα άλλο σχήμα, καμιά άλλη οδός πρωτοπορίας».  Κατά τον Πλούταρχο, κύκλος είναι και η ειμαρμένη και «όπως ακριβώς η κυκλική κίνηση αλλά και ο χρόνος που τη μετρά είναι είδος κύκλου, έτσι και η λογική των όσων επισυμβαίνουν κυκλικά θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί κύκλος». Και η Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου, αναφέρει : «Μέχρι σήμερα πίστευα πως ο λειμώνας των νεκρών ήταν δίπλα μου, μέσα στη ζωή μου, στην πεδιάδα του ύπνου μου. Δεν ξέρω πια τι με περιμένει».

Όπως στη φιλοσοφία, στις τέχνες και στη μυθολογία, έτσι και στη φύση, κύκλος  είναι η διαδικασία εκείνη που το τέρμα της ενώνεται με την αφετηρία και επαναλαμβάνεται συνεχώς και αδιάλειπτα στον αέναο χρόνο. Μέσα σ’ αυτό τον αιώνιο κύκλο, στις άκρες του Χειμώνα και λίγο πριν την αναγέννηση της Άνοιξης, ανθίζουν οι ασφόδελοι.  Ο Ιπποκράτης, ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος έλεγαν ότι οι ρίζες τους μαγειρεύονταν σε στάχτη και μετά τρώγονταν.  Ο Όμηρος στην Οδύσσεια μνημονεύει ότι οι ψυχές των νεκρών του Τρωικού πολέμου διερχόμενες από τα ύδατα της ιερής πηγής της Στυγός κατέληγαν στον ασφοδελόν λειμώνα. Αναφέρει επίσης πως όταν οι ψυχές των επίδοξων μνηστήρων οδηγήθηκαν από τον Ερμή στον κάτω κόσμο μετά τον Αχέροντα, βρέθηκαν σε έναν τόπο γεμάτο από ασφόδελους. Οι αρχαίοι Έλληνες φύτευαν τους σπόρους του φυτού δίπλα στους τάφους γιατί πίστευαν ότι οι ασφόδελοι ήταν η τροφή των ψυχών. Το νεκρολούλουδο ασφόδελος, το λουλούδι του πένθους, συνδέεται μυθολογικά με την Περσεφόνη, τη βασίλισσα του κάτω κόσμου.

Η ΛΕΞΗ

Ασφόδελος – ουσ/κό, γένους  αρσ/κού

Ασφόδελος είναι το σπερδούκλι ή αλλιώς, ασφὀνδυλος,  σφοντύλι, ακαρώνι, ασφοντύλι, κα. Είναι είδος κρινοειδούς, ποώδους  φυτού που φύεται σε ακαλλιέργητα μέρη, στις άκρες των δρόμων, σε λιβάδια βοσκής και τα άνθη του είναι άσπρα σε σχήμα αστεριού. Στην έρευνά μου για την ετυμολογία του ασφόδελου, διαπίστωσα πως τα λεξικά – αρχαία και νέα – αναφέρουν ότι η λέξη είναι αγνώστου ετύμου.  Συνεχίζοντας την έρευνα σε όλες τις ονομασίες του φυτού, στη λέξη σπονδύλη, σπόνδῠλος, το λεξικό L&S με παραπέμπει στη ρίζα : σφονδ-  και βρίσκω  τη λέξη σφόνδῠλος, που σημαίνει  σπόνδυλος, σε Αριστοφάνη και  στον πληθ. σημαίνει  σπονδυλική στήλη, ράχη ή αυχένας, σε Ευριπίδη.

Και ο Αριστοτέλης αναφέρει : «Οἱ μὲν οὖν σφόνδυλοι πάντες τετρημένοι εἰσίν, ἄνω δὲ τὸ τῆς κεφαλῆς ὀστοῦν συνεχές ἐστι τοῖς ἐσχάτοις σφονδύλοις, ὃ καλεῖται κρανίον».  Από το βιβλίο «Η Αρκαδική Αλίφειρα» του Αναστασίου Ορλάνδου που το έγραψε το 1967 – 68, διαβάζω : «Ἀπὸ τοὺς κίονες τοῦ ναοῦ σώζονται ἐλάχιστοι σφόνδυλοι καὶ δύο πολὺ φθαρμένα κιονόκρανα».

Υπάρχουν λοιπόν αρχαία κείμενα αλλά και νεότερα, μέχρι τουλάχιστον τα μέσα του περασμένου αιώνα, που τη λέξη σπόνδυλος την ονομάζουν σφόνδυλος. Διασταυρώνοντας τις πηγές, εικάζω πως το φυτό ασφόδελος και ασφόνδυλος ίσως να ετυμολογείται από το α στερητικό και τη λέξη σπόνδυλος και  ονομάσθηκε έτσι λόγω του μαλακού κορμού του. Ήταν δε τόσο μαλακός ο κορμός που η ελληνική παράδοση αναφέρει πως πολύ παλιά τα παιδιά, από το στέλεχος του φυτού,  έφτιαχναν ανεμόμυλους που τους κρεμούσαν ψηλά στα δωμάτια. Ασφόνδυλος λοιπόν μπορεί να σημαίνει : με κορμό μαλακό, δίχως σπονδύλους, ασπόνδυλος.

Στην ελληνική λογοτεχνία πολλοί ποιητές όπως ο Παπαρρηγόπουλος, ο Μαλακάσης, κα. εμπνεύσθηκαν από τον ασφόδελο. Γι’ αυτό θα κλείσω το σημερινό κείμενο με το υπέροχο τετράστιχο από την συλλογή “Λήθη” του Λορέτζου Μαβίλη : Τέτοιαν ώρα οι ψυχές διψούν και πάνε / Στης λησμονιάς την κρουσταλλένια βρύση / Κι αν πιουν θολό νερό ξαναθυμούνται / Διαβαίνοντας λιβάδια απ’ ασφονδήλι !

ΠΗΓΕΣ

ΜΑΡΙΑ ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ ΠΟΘΟΥ – ΤΟ ΞΥΛΙΝΟ ΤΕΙΧΟΣ  – ΑΘΗΝΑ 2006, ΚΕΔΡΟΣ, Σελ. 603.

ΚΩΣΤΑΣ ΖΟΥΡΑΡΙΣ – ΘΕΟΕΙΔΕΙΑ ΠΑΡΑΚΑΤΙΑΝΗ –  ΑΘΗΝΑ 1989 ΕΚΔ. ΕΞΑΝΤΑΣ, Σελ. 39.

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΟΡΛΑΝΔΟΣ  – Η ΑΡΚΑΔΙΚΗ ΑΛΙΦΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ –  ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ, 1967-1968

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ – ΤΩΝ ΠΕΡΙ ΤΑ ΖΩΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ – 516 Α

LIDDELL & SCOTT – ΕΠΙΤΟΜΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ – ΕΚΔ. ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ 2007