Οι λέξεις είναι φλέβες

Γράφει η Ηρώ Καραμανλή

Στην ελληνική μυθολογία, ο Μόρος ήταν θεός της επικείμενης μοίρας, που οδηγεί τους θνητούς στο θανάσιμο πεπρωμένο τους.  Ο Μόρος ήταν γιος της Νύχτας, αδελφός των Μοιρών, οι οποίες έλεγχαν το πεπρωμένο. Αδέλφια του Μόρου επίσης ήταν ο Θάνατος και οι Κήρες (φορείς του βίαιου θανάτου και της θανατηφόρου αρρώστιας, ενώ ο Θάνατος προσωποποιούσε τον ήρεμο θάνατο).

Στην τραγωδία του Αισχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης», ο ομώνυμος Τιτάνας αναφέρει ότι έδωσε στους ανθρώπους το πνεύμα της Ελπίδας, προκειμένου να τους βοηθήσει να αγνοούν το αναπόφευκτο του Μόρου. Επίσης ο Μόρος αναφέρεται ως ο «καταστροφέας θεός, ο οποίος, ακόμη και στο βασίλειο του Άδη, δεν άφηνε το θύμα του ελεύθερο».

Ο Υγίνος γράφει ότι πατέρας του Μόρου ήταν ο Έρεβος, αλλά στη Θεογονία του Ησίοδου αφήνεται να εννοηθεί ότι η Νύχτα γέννησε τον Μόρο, όπως και τα άλλα αδέλφια του, από μόνη της.

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα προσδίδει στον Αχιλλέα το επίθετο «ωκύμορος» βάζοντας την Θέτιδα, την μητέρα του ήρωα, να προοικονομήσει για όλη την Ραψωδία το σύντομο τέλος του γιού της αρχίζοντας από το δίστιχο 95 – 96. «Τον δ ‘ αύτε προσέειπε Θέτις καταδακρυχέουσα ‘ Ωκύμορος δή μοι , τέκος , έσσεαι», Α’ Ραψ. Στ. 537. Και εδώ  η Θέτιδα, με δάκρυα στα μάτια, ομολογεί ότι ο γιος της είναι ὠκύμορος.

Η ΛΕΞΗ

Ωκύμορος, ον,  επίθ.

Αρχαίο επίθετο που αποτελείται από τις λέξεις «ωκύς»  (ταχύς) και «μόρος» (αφανισμός, θάνατος) που σημαίνει «ο ταχέως αποθνήσκων» (L&S),  ὁ βραχύβιος.  Η λέξη μόρος προέρχεται από το αρχαίο ρήμα μείρομαι (συμμετέχω, συμμερίζομαι, λαμβάνω το μερίδιό μου). «Μόρος (ἐστὶν) ὀλέσθαι», είναι γραφτό στον καθένα να πεθάνει,  Ομήρ. Ιλ. και  «ὑπὲρ μόρον», επέκεινα του πεπρωμένου κάποιου, Όμηρ. Ιλ.  Η λέξη ωκύμορος δηλώνει το προκαθορισμένο τέλος της ζωής των θνητών, την αναπόφευκτη  μοίρα, το πεπρωμένο, τον θάνατο, τον όλεθρο. Συγγενικές λέξεις, μόριμος και μόρσιμος, η μορτή,  μορτός (ο θνητός), κ.α. Ο θάνατος στα Γαλλικά είναι  mort, στα Ιταλικά morte, στα Ισπανικά muerte και στα Γερμανικά η λέξη  mord σημαίνει τον φόνο, τη σφαγή.

Παρ’ ότι πέρασαν χιλιάδες χρόνια, όλες οι Ομηρικές λέξεις έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. Μπορεί να μην διατηρήθηκαν ατόφιες, άλλα έχουν μείνει στην γλώσσα μας μέσω των παραγώγων τους. Αναζητώντας πληροφορίες για την λέξη «ωκύς» βρήκα σε μία μελέτη του Νικολάου Γ. Πολίτη τη λέξη «ωκυτόκια». Ο Νικόλαος Πολίτης ήταν Έλληνας λαογράφος και καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Θεωρείται ο πρόδρομος της επιστήμης της λαογραφίας στην Ελλάδα. Τα ωκυτόκια ήταν τρόποι οι οποίοι, σύμφωνα με την λαϊκή αντίληψη, διευκόλυναν και ελαχιστοποιούσαν τους κινδύνους του τοκετού. Μία Ομηρική λέξη που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα σε ορισμένες περιοχές της πατρίδας μας, ενώνει τους ανθρώπους τεσσάρων, περίπου, χιλιάδων χρόνων.

ΠΗΓΕΣ

WHITLEY J. THE   ARCHAEOLOGY   OF  ANCIENT  GREECE.  CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS, 2013

PERSONIFICATION AS A MODE OF GREEK THOUGHT – JSTOR, NY

ΤΑ “ΩΚΥΤΟΚΙΑ” ΚΑΙ Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ – ΝΙΚΟΛΑΟΣ  Γ. ΠΟΛΙΤΗΣ

ΗΣΙΟΔΟΣ, ΘΕΟΓΟΝΙΑ

ΟΜΗΡΟΣ, ΙΛΙΑΔΑ, στ. 95, 96 κ 517

ΛΕΞΙΚΟΝ  LIDDEL & SCOTT