Εισήγηση του Κοσμά Χαρπαντίδη στο συνέδριο τοπικής ιστορίας Δήμου Νέστου
To 1982 δημοσίευσα στο 5ο τεύχος του λογοτεχνικού περιοδικού της Καβάλας «Σκαπτή Υλη», μια έκδοση του συνδέσμου Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών της Καβάλας, το ποίημα «Χρυσούπολη, χωρίς πρόσωπο, 1982». Ήταν η κραυγή ενός 23χρονου ανθρώπου, διψασμένου για τέχνη και γράμματα που έβλεπε την ζωή του να κινείται σε χαμηλές πτήσεις, καθώς μέχρι τότε δεν ήταν καθόλου υπερήφανος για την μικρή πόλη, όπου διέμενε και που όπως φαινόταν θα περνούσε και τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του.
Η Χρυσούπολη τότε ήταν ένα αγροτικό κέντρο, μια κωμόπολη γεμάτη ενέργεια, ένας τόπος όπου η μετανάστευση είχε ανακοπεί και οι κάτοικοί της επιδείκνυαν ένα πρωτοφανή ζήλο να βελτιώσουν την εικόνα της πόλης τους και να την αναδείξουν σε κέντρο της περιοχής.
Μέχρι την μεταπολίτευση η Χρυσούπολη δεν διέθετε καμιά αξιόλογη μονάδα πολιτισμού. Δύο κινήσεις που γίνονται αμέσως μετά και μάλιστα το 1975, επί δημαρχίας του προοδευτικού δημάρχου Θεοδόση Παρασχάκη, χαρακτηρίζουν την πόλη και της δίνουν μια ώθηση. Η πρώτη είναι μια δωρεά της βασικής βιβλιοθήκης, που το ίδρυμα Χρήστου Λαμπράκη δώρισε και στη Χρυσούπολη, όπως και σε μερικές άλλες υπό ανάπτυξη πόλεις στην ελληνική περιφέρεια, αν θυμάμαι καλά δέκα στον αριθμό. Η δωρεά αφορούσε πέντε χιλιάδες τόμους ανάμεσα σε αυτά και πολλά απαγορευμένα από την επταετία βιβλία που μετά το 1974 κυκλοφόρησαν και πάλι ελεύθερα. Μια δωρεά που τη συνόδευε η ευχή να βρεθεί τότε σύντομα ο κατάλληλος χώρος για να τα στεγάσει. Δεν βρέθηκε ποτέ και ένα αίτημα του επαναδραστηριοποιημένου πολιτιστικού συλλόγου Χρυσούπολης ήταν να δοθεί αυτή η δωρεά στον ίδιο για να την αξιοποιήσει. Την ίδια χρονιά με πρωτοβουλία του τότε διοικητή της και ρέκτη του πολιτισμού Αδαμαντίου Πεπελάση ιδρύεται και λειτουργεί στην Αγροτική Τράπεζα της Χρυσούπολης μια νέα βιβλιοθήκη, δανειστική, για τους πολίτες.
Επίσης τον Απρίλιο του 1975 δήμαρχος Χρυσουπόλεως εκλέγεται με ποσοστό 54,4% ο σοσιαλιστής Θεοδόσης Παρασχάκης, επικεφαλής ενός συνδυασμού νέων και ελπιδοφόρων ανθρώπων, με οράματα και θέληση. Ορισμένοι από αυτούς με επικεφαλής τον ίδιο τον Δήμαρχο ιδρύουν στις 6 Αυγούστου του 1975 τον «Επιμορφωτικό εκπολιτιστικό σύλλογο της επαρχίας Νέστου» που αναγνωρίζεται με την με αριθμό 63 του 1975 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Καβάλας (πρόεδρος του Πρωτοδικείου ο αείμνηστος Παναγιώτης Κωστάκος). Ανάμεσα στα ιδρυτικά του μέλη οι Γιώργος Πατεράκης, Παναγιώτης Καρασούλης, Βέτα Κοκόνογλου, Συρόπουλος, Καρασερίδης, Βασίλης Βασιλειάδης, Φωτεινή Μορφοπούλου, Φωτεινή Τερζή και άλλοι. Ο σύλλογος είχε έδρα την Χρυσούπολη και σκοπός του ήταν η πνευματική ανύψωση των κατοίκων της επαρχίας Νέστου στο πλαίσιο των αρχών της Δημοκρατίας, η προβολή των προβλημάτων τους και γενικά η υπεράσπιση των συμφερόντων τους. Η πραγματοποίηση του σκοπού, σημείωνε το καταστατικό, θα επιδιωχθεί με κάθε νόμιμο μέσο και ιδιαίτερα με την διοργάνωση διαλέξεων μορφωτικού περιεχομένου και διαλέξεων σχετικά με τα προβλήματα του τόπου, προβολή ταινιών, θεατρικών παραστάσεων, συναυλιών, εκθέσεων φωτογραφίας, βιβλίου, κ.λ.π, διάδοση βιβλίου της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, εκτύπωση εντύπων, συλλογή ιστορικού και λαογραφικού υλικού, προσφορά βιβλίων στην Δημοτική Βιβλιοθήκη, και η συνεργασία συναφών συλλόγων ή οργανώσεων.
Ο Σύλλογος ανήκε στην προοδευτική παράταξη και ήθελε να ριζοσπαστικοποιήσει τη νεολαία και την πόλη. Γιόρτασε αμέσως με πορεία και έκθεση ντοκουμέντου την επέτειο του Πολυτεχνείου, ανέβασε αριστερά θεατρικά έργα, όπως τον «Τρόμο και την αθλιότητα του Γ΄Ραίχ» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, του Μαξ Φρίς κ.α., οργάνωσε κινηματογραφική Λέσχη και πρόβαλε αριστουργήματα που δεν θα έφταναν ποτέ στην Χρυσούπολη, όπως το «Αλλοζανφάν» των αδελφών Ταβιάνι, τις «Μέρες του ‘36» του Θόδωρου Αγγελόπουλου και άλλες, προσκάλεσε μουσικούς με δημοκρατικό πρόσημο και προσπάθησε να μεταφέρει στην Χρυσούπολη κάτι από την αντιχουντική έκρηξη των μεγάλων πόλεων, αναδεικνύοντας ό,τι φίμωνε η λογοκρισία επί επτά έτη. Επισημαίνω το ρόλο που έπαιξε στον σύλλογο της πρώτης περιόδου ο Δημήτρης Χατζηβαρύτης, ο οποίος ήταν και εν πολλοίς υπεύθυνος για την δράση του συλλόγου, φρεσκάροντας με νέες ιδέες από την Ιταλία, όπου σπούδαζε την ριζοσπαστική αρχή και πορεία του συλλόγου.
Η δράση του πολιτιστικού συλλόγου γρήγορα έγινε στόχος αντιδικιών με ένα μέρος της συντηρητικής Χρυσούπολης, να διαβλέπει τον κίνδυνο να υπάρξει κομμουνιστική προπαγάνδα για να προσελκύσει τη νεολαία. Εν τέλει με την εκλογή το 1978 του συντηρητικού Απόστολου Γιαϊλόγλου, ως δημάρχου, ο πολιτιστικός σύλλογος πέρασε στην αφάνεια μέχρι το 1982. Εν τω μεταξύ είχαν φύγει από την Χρυσούπολη ο Δημήτρης Χατζηβαρύτης και πολλά ενεργά του μέλη πέτυχαν στο Πανεπιστήμιο κι έφυγαν προσωρινά.
Με το τέλος του 1981 μια νέα ομάδα αποφασίζει να επαναδραστηριοποιήσει και να τροποποιήσει τον επιμορφωτικό σύλλογο της επαρχίας Νέστου και να τον μετατρέψει σε «Πολιτιστικό ύλλογο Χρυσούπολης», βαδίζοντας στα χνάρια του παλαιού συλλόγου και αγνοώντας το συντηρητικό ακροατήριο της πόλης που δεν ήθελε να ξαναδεί την δράση ενός πολιτιστικού συλλόγου στην τοπική επικαιρότητα. Όμως το πολιτικό σκηνικό είχε ήδη αλλάξει εκείνη τη χρονιά και η αλλαγή φέρνει τον πολιτισμό πιο κοντά στις μάζες και τον καθιστά καθημερινό αγαθό, χωρίς αποκλεισμούς.
Θα ήθελα να θυμίσω τους πρωτεργάτες αυτής της νέας κίνησης που έδωσε καρπούς στην Χρυσούπολη με την δραστηριοποίηση όλων των τμημάτων του παλιού πολιτιστικού και της βιβλιοθήκης. Λοιπόν ήταν ο Χρήστος Γκόρδης, ο υπογράφων, ο Παναγιώτης Καρασούλης, η Σούλα Ποσποντίνη, η Βασιλεία και η Σοφία Λαγάρα, ο Γιάννης Κουνογέρης, ο Αντώνης Σιδέρης, ο Μανώλης Βαρδάκης, ο Σάκης Μαγαρισιώτης, ο Στέργιος Γκουλφάς κ.α.
Ο Σύλλογος τροποποιήθηκε με την με αριθμό 99/ 1982 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Καβάλας και ανάμεσα στις πρώτες του προσπάθειες ήταν να ενώσει την παράδοση με τον σύγχρονο πολιτισμό, πρωτοστάτησε και στις πρώτες προσπάθειες για την συνένωση και την συνεργασία όλων των πολιτιστικών συλλόγων του νομού, και την έκφρασή τους από ένα συλλογικό, ενιαίο όργανο, πρωταγωνιστώντας στις σχετικές διαδικασίες μαζί με την Στέγη Πολιτισμού Νέας Καρβάλης και τον Σ.Φ.Γ.Τ. Καβάλας.
Ο πολιτισμός στην Χρυσούπολη δεν έμεινε στα στενά πλαίσια της πόλης, αλλά επηρέασε και όλα τα χωριά της επαρχίας Νέστου, στα οποία δραστηριοποιήθηκαν ξανά οι πολίτες, ανέλαβαν τις τύχες στα χέρια τους, και οι δυναμικοί σύλλογοι της Γραβούνας, του Χρυσοχωρίου, της Νέας Καρυάς, και άλλων χωριών παρουσίασαν την δική τους δράση και εξέφραζαν τα πιο δυναμικά και ανήσυχα στοιχεία των τοπικών κοινωνιών τους. Αν η επταετία των συνταγματαρχών διακήρυξε το κάθε πόλη και στάδιο, κάθε χωριό και γυμναστήριο, η πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ διακήρυξε την πίστη της στον πολιτισμό, σε μια προσπάθεια να συναδελφώσει το λαϊκό με την παράδοση και την πρωτοπορία με την αφυπνιζόμενη επαρχιακή κουλτούρα. Βέβαια σημειώθηκαν υπερβολές, συχνά στα όρια μιας παρεξήγησης, όμως το σίγουρο είναι, παρά τα όποια λάθη, ότι μια γενιά ανδρώθηκε με την έντεχνη μουσική σε γήπεδα και στάδια, χόρεψε στους ήχους της παράδοσης, μαθαίνοντας χορούς στους πολιτιστικούς συλλόγους, έγραψε τα πρώτα δειλά της ποιήματα και στη συνέχεια προσπάθησε να εκφραστεί λογοτεχνικά, τέλος διάβασε, ταξίδεψε, διεύρυνε ορίζοντες, είδε καλό σινεμά, έψαξε να εκφραστεί με το θέατρο, τίμησε το ηρωικό της παρελθόν.
Θέλαμε να ανεβαίνει ο πυρετός του πολιτισμού και στην Χρυσούπολη και αγωνιστήκαμε για αυτό. Δεν το κάναμε για να μείνουμε εκεί, αλλά το κάναμε για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας και να έρθουμε σε επαφή με την τέχνη.
Κι όταν δακρυσμένοι διαβάζαμε τα ακριβά λόγια του Νίκου Βασιλειάδη- κατά κόσμον Ιορδάνη Βλαχόπουλου- στον κλασικό πλέον «Αγάθο» του, αλλά και στον «Συμβολαιογράφο» του, αναβιώναμε μέσα μας τους ήρωες της δικής μας ζωής, όπως ο δικαστικός υπάλληλος Αγαπόφιλος Π., η Πολυξένη, η περιπτερού, ο κουρέας, με το λόγο του συμβόλαιο, ο αυταρχικός δάσκαλος και τόσοι άλλοι, αλλά κυρίως ανασταίναμε την Χρυσούπολη, που ζήσαμε και αγαπήσαμε και μνημειώθηκε μέσα από την τέχνη για πάντα στην συνείδηση των αναγνωστών πανελλαδικά.
