Στο τέλος του καλοκαιριού

Alla fine dell’estate, gli anni della lotta armata in Italia,

Στο τέλος του καλοκαιριού, τα χρόνια του ένοπλου αγώνα στην Ιταλία, του Carlo Frattini, Red Star Press, 2021 σελ. 217 – € 16,00,

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για όποιον αντιμετωπίζει την ανάγνωση ενός βιβλίου: τίτλος, εξώφυλλο, να έχει διαβάσει τα προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα κ.λπ.. Όλοι δικαιολογημένοι και όλοι υποκειμενικοί λόγοι. Και σε αυτή την περίπτωση υπάρχει κάτι που δεν μπορεί να μην τραβήξει την προσοχή του δυνητικού αναγνώστη: ο υπότιτλος. ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΟΓΔΟΝΤΑ ΤΟΥ ΕΝΟΠΛΟΥ ΑΓΩΝΑ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ, και σίγουρα δεν είναι η αναφορά στην ένοπλη πάλη γενικότερα, αλλά ακριβώς στον ένοπλο αγώνα και στη δεκαετία του ογδόντα. Διότι, παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι συγγραφείς, ειδικά με την ευκαιρία των παρουσιάσεων, ο εκδοτικός κλάδος, τουλάχιστον ένα μέρος του, έδειξε πρόθυμος να δημοσιεύσει κείμενα μελών των μαχόμενων σχηματισμών της δεκαετίας του ’70, εκείνων που ο Frattini ορίζει με τέλειο τρόπο, «τέκνα της επίθεσης», γράφει ο Edoardo Todaro.

Σκεφτείτε για παράδειγμα τον Pasquale Abatangelo με το «Έτρεχα σκεπτόμενος την Άννα». τον Renato Curcio, με την κοινωνιολογική του παραγωγή, που εκδόθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον «Sensibili alle Foglie». στη Barbara Balzerani και τα πολυάριθμα προσωπικά/πολιτικά της κείμενα. στον Salvatore Ricciardi, ο οποίος δυστυχώς πέθανε πρόσφατα, επάνω στην προσωπική του ιστορία και για τον πλανήτη της φυλακής. στις ιστοριογραφικές αναλύσεις του Paolo Persichetti και προφανώς στον Prospero Gallinari με το «Ένας αγρότης στη μητρόπολη» και στο περίφημο, και πάντα επίκαιρο, «Brigate Rosse una storia italiana, Ερυθρές Ταξιαρχίες μια ιταλική ιστορία» του Mario Moretti, [όπως και το»εκκενώστε τους δρόμους από τα όνειρα», του Μιχάλη Μαυρόπουλου, στμ]. Όλα σημαντικά κείμενα για να έχουμε την εικόνα ενός δρόμου που αναπτύχθηκε και διέσχισε την Ιταλία και που δεν είχε συγκρίσιμα παραδείγματα σε άλλες χώρες, εμμένοντας στον ένοπλο αγώνα ως προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας και όχι στις εμπειρίες του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα από δικτατορίες ή/και κατοχές.

Στην πρώτη περίπτωση αναφέρομαι στο λεγόμενο δυτικό ημισφαίριο. στη δεύτερη περίπτωση στις «αναπτυσσόμενες» χώρες, Αφρική, Ασία, κεντρική/Λατινική Αμερική. Όλα κείμενα που αναφέρονται στην ένοπλη εμπειρία που έλαβε χώρα τη δεκαετία του 1970. Ένας δρόμος αυτός του ένοπλου αγώνα στον οποίο οι ιστορικοί προβληματίζονται να δώσουν μια χρονική αρχή. Όμως, υπάρχει ένα αλλά, το οποίο ο Carlo Frattini μας βοηθά να γνωρίσουμε και να φέρουμε στο φως, δηλαδή ο ένοπλος αγώνας της δεκαετίας του ογδόντα. Τα χρόνια ογδόντα που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το λεγόμενο κόκκινο νήμα, με τα χρόνια ’70. Πολύ λίγα έχουν γραφτεί για εκείνη την περίοδο, για το τι σήμαινε για εκείνους που άσκησαν αυτό το μονοπάτι, για το πώς ένας πολιτικός αγωνιστής αποφασίζει να είναι μέρος του, να είναι ο πρωταγωνιστής του, σε κάτι που αμφισβητεί τη ίδια τη ζωή, την ύπαρξή του..

Η σημασία ενός βιβλίου όπως το «Στο τέλος του καλοκαιριού» έγκειται στην απομυθοποίηση μιας αρχής που θεωρείται δεδομένη, βεβαιοτήτων που προέρχονται από περιορισμένες ανακατασκευές, επιθυμητές ή όχι: ο ένοπλος αγώνας στην Ιταλία τελείωσε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και συνεχίστηκε στη δεκαετία του 1990. Σίγουρα οι πρωταγωνιστές αυτής της εμπειρίας είναι καταδικασμένοι σε σιωπή, ή μάλλον αναγκάζονται να σιωπήσουν, για τους μεταγενέστερους, έτσι ώστε να μην γίνει γνωστό ότι η πολιτική εξουσία αυτής της χώρας τρέκλιζε, αμφισβητήθηκε σε τέτοιο βαθμό που για να σωθεί δεν είχε ενδοιασμούς να καταφύγει σε βασανιστήρια, παρόλο που λιγότερο ή περισσότερο έγκυρες φωνές, όπως ο Περτίνι, δεν το παραδέχτηκαν. δηλώνοντας μάλιστα ότι η Ιταλία «νίκησε την τρομοκρατία χάρη στις αξίες του θεσμικού χάρτη». Λυπάμαι για τους πολλούς θαυμαστές του Περτίνι, «του παρτιζάνου προέδρου», αλλά, ας το παραδεχτούμε, είπε ψέματα γνωρίζοντας ότι έλεγε ψέματα.

Αυτό που μας περιγράφει ο Κάρλο Φρατίνι είναι ένα υποκειμενικό μονοπάτι, είναι το περίφημο «το προσωπικό είναι πολιτικό», ο ένας ζει από τον άλλο και το αντίστροφο, ενός αγωνιστή που βρίσκεται στη θέση να αναμετρηθεί με θυσίες, ανθρώπινες, όπως να παίξει για παράδειγμα ποδόσφαιρο, να εκλογικεύσει τον αυθορμητισμό των συναισθημάτων, ξεκινώντας από τα συναισθηματικά, που προκύπτουν από τις δικές του επιλογές, σχετικά με αυτό που τον οδηγεί να μπει σε έναν δρόμο γεμάτο εμπόδια και αμφιβολίες. και  με το, 1987/1988, την ανακοίνωση των λεγόμενων ιστορικών ηγετών ότι ο ένοπλος αγώνας τελείωσε και ότι είναι η στιγμή της «μάχης για την ελευθερία» επειδή οι πολιτικές συνθήκες που είχαν ξεκινήσει, και νομιμοποίησαν την ένοπλη πάλη έχουν εξαντληθεί.

Και για όσους διαφωνούν, το μόνο που μένει είναι το ιστορικό ερώτημα που έχει διασχίσει εκατοντάδες υποκειμενικούς δρόμους: τι να κάνω; Επιστροφή στο σπίτι ή να πάρω το μονοπάτι της εξορίας, Γαλλία, Νικαράγουα; Όχι, ευχαριστώ, η επιλογή είναι να μείνεις, να αρνηθείς το «όλοι στο σπίτι», γιατί αυτό που κυριαρχεί είναι ο συνδυασμός θυμού και επιθυμίας να είσαι εκεί, χωρίς να κάνεις πολλές ερωτήσεις, να μένεις πιστός στην ιστορία σου, ακόμα κι όταν όλα φαίνονται χαμένα. παρά τον κακό οιωνό του θανάτου που εμφανίζεται, πάντα και σε κάθε περίπτωση προτιμότερος από την σύλληψη, με επακόλουθο βασανιστήρια. είναι αδύνατο να αφήσουμε πίσω αυτούς που παραμένουν στα οδοφράγματα, γιατί η συνεχιζόμενη σύγκρουση έχει μετατραπεί σε πόλεμο και αυτό πρέπει να αναγνωριστεί.

Ένας αγωνιστής που έχει στην εργαλειοθήκη του, στο Dna του, τους δολοφονημένους αδερφούς Άννα Μαρία και Λούκα Mantini, τον Sergio Romeo, τους δύο τελευταίους στη Φλωρεντία. την Barbara Azzaroni και τον Matteo Caggegi δολοφονημένους στο Τορίνο. τη δολοφονία από χέρια φασιστών, στη Ρώμη, του Valerio Verbano: ονόματα που μπορεί να μην σημαίνουν τίποτα για τους περισσότερους, αλλά στην πραγματικότητα, εκείνα τα χρόνια, σήμαιναν πολλά. τη δολοφονία, μια πραγματική εκτέλεση, τον μάρτιο του 1980, 4 μαχητών των BR στη via Fracchia στη Γένοβα. την επιδρομή κατά των ηγετών της Aυτονομίας στις 7 απριλίου 1979, που προωθήθηκε από ένα συμμορφούμενο κομμουνιστικό κόμμα και σε συνεννόηση με την εξουσία· τις απολύσεις στον κύκλο παραγωγής, τα συνδικάτα πλέον οργανικά στο σύστημα, τους φασίστες που επιτίθενται στον ρωμαϊκό ραδιοφωνικό σταθμό Radio Città Futura, με αφορμή μια εκπομπή που διαχειρίζονταν γυναίκες. τη βία που βρίσκεται μέσα σε μια ταξική σύγκρουση η οποία συνεχίζεται εδώ και δεκαετίες· τις κρατικές σφαγές, τελευταία στον σταθμό της Μπολόνια. 1980 στη FIAT. τις 61 πολιτικές απολύσεις, πάλι στη FIAT, την εξέγερση στη σούπερ φυλακή του Τράνι και το κλείσιμο του στρατοπέδου συγκέντρωσης της Asinara. έχοντας διαβάσει τον Μπαλεστρίνι αλλά και τον Ένγκελς. και προφανώς με αμφιβολίες σχετικά με τις συνέπειες που προέκυψαν με την επιχείρηση Moro και Guido Rossa. όλα αυτά που παρατίθενται, άσχετα αν δεν σέβονται μια χρονολογία, είναι σημαντικά στάδια μιας διαδρομής που έχει μια κατεύθυνση, που αν δεν είναι υποχρεωτική, είμαστε κοντά. στάδια που δεν μπορούν να αφαιρεθούν σαν να μην είχε συμβεί τίποτα· ένας αγωνιστής που, μπαίνοντας στις ιδιαιτερότητες της δικής του εμπειρίας, μπορεί να μας πει πού βρίσκεται η διαφορά μεταξύ φυγοδικίας και παρανομίας, τι είναι η οργάνωση και οι μηχανισμοί λειτουργίας της.

Παράλληλα με αυτά τα λεγόμενα στάδια ανάπτυξης, αναπτύσσεται το βιβλίο, ένα βιβλίο ανάλυσης, σύνδεσης εμπειριών. Ένα βιβλίο που μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε τα επίπεδα που έθεσε σε εφαρμογή η καταστολή, ξεκινώντας από την εφαρμογή των αρχών της «Τέχνης του πολέμου» που έγινε συγκεκριμένη μην χάνοντας ποτέ την επαφή με τον εχθρό και μελετώντας τον, βάζοντάς τον υπό παρατήρηση. Ο Carlo Frattini αναδομεί, ενισχύοντας ένα στοιχείο που θεωρώ κεντρικό: το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται, τη συγκυρία. Το προσωπικό πλαίσιο, με τις αναμνήσεις της εμπειρίας ως αγωνιστής, και το πλαίσιο της εμπειρίας ως μαχόμενος. Επάνω σε όλα αυτά αναδεικνύεται ένα ζήτημα που έχει γίνει αιτία ακόμη και έντονης συζήτησης, το πέρασμα της σκυτάλης αυτού που υπήρξε πρωταγωνιστής στον αγώνα για την απελευθέρωση από τον ναζιστικό φασισμό και που ένιωσε απογοητευμένος από τα αποτελέσματα του αγώνα. απέναντι σε αυτούς που σκοπεύουν να αμφισβητήσουν την ισορροπία δυνάμεων και να την ανατρέψουν. Ένα ζήτημα που υλοποιείται στη φιγούρα του Cesare, με τις απόψεις του, με τις αρχές και τις αξίες του, του παρτιζάνου, ή τουλάχιστον του πρώην, που ενσαρκώνει μια μορφή αυτογνωσίας, αμφισβήτησης του τρόπου δράσης. Ο Carlo Frattini που δεν μπορεί να αποφύγει να γράψει για τον πλανήτη της φυλακής, τις εξελίξεις του κλπ… την είσοδο, με «κάτω τα χέρια» του κυκλώματος της ηρωίνης, υπεύθυνης, ή τουλάχιστον συνένοχης, στην εξόντωση του κινήματος της ταξικής αντιπολίτευσης.

Στο τέλος αυτών των 217 σελίδων συναντάμε ένα φιλοσοφικό σημείο, που μπορεί να φαίνεται παράταιρο, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι σημαντικό. Αν λίγο πριν έγραφα για το σκεπτικό του πρώην παρτιζάνου, Τσέζαρε, τι να πούμε για τον ηλικιωμένο, ως χειριστή στην αντιτρομοκρατική, φύλακα της τάξης που αναμετριέται επάνω σε ένα μέτρο κρίσης, το οποίο είναι σαν να περπατάς πάνω σε συσκευασία αυγών, στην αίσθηση της νίκης και της ήττας. Επιτρέψτε μου να ολοκληρώσω με κάτι που δεν είναι καθόλου προφανές: η εμπειρία του ένοπλου αγώνα στην Ιταλία έχει μια κληρονομιά που δεν είναι δευτερεύουσα. Υπάρχουν ακόμη και σήμερα πολιτικοί κρατούμενοι στη φυλακή. Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου και η γνωστοποίησή του είναι πολύ σημαντική ώστε να αφαιρέσουμε τη λήθη μέσα στην οποία θέλουν να υποβιβαστούν αυτά τα γεγονότα.

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος carmilla.online