Κώστας Προκόβας: «Τότε που ήμουν δάσκαλος»

Βιβλιοκριτική από τον Μανόλη Παλαιγεωργίου

Η προσωπική, επαγγελματική διαδρομή μου, μια σχέση ζωής με το έργο του σχολείου και αυτονόητα του δασκάλου, αποτέλεσαν την αφορμή για να ξεπεράσω τους ενδοιασμούς μου και να αγγίξω με γραπτή αποτύπωση ένα τόσο προσωπικό, μοναδικό κατά τη γνώμη μου δημιούργημα, μια βαθυστόχαστη «διδασκαλική μαρτυρία», μια δημοσιοποιημένη κατάθεση ψυχής, ενός φωτισμένου ανθρώπου, δασκάλου και επιστήμονα γνωστού στην πόλη μας αλλά με την ευρύτερη απήχηση στην ελληνική κοινωνία.

Αναφέρομαι στον Κώστα Προκόβα και στο πρόσφατο συγγραφικό πόνημά του με τον τίτλο: «Τότε που ήμουν δάσκαλος», Θεσσαλονίκη 2017. Από τη μια, πρώτα η πιθανή δική μου αστοχία, και ύστερα η υποβλητική σεμνότητα και η ανεπιτήδευτη μετριοφροσύνη του Κώστα Προκόβα για όσους τον ξέρουν από κοντά, αυτή που χαρακτηρίζει τις συμπεριφορές των σπουδαίων ανθρώπων.

Από την άλλη πάλι, η απόλυτη βεβαιότητά μου ότι το βιβλίο αυτό αποτελεί μοναδική «διδασκαλική μετάληψη», που ευαισθητοποιεί ανακλαστικά και μυεί σ’ ένα γόνιμο προβληματισμό, όσους αγαπούν ή ασκούν και σήμερα, με βαθύτερη συναίσθηση κι ευθύνη, το έργο της αγωγής των μαθητών, των νέων. Ειδικότερα πολλά έχουν να ωφεληθούν οι φιλόλογοι.

Στις 175 σελίδες του βιβλίου επιχειρεί, με ένα προσωπικό κοφτερό χειρουργικό λεπίδι εκλεπτυσμένης σκέψης, αποσαφηνισμένης βιωματικής συναίσθησης και λογοτεχνικής δεξιότητας, να ανατάμει τα όσα συνέβησαν στο παρελθόν κατά τη σχολική και διδασκαλική του διαδρομή, από το 1945 μέχρι το 2000, οπότε όπως γράφει «ολοκλήρωσα τον προσωπικό μου αγώνα, που κράτησε 40 χρόνια».

Αφετηρία, οι πρώτες μαθητικές του εμπειρίες από το σχολείο του Τσιάμη στο Λιβάδι, σε χρόνια δίσεκτα. Ακολουθεί η φοίτηση στο Γυμνάσιο Ελασσόνας και αρρένων Καβάλας από το οποίο αποφοίτησε, με αναμνήσεις από χαρακτηριστικές μορφές και ενέργειες των καθηγητών του, όπως ο φυσικός Ευάγγελος Μίσσιος και οι μαθηματικοί Βασίλειος Κορώνης και ο Γεωργίου.

Ακολουθεί αναφορά στους Παν/μιακούς δασκάλους της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης. Πρώτα στους παλαιότερους, τους πρωτοστάτες του Εκπ/κου Δημοτικισμού, Δελμούζο και Τριανταφυλλίδη που δεν τους πρόλαβε αλλά τον προσανατόλισαν, τον ενέπνευσαν και ακολούθησε την πορεία που χάραξαν στην εκπαίδευση. Μετά, οι εξίσου σπουδαίοι συνεχιστές των οποίων υπήρξε άξιος μαθητής: Ι. Κακριδής, Β. Τατάκης, Ν. Ανδριώτης, Ε. Κριαράς, Στ. Καψωμένος, Αγ. Τσοπανάκης, Λ. Πολίτης και Γ. Μπακαλάκης. Για τους δασκάλους του με αγάπη και σεβασμό γράφει: «Όρισαν τη ζωή μας με το ήθος τους και το παράδειγμα του δασκάλου και του ανθρώπου».

Μετά, η αφήγηση, ο σχολιασμός και η κατάθεση της δικής του πλέον διδασκαλικής εμπειρίας, αφορά τα σχολεία που υπηρέτησε: Πεντάπολη Σερρών, Νέα Ζίχνη, Ηράκλεια Σερρών, Ελευθερούπολη και ο μεγάλος σταθμός στην Καβάλα. Εδώ η δράση του εκτός από την εκπαίδευση συνδέεται με την ενεργό συμμετοχή του στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στην ΕΛΜΕ και ΣΕΛΜΕ Καβάλας. Οι αναφορές στις 70 σελίδες που αφιερώνει στο μέρος αυτό του βιβλίου σε ονόματα και περιστατικά πολλές και με άμεσο τοπικό ενδιαφέρον του Καβαλιώτη αναγνώστη.

Η προτελευταία ενότητα αφορά τη θητεία του ως Σχολικού Συμβούλου στην Κομοτηνή, με ευρύτερο έργο και δράση στα εκπαιδευτικά προγράμματα της χώρας.

Τέλος, κλείνει με την τιμητική τοποθέτησή του ως Δ/ντή του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).

Πρόκειται για μια πορεία ζωής με πλούσια συγκομιδή, που αργά, πολλές φορές οδυνηρά, οδηγεί σταδιακά στο καταστάλαγμα της σοφίας του δασκάλου.

Αφήνοντας τον αναγνώστη του βιβλίου να χαρεί την ανάλαφρη γοητευτική αφήγηση, όπως ο ορειβάτης απολαμβάνει το κελάρυσμα του πεντακάθαρου νερού πηγής που ανακάλυψε στο διάβα του, προτείνω να γευθείτε ενδεικτικά, πνευματικούς καρπούς, με την μορφή αποφθεγματικών διατυπώσεων, όπως ενσωματώνονται στο βιβλίο αυτό, από την πολύχρονη κοπιώδη προσπάθεια του ανθρώπου και δασκάλου Κώστα Προκόβα.

ΔΑΣΚΑΛΟΣ

* «Ο επιστήμονας, ο δάσκαλος γίνεται με την καθημερινή τριβή, με τον αγώνα του και τα διαβάσματά του, με την αγάπη του για την επιστήμη που προτίμησε» Σελ. 139

* «Η σοφία του δασκάλου είναι το άθροισμα των λαθών του». Σελ. 59

* «Ο δάσκαλος για να σταθεί στην τάξη πρέπει να κερδίσει την εμπιστοσύνη των μαθητών του και να τους εμπνεύσει, δεν είναι εύκολο». Σελ. 55

* «Είναι λάθος να μην συγχωρείς τα λάθη των μαθητών σου». Σελ.58

* «Το ν’ αγαπάς τον μαθητή είναι παιδαγωγικό αυτονόητο, το να είσαι φίλος του είναι παιδαγωγικό λάθος». Σελ. 53

* «Κάθε παιδευτική ενέργεια αρχίζει με το χτίσιμο ενός εσωτερικού κόσμου μέσα στα δικά μας στήθη». Σελ. 105

* «Ο ανήσυχος και υπεύθυνος δάσκαλος δεν μπορεί να αγνοεί τα εξωσχολικά καταλυτικά μηνύματα. Αφουγκράζεται τους καιρούς και τους μαθητές του. Αγρυπνεί και δοκιμάζει μεθόδους που γονιμοποιούν τη γνώση, έστω και αν αποτύχει». Σελ. 101

* «Ποτέ δε ξεχνώ πως ήμουν δάσκαλος – όσο ήμουν – και αυτό είναι για μένα ο πιο ακριβός τίτλος».

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

* «Σε μια εκπαίδευση που έχει στόχο να κάνει ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες, νέους με καθαρό και στοχαστικό νου, δεν έχει θέση ο “φόβος” και η “απειλή” και όταν ακόμη συνδυάζονται με την ελπίδα και την επιείκεια». Σελ. 54

* «Οι τιμωρίες “προς σωφρονισμόν” στο παλαιότερο σχολείο είναι ένας άνεμος σε ένα σωρό με άχυρα σε μια πυρκαγιά». Σελ. 22

* «Η παιδαγωγική επιστήμη αρνείται την αυθεντία του δασκάλου».

* «Ο εκπ/κός που αξιολογεί τους μαθητές και σε κρίσιμες εξετάσεις για το μέλλον τους δεν μπορεί να αρνείται να αξιολογείται ο ίδιος». Σελ. 127

ΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΑΝΘΡΩΠΟΣ

* «Αγαπάς κάτι και προσπαθείς γι’ αυτό, όταν βλέπεις την πρακτική εφαρμογή του στη ζωή». Σελ. 27

* «Ούριος άνεμος δεν φυσάει ποτέ για εκείνον που δε γνωρίζει που θέλει να πάει». Σελ. 39

* «Τα μεγάλα έργα καταλήγουν σε ερωτηματικό, τα μικρά σε θαυμαστικό». Σελ. 47

* «Μπορείς να έχεις πολλές απαιτήσεις από τον εαυτό σου, αλλά να περιμένεις λίγα από τους άλλους, γιατί αυτό μπορούν». Σελ. 61

* «Ένα ενδιαφέρον λάθος είναι χρησιμότερο από ένα αδιάφορο “σωστό”». Σελ. 59

* «Η παρρησία είναι γνώρισμα του ελεύθερου ανθρώπου. Είναι μια άσκηση ψυχής». Σελ. 79

* «Το βιβλίο ένας κόσμος ανοιχτός, χωρίς σύνορα. Ένα ανοιχτό παράθυρο στην ευδία». Σελ. 82

* «Η ζωή και η ιστορία δεν έχει τις απαντήσεις στο ερώτημα τι είναι σωστό και τι λάθος».

* «Δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία και ειρήνη χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη».

* «Η νοσταλγία είναι η πλέον επώδυνη απόλαυση». Σελ. 171

* «Η γλώσσα πάντοτε με γοήτευσε και με πλήγωνε. Η γλώσσα μας περιέχει όλους και όλα». Σελ. 162

* «Το γοργοπέρασμά μας από τη ζωή πιστεύω ότι αφήνει ένα διακριτό ίχνος εντιμότητας και αξιοπρέπειας και αυτό μπορεί να αξίζει πιο πολύ από όλα τα εφήμερα». Σελ. 172