Πρόταση του Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου για τοποθέτηση προτομής Καβαλιώτη αγωνιστή του 1821
Προτομή Καβαλιώτη επαναστάτη Ιλαρίωνα Καρατζόγλου: ανοιχτή πρόταση στον Δήμαρχο και το δημοτικό συμβούλιο Καβάλας
του Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου,
εκπαιδευτικού, φιλολόγου –αρχαιολόγου
Η χώρα μας, σε λίγους μήνες από τώρα, θα μπει και επισήμως στο έτος εορτασμού των 200 ετών από την επανάσταση του 1821 και τον αγώνα για την εθνική παλιγγενεσία. Στον αγώνα αυτόν εκατοντάδες υπήρξαν οι επώνυμοι ήρωες, οι οποίοι πολέμησαν με αυταπάρνηση και χιλιάδες οι ανώνυμοι αγωνιστές. Πολλοί από αυτούς θυσιάστηκαν για την πατρίδα και τη λευτεριά. Ένας από αυτούς υπήρξε και ο Καβαλιώτης αγωνιστής Ιλαρίων Καρατζόγλου.
Για τον Ιλαρίωνα Καρατζόγλου πληροφορίες μας δίνει στα απομνημονεύματά του ο στρατηγός Μακρυγιάννης: «Ὀταν ήμουν εις την Νύδρα (σημ. Ύδρα) και τις δύο φορές (σημ. καλοκαίρι 1824, φθινόπωρο 1825), όπου την φοβέριζαν οι Τούρκοι, ήτανε και ο Καρατάσιος, εκεί και ήμουνε φιλιωμένος με τους αξιωματικούς του και καταξοχή με τον Βελέτζα και μ’ ένα γενναίον παληκάρι –τον είχε ο Καρατάσιος πολύ αγαπημένον –τον έλεγαν Λαρίων Καράτζογλον, η πατρίδα του από την Καβάλα, του Μεμεταλή την πατρίδα. Φιλελεύθερος και πολύ γενναίος άντρας. Τον είχα φίλον στενώτερον από αδελφόν, και εις τη Νύδρα αυτεινού και του Βελέτζα τους ξήγαγα τα αιστήματά μου και πάντοτε τους ηύρα πρόθυμους αυτούς τους αγαθούς ανθρώπους κι όλους τους αξιωματικούς του Καρατάσιου….κι ως σύμφωνοι εις τα πατριωτικά αιστήματα ορκιστήκαμεν να βαστάξωμεν τον δρόμον μας με την Κυβέρνησιν να γένουν νόμοι, ν’ αποκατασταθούμεν κι εμείς έθνος» (1).
Παρατηρούμε πως ο Μακρυγιάννης ήδη από τις πρώτες του αναφορές εκφράζεται τόσο θερμά για τον Καβαλιώτη αγωνιστή, χαρακτηρίζοντάς τον γενναίο, φιλελεύθερο, πατριώτη, αγαπημένο πρωτοπαλίκαρο του μεγάλου Μακεδόνα επαναστάτη Τάσου Καρατάσου αλλά και φίλο δικό του «στενότερο και από αδερφό». Επίσης, το γεγονός ότι ήταν πρωτοπαλίκαρο του Καρατάσου οδηγεί στο συμπέρασμα πως θα πρέπει να συμμετείχε και σε όλες τις μάχες που έδωσε ο Καρατάσος με το σώμα των περίπου δύο χιλιάδων Μακεδόνων του μετά το τέλος της επανάστασης της Μακεδονίας και την κάθοδο των Μακεδόνων αγωνιστών στη νότια Ελλάδα, όπως τη νίκη στο Κομπότι της Άρτας (10 Ιουνίου 1822), την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου (Οκτώβριος – Δεκέμβριος 1822), τη νίκη στο Τρίκκερι Μαγνησίας (4 Μαϊου 1823), αλλά και τη νίκη κατά του Ιμπραήμ Πασά στο Σχοινόλακκο Μεσσηνίας (15 Μαρτίου 1825).
Ο Μακρυγιάννης μας εξιστορεί στη συνέχεια πως ο Ιλαρίων, κατά το έτος 1828, έκανε τη σκέψη να γίνει κλέφτης, πικραμένος από τον παραγκωνισμό του από τον κυβερνήτη Καποδίστρια, επειδή δεν του έδωσε θέση στον στρατό που οργάνωνε, όπως έκανε και με πολλούς ακόμα οπλαρχηγούς της επανάστασης. Μεταπείστηκε, όμως, ο Ιλαρίων από τον Μακρυγιάννη και σε συνεννόηση μαζί του πήγε αρχικά στο Άγιο Όρος και ύστερα στα Μαδεμοχώρια Χαλκιδικής, προκειμένου να στρατολογήσει νέους επαναστάτες με στόχο μια νέα εξέγερση στη Μακεδονία. Εκεί κατάφερε τελικά να κάνει δικό του καπετανλίκι. Αργότερα, όπως αναφέρει ο Μακρυγιάννης, η καθοδηγούμενη από το ρωσικό κόμμα των Ναπαίων Φιλορθόδοξη Εταιρεία, – ιδρυμένη τον Ιούνιο του 1839 – επιχείρησε να προσεγγίσει τον Ιλαρίωνα και να τον στρατολογήσει στους σκοπούς της, οι οποίοι ήταν μεν η απελευθέρωση της Θεσσαλίας και Μακεδονίας αλλά με τοποθέτηση εκεί ηγεμόνα υπό τον έλεγχο της Ρωσίας – σύμφωνα με τον Μακρυγιάννη – και ταυτόχρονα η ανατροπή του Όθωνα και η τοποθέτηση ενός ορθόδοξου βασιλιά στην ελεύθερη Ελλάδα (2). Πράγματι, ο Ρώσος αρχιμανδρίτης Ανατόλιος ήρθε σε επαφή με τον ανυποψίαστο Ιλαρίωνα στο Όρος και πέτυχε την προσχώρησή του στο σχεδιαζόμενο κίνημα. Όταν όμως ο Ιλαρίων ειδοποιήθηκε από τους ανθρώπους του Μακρυγιάννη αλλά και κάποιους μοναχούς για τους σκοπούς της Φιλορθόδοξης Εταιρείας, έκανε πίσω, με αποτέλεσμα να μπει στο στόχαστρο του Ρώσου πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Έτσι, αναγκάστηκε να φύγει από τη Μακεδονία και πήγε στην Αίγυπτο στον συμπατριώτη του Μεχμέτ Αλή. Αυτός πάλι, το ίδιο έτος τον έστειλε στην Κρήτη με στόχο να υποκινήσει εκεί κίνημα ως αρχηγός του στρατού που θα έστελνε ο Μεχμέτ Αλή στο κατόπιν του. Μάλιστα του έδωσε γράμματα με παραλήπτες τόσο Τουρκοκρητικούς όσο και Έλληνες του νησιού. Όμως τελικά ο Μεχμέτ Αλή φαίνεται πως εγκατέλειψε αυτό το σχέδιο και ξέχασε τον Ιλαρίωνα, γι’ αυτό κι εκείνος επέστρεψε στην ελεύθερη Ελλάδα, όπου διηγήθηκε στον Μακρυγιάννη τα παθήματά του.
Ο Ιλαρίων συμμετείχε, για τελευταία φορά, σε κίνημα με στόχο την απελευθέρωση της Μακεδονίας κατά το έτος 1840, κίνημα οργανωμένο από οπλαρχηγούς, ανάμεσα στους οποίους και ο Μακρυγιάννης, χωρίς την υποστήριξη της κυβέρνησης του Όθωνα. Στο Άγιο Όρος προδόθηκε στους Τούρκους από ανθρώπους του Τσάμη Καρατάσου, – γιου του Τάσου Καρατάσου, με τον οποίο ήταν σε αντιπαλότητα, – με αποτέλεσμα να φυλακιστεί στην Κωνσταντινούπολη. Μετά από ενέργειες του Μακρυγιάννη παρενέβησαν οι πρέσβεις της Αγγλίας και της Γαλλίας και απελευθερώθηκε. Ωστόσο, αμέσως μετά την απελευθέρωσή του, «οι Ρούσοι διά την απάτη όπου έκαμεν του Ανατόλιου, όπου τον όρκισε στο Όρος, ενέργησαν και τον σκότωσαν οι Τούρκοι ύστερα οποϋφυε από το Μπάνιο (σημ. φυλακές της Κωνσταντινούπολης) και χάσαμεν έναν γενναίον άντρα» (3).
Είναι σαφές, πως ο Ιλαρίων Καρατζόγλου υπήρξε ένας ενεργός και διακεκριμένος αγωνιστής του ’21, ένας αγνός πατριώτης, με συνεχή δράση υπέρ της απελευθέρωσης της πατρίδας μας, που του στοίχισε τελικά και την ίδια του τη ζωή. Κι όμως, ο Καβαλιώτης αυτός ήρωας είναι εντελώς άγνωστος στους σύγχρονους συντοπίτες του. Με την κατάλληλη συγκυρία της επετείου των διακοσίων ετών από την ελληνική επανάσταση, ο Δήμος Καβάλας έχει μια μοναδική ευκαιρία να αποκαταστήσει τη μνήμη του με ένα έργο που θα μείνει, δηλαδή τη φιλοτέχνηση, τοποθέτηση και αποκαλυπτήρια της προτομής του Καβαλιώτη αγωνιστή Ιλαρίωνα Καρατζόγλου σε περίοπτη θέση της πόλης. Αυτή μπορεί να είναι για παράδειγμα ο κήπος της Δημαρχίας.
Η μορφή της προτομής θα είναι η συμβατική ενός Έλληνα οπλαρχηγού του 1821 – όπως και άλλες ολόγλυφες μορφές και απεικονίσεις ηρώων στην Ελλάδα από άκρη σε άκρη – μια και δε γνωρίζουμε τα προσωπογραφικά του χαρακτηριστικά. Το οικονομικό κόστος είναι πολύ μικρό, μια και πρόκειται για προτομή και όχι ολόκληρο ανδριάντα και οπωσδήποτε το όφελος για τη συλλογική μνήμη του τόπου μας πολλαπλάσιο του οικονομικού κόστους. Ο συμβολισμός επίσης της ενέργειας του Δήμου Καβάλας στη συγκυρία της επετείου των διακοσίων ετών από την επανάσταση θα είναι πολύ ισχυρός, για ένα μνημείο που θα μείνει στην πόλη. Ο Δήμος Καβάλας, με άμεσες ενέργειες μπορεί να ολοκληρώσει το έργο και να γίνουν τα αποκαλυπτήρια εντός του 2021, ενδεχομένως ακόμα και στον εορτασμό των «Ελευθερίων» της πόλης, αν όχι νωρίτερα, στην επέτειο της 25ης Μαρτίου. Αλλά και αργότερα να γίνουν τα αποκαλυπτήρια, ακόμα και μετά το 2021, η αξία του έργου θα παραμείνει αμείωτη. Έχουμε χρέος στην πόλη μας, δίπλα στις υπάρχουσες προτομές αγωνιστών του ’21, του Πελοποννήσιου Κολοκοτρώνη και των Θασίων Καλλίνικου Σταματιάδη και Χατζηγιώργη Μεταξά, να στήσουμε την προτομή του Καβαλιώτη ήρωα Ιλαρίωνα Καρατζόγλου.
Σημειώσεις.
Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη, επιμέλεια Γ. Βλαχογιάννης, σελ. 348. Για τον Ιλαρίωνα βλέπε ακόμα Απόστολου Βακαλόπουλου, «Οι άγνωστοι Μακεδόνες αγωνιστές του ’21 και πρόδρομοι των Μακεδονομάχων, Ιλαρίων Καράτζογλου από την Καβάλα και Βασίλειος Αθανασίου από την Παλαιόχωρα Αρναίας (Σοποτνίκια)», Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συμποσίου «Η Καβάλα και η περιοχή της», Καβάλα 1987, σ. 67-88, Λυκουρίνου Κυριάκου Ιλαρίων Καρατζόγλου, ένας Καβαλιώτης αγωνιστής του ’21, σε http://lykourinos-kavala.blogspot.com.
Για τη Φιλορθόδοξη Εταιρεία βλέπε περισσότερα σε Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΓ΄, σ.σ. 77 – 79.
Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη, σ.σ. 348 -357.
