H Ζωή ενός Ψαρά… ταξίδι στην θαλασσινή αύρα και στην ιχθυόσκαλα της Καβάλας

“Παράξενο, τὸ βλέπω ἐδῶ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου… τὸ χρυσὸ δίχτυ ὅπου τὰ πράγματα σπαρταροῦν σὰν τὰ ψάρια ποὺ ἕνας μεγάλος ἄγγελος τραβᾶ μαζί με τὰ δίχτυα τῶν ψαράδων.” Γιώργος Σεφέρης

Θάλασσα, αλμύρα, ήλιος, βροχή, κρύο, υγρασία, κούραση, αλλά και πολύ αγάπη χωρούν σε μια δουλειά;
Χωράνε στο ψάρεμα που είναι συνυφασμένο με την ιστορία της Καβάλας και όλης της περιοχής. Λες και από την μέρα που άνθρωπος κατοίκησε αυτόν τον ευλογημένο τόπο, το πρώτο που έκανε ήταν να ψάξει να βρει τις νοστιμιές που κρύβει το υγρό στοιχείο και από τότε μέχρι και σήμερα το ίδιο στοιχείο, το απέραντο γαλάζιο, δίνει ζωή, χρώμα και γεύση στους ανθρώπους που ζουν εδώ, αλλά και σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ελλάδας και του κόσμου όλου.

Εμείς στο Fresh ακολουθήσαμε τα “βήματα” και πήγαμε να ζήσουμε μερικές στιγμές από το πως ζει και πως εργάζεται ένας άνθρωπος που έχει την θάλασσα δεύτερο σπίτι του. Μπορεί να ήταν ένας, αλλά όλοι οι ψαράδες, έχουν τον ίδιο μόχθο, τον ίδιο ζήλο, την ίδια αγάπη και την ίδια αφοσίωση. Έχουν παρεμφερεί προβλήματα, αγωνίες και σκέψεις για το αύριο και αναμνήσεις που μένουν μια ζωή.

Τυχερός είσαι έχει μπονάτσα σήμερα, μου είπε ο Μάνος καλωσορίζοντας με στην κόκκινη βάρκα με τις μπλε και λευκές πινελιές πάνω της. “Είναι Οκτώβρης θα πάμε να κάνουμε το ψάρεμα μας κοντά στις ακτές, παράκτιο το λέμε εμείς. Στα ανοιχτά θα βγω μετά τον Νοέμβρη, όπως έβγαινα και πριν τον Οκτώβρη”, για ποιον λόγο όμως τον ρωτάω, “ε τώρα στα ανοιχτά βγαίνουν τα γρι – γρι, μέχρι 1η Οκτώβρη απαγορεύεται να ψαρέψουν και πηγαίνω την ψαριά μου στην ιχθυόσκαλα αλλά τώρα με την ποσότητα που μαζεύουν δεν αξίζει να φτάσω εκεί”…

Δίχτυα στην θάλασσα…

Ξεκινήσαμε απόγευμα με τις ακτίνες του ήλιου να λαμπυρίζουν μέσα στην θάλασσα και την πόλη να απλώνεται μπροστά μας. Φτάσαμε αφήνωντας το λιμανάκι των Σφαγείων πολύ γρήγορα στο πρώτο σημείο για να αφήσει τα πρώτα δίχτυα. Με μαεστρικές κινήσεις θυμίζοντας ακροβάτη πολλές φορές, τα μέτρα των διχτυών αφήνονταν στην θάλασσα, ενώ ταυτόχρονα η βάρκα ελισσόταν πότε δεξιά και πότε αριστερά. “Οι ψαρότοποι είναι πια όλοι γνωστοί σε όλους μας, από γενιά σε γενιά ο ένας ψαράς έλεγε στον άλλον ένα σημείο και όλοι μας ξέρουμε που να αφήσουμε τα δίχτυα μας. ‘Όποιος προλάβει πρώτος το σημείο είναι, αν ένας άλλος ψαράς αφήσει πρώτος, πας για άλλο”…

Έτσι πέρασαν δύο ολόκληρες ώρες! 4 χιλιόμετρα αφέθηκαν σε διάφορα σημεία, και όταν τελείωσε, ο ήλιος πια είχε χαθεί, η υγρασία είχε κάνει έντονη την εμφάνισή της και τα  μαβιά χρώματα της νύχτας είχαν απλωθεί στον ουρανό.

Ιστορίες…

“Τώρα περιμένουμε, είναι η ώρα της αναμονής, κάτω από τα αστέρια με μπονάτσα” και άρχισε η συζήτηση παρέα με κρύα μπύρα, μιας που έχει ακόμα καλές ημέρες. Πότε ξεκίνησες, πότε αγάπησες την θάλασσα και το ψάρεμα;

Από μικρό παιδί, ο πατέρας μου με έβαλε στο νερό και από τότε δεν βγήκα ποτέ. Σιγά – σιγά την αγάπησα την θάλασσα, την λάτρεψα και δεν μπορώ να φανταστώ την ζωή μου μακριά από αυτή.

Είναι όμως δύσκολη η δουλειά σου…

Είναι δύσκολη, είναι απαιτητική και όσο παιρνούν τα χρόνια είναι και τα ψάρια λιγότερα.

Γιατί;

Γιατί πλέον με τις σύγχρονες μεθόδους ψαρέματος, βλέπεις μέσα στο νερό που έχει κοπάδι, γιατί με τα χρόνια όλες οι καλές τοποθεσίες έχουν γίνει γνωστές,γιατί τα ίδια τα ψάρια έχουν ελαττωθεί, πες η υπεραλίευση, πες η υγεία του ίδιου του νερού. Φαντάσου στην Ιαπωνία βλέπουν στα 100-150 χιλιόμετρα – μέσω ραντάρ – που έχει κοπάδι και λένε στα αλιευτικά εσύ θα πας εκεί, εσύ θα πας εκεί…

Η αγορά πώς είναι;

Δύσκολη. Οι χρυσές εποχές πέρασαν, ο κόσμος έχει μάθει να παίρνει πολλές φορές ψάρια ιχθυοτροφείου, κρίση υπάρχει, λογικό είναι. Οι ψαράδες οι ίδιοι έχουν λιγοστέψει φαντάσου, και ο Έλληνας δύσκολα γίνεται ψαράς πια. Υπάρχουν όμως ακόμα και τώρα οι ευκαιρίες, ακόμα η θάλασσα δίνει τροφή, δίνει το μερτικό της σε εμάς.

Κάθε ψάρι έχει την εποχή του έτσι δεν είναι;

Ναι βέβαια! Γλώσσες από τέλη Νοέμβρη και μετά, γαρίδες τον Μάιο και Ιούνιο, κάθε ψάρι τον καιρό του που λέει και η παροιμία και ο κολιός τον Αύγουστο! Που να δεις μερικές φορές την βάρκα γεμάτη με ψάρια που είναι στην εποχή τους. Η χαρά του κάθε ψαρά.

Είσαι από παιδί στην θάλασσα, πώς και δεν πήρες και εσύ ένα γρι – γρι;

Μεγάλα καράβια, μεγάλες φουρτούνες. Είμαι στο σημείο που χαίρομαι την δουλειά μου. Ότι έχω θεωρήσει απαραίτητο το έχω, όπως ραντάρ, βυθόμετρο, συστήματα ασφάλειας. Έναν άνθρωπο ψάνχω να του μάθω την δουλειά και να τον έχω μαζί μου, έρχεσαι να σου δείξω;

Έχει μαγνήτη η θάλασσα, έχει κάτι που σε μαγεύει, αλλά είναι δύσκολο να γίνω θαλασσόλυκος στα 40 μου…

Γέλασε με την καρδιά του με την απάντησή μου ενώ ταυτόχρονα δίπλα από το καΐκι πλησιάζει ένας φίλος του Μάνου, με μία πιο μικρή βάρκα και πιάνουν την δική τους συζήτηση. Μοναδική αργκό! Πως είναι όταν βρίσκεσαι με έναν κολλητό που ήσουν μαζί στο στρατό; Έτσι ακριβώς είναι μια συζήτηση μεταξύ γνήσιων ψαράδων! Καταλαβαίνεις τα βασικά από τα συμφραζόμενα.

Η ώρα της κρίσεως…

Είναι βαθύ σούρουπο πια, τα αστέρια αχνοφέγκουν από την πολύ υγρασία. Εκεί που είμαι χαμένος στο σημείο που του ορίζοντα που μόλις πια φαίνεται, ακούω την φωνή του Μάνου. “Ξεκινάμε! ήρθε η ώρα της κρίσεως για σήμερα” και βάζοντας μπρος την μηχανή έβαλε ρότα για τα πρώτα δίχτυα, αφού πρώτα πήρε ένα φακό που τον τρεμόπαιζε στην θάλασσα, για να τρομάξει τα ψάρια όπως μας είπε…

Μέτρο – μέτρο άρχισαν ανεβαίνουν στο καΐκι τα δίχτυα και ανα μερικά μέτρα κάποιο ψάρι έκανε την εμφάνισή του, μπλεγμένο ανάμεσα στα δίχτυα. Ω! να και δύο χταποδάκια είπα παίρνοντας αμέσως την απάντηση και δεν έβλεπε καν! “Αυτά δεν είναι χταπόδια είναι Μοσχιοί, βλέπεις; έχουν μία σειρά βεντούζες… Δεν αξίζουν” και μαζεύοντας τα δίχτυα απλωσε το ένα χέρι και τα έριξε στην θάλασσα. “Άστα να ζήσουν” συμπλήρωσε…

Υπάρχουν πολλά που είναι “απορριπτόμενα” επιστρέφουν στο νερό! Και πολλές φορές το έκανε αυτό, προσπαθώντας πάντα να τα επιστρέφει ζωντανά! Έτσι γλίτωσαν δύο μικρά σαλάχια, ένα κανονικό χταπόδι, 2-3 αστερίες αλλά και ένα υπέροχο πραγματικά Χριστόψαρο. Ενώ υπάρχουν και πολλές φορές πολλοί αχινοί γιατί πάει σύριζα όσο μπορεί με τα βράχια ο Μάνος για να αφήσει τα δίχτυα του! Αύριο θα τα καθαρίσει, θα του πάρει μια – δυο ώρες. Καμμία σχέση με το καθάρισμα που έχουν τα δίχτυα την εποχή της γαρίδας που χρειάζονται πάνω από 5 ώρες κάθε μέρα για να καθαριστούν.

Στην διαδρομή του μαζέματος των διχτυών, υπήρχαν τσιπούρες, σκορπιοί, παντελίδες μαγιάτικα, αλλά σε εκείνο το ψάρι που έβγαλε ο Μάνος επιφώνημα ευχαρίστησης ήταν στη συναγρίδα! πάνω από 2 κιλά και πεντάμορφη! μόλις την είδε είπε “το βγάλαμε το μεροκάματο και σήμερα, δόξα το θεό”  βάζοντας στην σε πάγο και νερό.Και είναι πραγματικά όμορφο ψάρι με χρώματα υπέροχα. Όντως τα χρώματα των ψαριών είναι υπέροχα! Λαμπερά, γυαλιστερά, ζωντανά. Μάνο όλα εδώ τα ψάρια είναι πιο φρέσκα και από τα φρέσκα! Αλλά πηγαίνοντας σε ένα ιχθυοπωλείο πώς καταλαβαίνω ότι αυτό που αγοράζω είναι όντως φρέσκο;

Είναι όπως τα βλέπεις εδώ! Το σώμα τους δεν πρέπει να είναι μαλακό, αυτό να κοιτάς, τι είπες για τα χρώματα πριν; υπέροχα, λαμπερά, ζωντανά; έτσι πρέπει να είναι το ψάρι που θα πάρεις!

Και τι σου αρέσει να ψαρεύεις πιο πολύ;

Τους κυνηγούς, τα ψάρια που κυνηγούν! για αυτό και στην συναγρίδα χάρηκα τόσο, και οι ζαργάνες μου αρέσει πολύ να τις ψαρεύω.

Βλέποντας τις κινήσεις του Μάνου μέσα στο καΐκι θα το ξαναπούμε, γιατί είναι κάτι που πραγματικά μας έκανε εντύπωση και το βλέπουμε και στο μάζεμα της ψαριάς! Είναι φοβερό, να βλέπεις έναν άνθρωπο της θάλασσας να κινείται στο σκάφος του, να έχει κινήσεις ακροβάτη, να έχει ζωντάνια, λες και βλέπεις θεατρικό έργο τέλεια σκηνοθετημένο. Από την μία μαζεύει δίχτυα, από την άλλη βγάζει τα ψάρια, από την τρίτη πετάει πίσω τα “απορριπτόμενα”, ταυτόχρονα ελέγχει την ρότα, διαχωρίζει τα δίχτυα, ενώ μου μιλάει κιόλας σαν να μην γίνονται όλα αυτά μαζί!

Το λιμανάκι των σφαγείων πια φαίνεται δίπλα μας και πριν το καταλάβω έχουμε κιόλας δέσει. Είναι η ώρα του τελαρώματος, η ώρα που αρέσει στον Μάνο και που βρήκα ιδιαίτερη, σαν ιεροτελεστία μπορείς να την πεις.

Τα ψάρια απλώνονται στο καΐκι και μπαίνουν τακτοποιημένα ένα προς ένα μαζί με πάγο στο φελιζολένιο κουτί τους, για να πάνε μέσα στην νύχτα στο ιχθυοπωλείο ή στην ιχθυόσκαλα της Καβάλας. “Τα παλαιότερα χρόνια, ξανά γυρνούσα στην θάλασσα και έκανα όλο αυτό που ζήσαμε μαζί τις τελευταίες ώρες” τώρα πια δεν το κάνω. Κοιτάζοντας το ρολόι μου είχε πάει η ώρα σχεδόν 12. Αφού ευχαρίστησα τον Μάνο για όλα όσα μοιράστηκε μαζί μου, εκείνος με χαμόγελο μου έδωσε 3 ψάρια για αποχαιρετισμό. Να έρθεις και μέσα στον Χειμώνα μία βόλτα μου είπε, εκεί είναι οι αληθινές δυσκολίες στην δουλειά μας.

Θα προσπαθήσω του είπα, θέλοντας είναι η αλήθεια να ζήσω την θάλασσα και πάλι. Είπαμε σε έλκει και σε μαγεύει το υγρό στοιχείο σαν αρχέγονη μήτρα ζωής που είναι, αλλά έχει ταυτόχρονα και τις δυσκολίες της με όσους ζουν από αυτήν! Έχει μόχθο, πολλές ώρες μέσα στο νερό αλλά και πολλές ώρας προετοιμασίας, αγωνία και αντιμετώπιση όλων των καιρικών συνθηκών.

Απίστευτη εμπειρία να ζεις έστω και στο ελάχιστο όλα αυτά, ακόμα και μια μικρή γεύση κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους σε γεμίζει εσωτερικά. Αναλογιζόμενος όλα αυτά που είπαμε με τον Μάνο, και έχοντας ακόμα την αλμύρα του νερού, έχω φτάσει ήδη στην ιχθυόσκαλα ανυπομονώντας στο τι θα συναντήσω εδώ.

Η Ιχθυόσκαλα…

Η Ιχθυόσκαλα της Καβάλας μας είναι η τρίτη σε όγκο αλιευμάτων στην Ελλάδα και τις ώρες που η υπόλοιπη πόλη κοιμάται, εδώ γίνεται ένας μικρός χαμός. Ήταν σχεδόν μεσάνυχτα όταν περάσαμε το κατώφλι του τεράστιου κτιρίου που είναι αντικριστά στο κάστρο. Ο κυρίως χώρος είναι σχεδόν άδειος, ελάχιστα τετραγωνικά του έχουν καταληφθεί από τις ψαριές μερικών αλιευτικών που είχαν έρθει προφανώς πριν φτάσουμε εμείς. Και μετά από λίγη ώρα αναμονής άρχισαν να εμφανίζονται τα αλιευτικά και να έρχονται το ένα πίσω από το άλλο – στο δικό τους σπίτι – γεμάτα με ψάρια που τακτοποιούνται από τους – σε μεγάλη πλειοψηφία –  Αιγύπτιους ψαράδες που άφησαν την χώρα τους και εργάζονται πια στην περιοχή μας.

Εκεί που πριν υπήρχε ησυχία τώρα δεκάδες άτομα δουλεύουν τόσο αρμονικά – σημάδι εμπειρίας – άλλος ρίχνει πάγο, άλλοι τοποθετούν τα ψάρια, άλλοι τελαρώνουν, άλλοι τοποθετούν τα τελάρα και άλλοι τα μεταφέρουν μέσα στο κτίριο. Α! έχει και άλλα! Ανάλογα με το το είδος των διχτυών που έριξαν στα νερά του Αιγαίου, υπάρχουν και πολλοί που τα τακτοποιούν για την επόμενη μέρα… και όλο αυτό γίνεται μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες! μέχρι την στιγμή που έρχονται οι έμποροι για να διενεργηθεί η δημοπρασία και να ταξιδέψουν τα ψάρια από τις γειτονιές της Καβάλας μέχρι την Αθήνα, την Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, μέχρι και τις αγορές της Ευρώπης.

Για να μάθουμε όμως πιο πολλά για την λειτουργία της ιχθυοσκαλας συναντήσαμε και τον διευθυντή της τον Χαράλαμπο Μαντα, όπου και τον ευχαριστούμε για τον χρόνο του, αλλά και για τις χρήσιμες πληροφορίες που μας έδωσε. Για να μάθουμε τι μας είπε:

“Ο ρόλος της Ιχθυόσκαλας στην αλιεία, είναι ουσιαστικά του εγγυητή, είναι ο φορέας που πιστοποιεί και ελεγχει τα αλιεύματα, επίσης ελέγχεται το μέγεθος και το βάρος γιατί όπως γνωρίζουμε πρέπει οι θάλασσές μας να είναι υγιείς και με πλήθος ζωής μέσα της. Η ιχθυόσκαλα της Καβάλας είναι η τρίτη μεγαλύτερη στην χώρα από άποψη οικονομικού μεγέθους, χιλιάδες τόνοι έρχονται σε εμάς κάθε χρόνο. Να φανταστείτε ότι από μετά από την δική μας έπονται άλλες οκτώ ιχθυόσκαλες που όμως ο συνολικός όγκος αλιευμάτων τους είναι μικρότερος από την ιχθυόσκαλα της Καβάλας. Σκοπός μας είναι να κρατηθεί σε υψηλότατο επίπεδο και από άποψη υπηρεσιών και από άποψη όγκου εργασιών.”

Εντυπωσιασμένοι από το μέγεθος σε οικονομικά μεγέθη, ρωτήσαμε από ποιες περιοχές έρχονται τα αλιευτικά σκάφη στην ιχθυόσκαλα της Καβάλας.

“Η περιοχή που καλύπτει η ιχθυόσκαλα της Καβάλας είναι το Βόρειο Αιγαίο και το Θρακικό πέλαγος. Το θετικό είναι πως είναι ακόμα πλούσια τα νερά της περιοχής αυτής ακόμα και πιστεύω πως θα συνεχίσουν να είναι πλούσια γιατί οι ίδιοι οι αλιείς έχουν καταλάβει την κρισιμότητα και περιορίζουν τον αριθμό της ψαριάς τους, ιδίως μετά το 2015 όπου υπήρξαν κάποια θέματα, όπως τα αλιεύματα ήταν πιο μικρά και δεν υπήρχε μεγάλη ποσότητα”

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ των γρι – γρι  με τις ανεμότρατες;

“Τα γρι-γρι δραστηριοποιούνται κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες και αλιεύουν αφρόψαρα. Γαύρους, σαρδέλες, κολιούς, σκουμπριά. Συγκεκριμένα είδη. Η ανεμότρατα ψαρεύει όλα τα υπόλοιπα, τα ψάρια βυθού όπως λέγονται. Λόγω της διαφορετικής αλίευσης υπάρχουν και σημαντικές διαφορές στον τρόπο που γίνεται το ψάρεμα.”

Τι γίνεται μόλις φτάσουν εδώ τα αλιευτικά;

“Το κάθε καϊκι αντιπροσωπεύεται από έναν έμπορο, ο οποίος έχει γραφείο στην ιχθυόσκαλα. Όταν αφήνει το αλιευτικό την ψαριά του, ο έμπορος παραλαμβάνει το εμπόρευμα, με σκοπό να τα πουλήσει για λογαριασμό του καϊκιού. Η διαδικασία αυτή γίνεται κάθε ημέρα και στο τέλος του μήνα γίνεται η εκκαθάριση, δηλαδή πόσα ψάρια του έχουν παραδοθεί και με τι τιμές πουλήθηκαν. Ο έμπορος βέβαια μπορεί να είναι και μέλος του ίδιου του καϊκιού. Τώρα θα με ρωτήσεις ποιοι είναι οι αγοραστές. Είναι από την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, αλλά υπάρχουν και αγοραστές και από το εξωτερικό, συχνά θα δούμε ανθρώπους από την Τουρκία, την Βουλγαρία, την Ρουμανία. Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν και οι εξαγωγές που γίνονται στην Ιαπωνία, μια αγορά που θέλει πολύ τους τόνους.”

Και όλη αυτή η διαδικασία γίνεται όταν όλη η πόλη κοιμάται.

“Ναι, η λεγόμενη δημοπρασία ξεκινάει στις 4 τα χαράματα κάθε μέρα. Μπαίνουν μέσα ταυτόχρονα όλοι οι αγοραστές και αρχίζει η διαδικασία της πώλησης η οποία είναι σε ρυθμούς χρηματιστηρίου. Κυριαρχούν οι φωνές, τόσα προσφέρω, τόσα δίνω. Μία μοναδική ιδιαίτερη κατάσταση.”

Δεν μπορούσαμε να μην δώσουμε τα εύσημα για την ιχθυόσκαλα της πόλης μας! Περιποιημένη, καθαρή, με πολύ φως τις νυχτερινές ώρες. Με ανθρώπους που ξέρουν την δουλειά τους και τον τρόπο που θα κινηθούν. 

“Σας ευχαριστούμε πολύ για τα καλά σας λόγια. Είναι μία κατάσταση που μας ικανοποιεί και εμάς, αλλά πάντα θέλουμε να κάνουμε κάτι ακόμα. Όπως είναι τα σπίτια μας που θέλουμε να τα βελτιώνουμε συνέχεια και αυτό προσπαθούμε. Αυτός είναι και ο σκοπός μας, να βελτιώνουμε συνεχώς τις υποδομές και τις υπηρεσίες μας στους αλιείς.” 

Στους ανθρώπους της θάλασσας, βλέπεις το άγγιγμα της πάνω τους. Είναι η αλμύρα αποτυπωμένη στα πρόσωπα τους, όπως άγρια την βλέπεις τις ώρες του χειμώνα, αλλά ταυτόχρονα όπως γαλήνια την βλέπεις και θελκτική σαν είναι ήρεμη. Οι άνθρωποι της έχουν μία ευγένεια, μία λεβεντιά, μία καθαρότητα. Όποιον και να δεις θα σε καλημερίσει, θα σου χαμογελάσει, ενώ την ίδια στιγμή μπορεί να είναι τόσο πολύ καταβεβλημένος και κουρασμένος από την πολύωρη και δύσκολη δουλειά. Θα είναι εκεί για να σε βοηθήσει σαν αρχάριος που είσαι και να σε κατευθύνει, να σου μάθει κάποια από τα “μυστικά” του, να μοιραστεί μαζί σου λίγη από την αλμύρα της θάλασσας.

Κείμενο: Fresh Mag

Φωτογραφίες: Ηλίας Κοτσιρέας / Fresh Mag / Intime News