Τι θυμόμαστε την Ημέρα Μνήμης

22 Ιανουαρίου 2024

”Η συνομιλία με έναν Σενεγαλέζο μαθητή σε ένα απογευματινό σχολείο για να μάθουμε να βλέπουμε την ιστορία από διαφορετικές οπτικές γωνίες, η προειδοποίηση ενός Ιάπωνα καθηγητή πανεπιστημίου ότι η Γάζα είναι ο τάφος της δυτικής ηγεμονίας στον κόσμο, το ντοκιμαντέρ δύο Εβραίων κινηματογραφιστών για τη συμμαχία μεταξύ κοσμικής αποικιοκρατίας και θρησκευτικού φονταμενταλισμού.

Η μνήμη που ανακαλείται στις μέρες μας μπορεί να αποφύγει τις παγίδες ρητορικών, υποκριτικών ή ψεύτικων λέξεων, εάν βοηθά στην αναγνώριση των δεσμών μεταξύ των πολλών μορφών εκμετάλλευσης, εξορυκτισμού και εξόντωσης που βρίσκονται σε εξέλιξη σε διάφορες γωνιές του κόσμου, αν δεν φοβάται να ονομάσει την μακρά ιστορία ρατσιστικής βίας από αυτούς που κυβέρνησαν το Ισραήλ, αν συνδέει τη φρίκη του παρελθόντος με την ανάγκη να φανταστούμε ένα μέλλον.

Ο Franco Berardi Bifo γράφει: «Η ηθική εξέγερση ενάντια στην εξόντωση αμάχων στη Γάζα συγκεκριμενοποιεί την απόγνωση μιας γενιάς που δεν βλέπει πλέον καμία διέξοδο από τη γεωπολιτική κατάρρευση που εξαπλώνει ο πόλεμος, την κλιματική κατάρρευση που δεν θέλουμε ή δεν μπορούμε να σταματήσουμε, και την αποσύνθεση του κοινωνικού πολιτισμού που προκλήθηκε από τον νεοφιλελευθερισμό. Είναι από αυτή την απελπισία που πρέπει να ξεκινήσουμε εκ νέου, την ημέρα της μνήμης…»

Όταν δίδασκα στο βραδινό ινστιτούτο ενηλίκων, κάθε χρόνο αφιέρωνα πολύ χώρο στην ημέρα της μνήμης. Διάβαζα μερικές σελίδες του Primo Levi, ανακατασκεύαζα τα γεγονότα που οδήγησαν στην εμφάνιση του γερμανικού ναζισμού, και εξηγούσα τη σημασία του εβραϊκού Ολοκαυτώματος στη σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης.

Κάποτε πρότεινα να κάνουμε ένα δοκίμιο για το θέμα, και ο μαθητής Claude έγραψε κάτι εκπληκτικό. Ο Claude, ένα αγόρι από τη Σενεγάλη, πολύ προετοιμασμένος αλλά μάλλον λιγομίλητος, έγραψε ότι δεν καταλάβαινε γιατί θυμόμαστε κάθε χρόνο τα βάσανα των Εβραίων, ενώ δεν υπάρχει μέρα αφιερωμένη στη μνήμη του τεράστιου και παρατεταμένου πόνου των Αφρικανών, της εμπορίας μαύρων και τη σκλαβιά τους, τον τρόπο με τον οποίον τους φερθήκαμε.

Στο θέμα του αφιέρωσα ολόκληρο το επόμενο μάθημα. Είπα ότι στην πραγματικότητα η ευρωπαϊκή μνήμη εστιάζει σε ένα γεγονός που, αν και τεράστιας σημασίας, δεν είναι το μοναδικό Ολοκαύτωμα στην ιστορία.

Μίλησα για τα μεγάλα κύματα της ρατσιστικής εξόντωσης: την εξόντωση των τεσσάρων πέμπτων του γηγενούς πληθυσμού της Νότιας Αμερικής από τους Ισπανούς αποικιστές. Της τέλειας γενοκτονίας των αυτόχθονων πληθυσμών της Βόρειας Αμερικής. Μίλησα για το γεγονός ότι οι Άγγλοι αποικιστές της αυστραλιανής ηπείρου μέχρι πριν από εβδομήντα χρόνια μπορούσαν νόμιμα να πυροβολήσουν μέχρι θανάτου έναν αβορίγινο.

Ολοκλήρωσα λέγοντας ότι με την ανάμνηση του εβραϊκού Ολοκαυτώματος σκοπεύουμε να τιμήσουμε τη μνήμη όλων εκείνων που, σε κάθε ήπειρο, υπέστησαν τη βία της εξοντωτικής λευκής, χριστιανικής και δυτικής φυλής.

Αν σήμερα δίδασκα ακόμα σε ενήλικες και κυρίως ξένους φοιτητές, όπως έκανα μέχρι πριν από δέκα χρόνια, νομίζω ότι θα έδινα μια πιο αναλυτική απάντηση. Φέτος, μάλιστα, όποιος σκοπεύει να γιορτάσει -όπως είναι σωστό- την ημέρα μνήμης, θα πρέπει να θυμάται ότι ο Χίτλερ δεν είναι παρά ένας από τους πολλούς εξολοθρευτές με τους οποίους η σύγχρονη ιστορία είναι γεμάτη.

Στο Discours sur le colonialisme του 1951 ο Aimé Cesaire έγραφε: «Αυτό που δεν συγχωρούν οι Ευρωπαίοι στον Χίτλερ δεν είναι το ίδιο το έγκλημα, το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, η ταπείνωση του ανθρώπου από μόνη της, αλλά το έγκλημα κατά του λευκού ανθρώπου, η ταπείνωση του λευκού ανθρώπου.

Αυτό που δεν μπορεί να συγχωρεθεί στον Χίτλερ είναι το γεγονός ότι εφάρμοσε τις αποικιακές τεχνικές που ήταν αποδεκτές στην Ευρώπη με τους άραβες στην Αλγερία, τους κούληδες της Ινδίας και τους μαύρους της Αφρικής».

Γιατί η λήθη δεν επιτρέπεται

Σε αυτό το σημείο ομολογώ ότι δεν είμαι μεγάλος θαυμαστής της μνήμης. Στην πραγματικότητα, πιστεύω ότι θα ήμασταν όλοι πιο ευτυχισμένοι αν ήμασταν ικανοί να ξεχάσουμε. Αλλά τρεις χιλιάδες χρόνια μίσους πολέμου και της Βίβλου έχουν αποδείξει ότι δεν είμαστε ικανοί να το κάνουμε.

Δεν είμαστε ικανοί να ξεχάσουμε το κακό που δεχθήκαμε, επομένως η μνήμη μας διακατέχει και μας ωθεί να αναπαράγουμε το κακό, να χρησιμοποιήσουμε ενάντια σε αυτούς που είναι πιο αδύναμοι τη βία που έχουμε υποστεί από αυτούς που ήταν πιο δυνατοί από εμάς.

Επομένως, αφού η λήθη δεν μας επιτρέπεται, ας είναι ευπρόσδεκτη η μνήμη. Αλλά είναι καλό η μνήμη να σέβεται την αλήθεια. Η πρώτη αλήθεια που θυμόμαστε είναι ότι οι Εβραίοι ήταν θύματα τεράστιας βίας από το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ και από όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς – τους Γάλλους, τους Πολωνούς, τους Ιταλούς, τους Ρουμάνους, τους Ουκρανούς που σε μεγάλο βαθμό υποστήριξαν τη δίωξη των Εβραίων.

Η δεύτερη αλήθεια είναι ότι εκείνη η εξόντωση είναι μόνο μία από τις πολλές με τις οποίες το λευκό αίσθημα υπεροχής έχει υποβάλει τους λαούς του κόσμου για αιώνες, αναγκάζοντάς τους να υποστούν την αποικιακή εκμετάλλευση.

Η βία στην οποία υποβλήθηκαν οι Εβραίοι τη δεκαετία του 1940 είναι η ίδια βία στην οποία υποβλήθηκαν οι αποικισμένοι λαοί της Ασίας, της Αφρικής και της Αμερικής σε διαφορετικές εποχές. Φέτος, ειδικότερα, είναι απαραίτητο να έχουμε μια αρρωστημένη μνήμη για να μην καταλάβουμε ότι η γενοκτονική εκστρατεία που διεξάγεται στη Γάζα επαναπροσδιορίζει βάναυσα το ίδιο το νόημα της μνήμης μας του παρελθόντος.

Η ρατσιστική και αποικιοκρατική βία του Ισραήλ δεν είναι κάτι νέο των τελευταίων τριών μηνών. ξεκίνησε το 1948 με την αναγκαστική απέλαση επτακοσίων χιλιάδων παλαιστινίων και συνεχίστηκε με τη δημιουργία ενός καθεστώτος απαρτχάιντ, με τον συνεχή εξευτελισμό των παλαιστινίων από τα ισραηλινά στρατεύματα, με τη συστηματική καταστροφή των παλαιστινιακών κατοικιών στη Δυτική Όχθη, με τον πολλαπλασιασμό των ένοπλων αποικιακών οικισμών που έχουν θέσει τη Δυτική Όχθη υπό στρατιωτικό έλεγχο.

Από το 2007 η Γάζα είναι ένα πραγματικό στρατόπεδο συγκέντρωσης από το οποίο δεν μπορεί κανείς να ξεφύγει και στο οποίο η καθημερινή ζωή καθίσταται αδύνατη λόγω της συνεχούς επιθετικότητας.

Τα τελευταία χρόνια πιστεύαμε ότι το ζήτημα λύθηκε με τον οριστικό εξευτελισμό των παλαιστινίων, αλλά η άγρια εκδίκηση της 7ης Οκτωβρίου ανάγκασε τους πάντες να καταλάβουν ότι αυτό δεν ήταν έτσι. 

Μετά από εκείνη την ημερομηνία, η απάντηση του Ισραήλ έγινε τόσο παρόμοια με μια γενοκτονία που κανείς στον κόσμο δεν μπορεί πλέον να αγνοήσει αυτό που πολλοί δεν γνώριζαν μέχρι τις 7 0κτωβρίου: για 75 χρόνια οι παλαιστίνιοι έχουν υποστεί απέλαση, εθνοτικές διακρίσεις, εγκλεισμό σε στρατόπεδα εξόντωσης, δολοφονίες τυχαίες και στοχευμένες δολοφονίες.

Στην Ευρώπη απαγορεύεται να λέμε αυτές τις αλήθειες που κανένας ιστορικός δεν μπορεί να αρνηθεί. Αυτοί που ήταν υπεύθυνοι για την εξόντωση του εβραϊκού λαού, δηλαδή οι ευρωπαϊκοί λαοί, έγιναν υποστηρικτές του ισραηλινού αποικισμού στην Παλαιστίνη, μετά την ήττα της χιτλερικής Γερμανίας.

Εκείνοι από τους ευρωπαίους που ήταν πιο αντισημιτικοί στο παρελθόν, αυτοί που είναι πιο ανοιχτά φασίστες στο παρόν, ετούτοι είναι σήμερα οι πιο άκαμπτοι υποστηρικτές του εθνικοσιωνισμού.

Στη Γερμανία, η κρατική αλήθεια βασίζεται στο αδιαμφισβήτητο-αδιαφιλονίκητο αυτού που κάνει το Ισραήλ. Οι πολιτικές και πολιτιστικές δυνάμεις που ήταν πιο ανοιχτά αντισημιτικές και συμμετείχαν στη γενοκτονία των Εβραίων, είναι σήμερα οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές του Ισραήλ.

Όσο περισσότερο συνεργάζονταν με τον ναζισμό, τόσο περισσότερο υποστηρίζουν τις πολιτικές του Ισραήλ έναντι των παλαιστινίων. Αυτά πρέπει να τα πούμε την ημέρα μνήμης, διαφορετικά θα επαναλάβουμε ρητορικά, υποκριτικά και ψεύτικα λόγια.

Πέρα από τη μνήμη

Ενώ ασκούμε τη μνήμη μας ωστόσο, θα ήταν σκόπιμο να ασκήσουμε επίσης τη φαντασία και την πρόβλεψη για το μέλλον. Η επίδραση που προκαλείται από την ισραηλινή επιθετικότητα έχει διευρύνει την άβυσσο μεταξύ της αποικιοκρατίας και του αποικιοποιημένου κόσμου, και εντείνει το φυλετικό μίσος που τώρα τείνει να απευθυνθεί με συγκλίνοντα τρόπο εναντίον του λευκού κόσμου.

Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε από το Aljazeera στις 17 Ιανουαρίου 2024, ο Saul Takahashi, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οσάκα της Ιαπωνίας, ισχυρίζεται ότι το γεγονός Γάζα θα είναι ο τάφος της δυτικής ηγεμονίας σε όλο τον κόσμο:

“υποστηρίζοντας τις θηριωδίες του Ισραήλ στη Γάζα, η Δύση έχει σπαταλήσει ό,τι είχε απομείνει από την αξιοπιστία της και ώθησε την κρίση της ρυθμιζόμενης διεθνούς τάξης σε σημείο χωρίς επιστροφή” (Gaza will be the grave of the Western-led world order, Aljazeera, 17 δεκ 24).

Πιστεύω ότι ο Takahashi έχει δίκιο: το Ισραήλ θεωρείται σε όλο τον κόσμο ως το φυλάκιο της δυτικής αποικιοκρατίας. Ένα μέρος της εβραϊκής κοινότητας, ειδικά στη διασπορά, γνωρίζει σήμερα απόλυτα το απαράδεκτο των ισραηλινών ψεμάτων.

Ο Ισραηλισμός–Israelism, το ντοκιμαντέρ των Έρικ Άξελμαν και Σαμ Έιλερτσε-Eric Axelman e Sam Eilertse (δύο εβραίων σκηνοθετών), δείχνει το μείγμα σουπρεματισμού και εθνο-θρησκευτικού φανατισμού που έχει διαμορφωθεί στον ισραηλινό πολιτισμό και στον ρατσιστικό-τραμπικό βορειοαμερικανικό ευαγγελισμό.

Και δείχνει πώς η συγχώνευση μεταξύ της κοσμικής αποικιοκρατίας και του θρησκευτικού φονταμενταλισμού έχει προκαλέσει αποτελέσματα επιθετικότητας και συστηματικής καταπίεσης.

Η Γάζα έχει καταστεί ο πυρήνας μιας ηθικής εξέγερσης παγκόσμιων διαστάσεων: ο λευκός κόσμος περιχαρακώνεται πολεμοχαρής υπερασπιζόμενος τον γενοκτονικό σιωνισμό, αλλά βρίσκεται όλο και πιο απομονωμένος, πολιορκημένος από το αυξανόμενο μίσος του νότου του κόσμου και επίσης από την εξέγερση των νέων, πριν από όλα των αμερικανοεβραίων φοιτητών.

Η δίκη που άνοιξε η Νότια Αφρική στη Χάγη κατά των ισραηλινών πολιτικών καταγγέλλει μια γενοκτονία που όλοι μπορούν να δουν: οι επιλογές του Νετανιάχου και τα ρητά λόγια πολλών πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών της χώρας του στοχεύουν στην εξάλειψη μιας ολόκληρης γενιάς παλαιστινίων.

Σε δισεκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη, η διαδικασία της Χάγης ενεργοποιεί εκ νέου τη μνήμη του τι έχει κάνει η αποικιοκρατία τους προηγούμενους αιώνες και συνεχίζει να κάνει με την εκμετάλλευση, τον εξορυκτισμό, και την εξόντωση.

Επιπλέον, φαίνεται ότι οι λέξεις: Ελεύθερη Παλαιστίνη-Free Palestine συμπυκνώνουν το κυρίαρχο συναίσθημα της αναδυόμενης γενιάς. Σε δημόσιες διαδηλώσεις και στα κοινωνικά δίκτυα αυτές οι δύο λέξεις επαναλαμβάνονται ένα δισεκατομμύριο φορές κάθε μέρα.

Τι σημαίνει όμως αυτή η ταύτιση των νέων με την Παλαιστίνη; Η Παλαιστίνη παρέχει ίσως μια στρατηγική για το μέλλον με την οποία να ταυτιστούμε; Δεν νομίζω. Όσοι φωνάζουν στους δρόμους ή γράφουν «Ελεύθερη Παλαιστίνη» στα social media δεν ταυτίζονται με τη Χαμάς, ούτε με τον ισλαμισμό, ούτε με τον αραβικό εθνικισμό.

Ταυτίζονται με την απόγνωση, με την απουσία μέλλοντος των παλαιστινίων, που συνθλίβονται από δεκαετίες απομόνωσης, επιθετικότητας και ψεύδους. Η ηθική εξέγερση ενάντια στην εξόντωση αμάχων στη Γάζα συμπυκνώνει την απόγνωση μιας γενιάς που δεν βλέπει πλέον καμία διέξοδο από τη γεωπολιτική κατάρρευση που εξαπλώνει ο πόλεμος, την κλιματική κατάρρευση που δεν θέλει ή δεν μπορεί να σταματήσει, και τη αποσύνθεση του κοινωνικού πολιτισμού που προκάλεσε ο νεοφιλελευθερισμός.

Είναι από αυτή την απόγνωση που πρέπει να ξεκινήσουμε ξανά, την ημέρα της μνήμης.

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος         Comune-info