‘’Ενάντια στο έξυπνο τηλέφωνο. Για μια πιο δημοκρατική τεχνολογία’’.

Το smartphone είναι μια διασκεδαστική μηχανή. Σχεδιάστηκε για να μας κρατά κολλημένους στην οθόνη. Οι εφαρμογές, με ήχους, φωτεινά σήματα και δονήσεις, ανταγωνίζονται για να τραβήξουν την προσοχή μας.

Όταν οι προγραμματιστές δεν επαρκούν, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι και νευροεπιστήμονες καλούνται να συνεργαστούν για το σχεδιασμό. Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη. Η μπίζνα είναι τεράστια. Το 2022, το smartphone χρησιμοποιήθηκε – στις κύριες δέκα αγορές – κατά μέσο όρο 5 ώρες την ημέρα (περίπου το ένα τρίτο του χρόνου που είμαστε ξύπνιοι), γράφει ο Leo Essen.

Παγκοσμίως, οι πέντε κορυφαίες εφαρμογές ανά χρόνο χρήσης είναι το We Chat (19,5%), το Tik Tok (17), το You Tube (12), το Facebook (9,2), το Chrome (8,1) και το Instagram (4 ,6). Οι πιο κερδοφόρες είναι οι Disney+ (16% των συνολικών καταναλωτικών δαπανών), Tinder (13,1), Tik Tok (7,9) και You Tube (4,5). Είναι εύκολο να κατανοήσουμε τη δυσπιστία των ΗΠΑ και της Ευρώπης προς την κινεζική εφαρμογή Tik Tok.

Το smartphone είναι εξοπλισμένο με ένα δάσος από αισθητήρες, κεραίες, κάμερες και μικρόφωνα ικανά να καταγράφουν-αιχμαλωτίζουν κάθε αναστεναγμό, κίνηση, άγγιγμα, εντολή του χρήστη, και όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται.

Ακόμη και όταν το διατηρούμε σε ανάπαυση, ή ακόμα και όταν το απενεργοποιούμε, συνδέεται με τη μητρική εταιρεία και στέλνει πληροφορίες για την κατάσταση, την υγεία μας, πού βρισκόμαστε και τι κάνουμε, αν καθόμαστε ή περπατάμε, αν κοιτάμε δυτικά ή ανατολικά. Στέλνει πληροφορίες σε διαχειριστές λειτουργικών συστημάτων (Google και Apple) ή κατόχους εφαρμογών.

Μας ξεναγεί στους καλύτερους και πιο βολικούς προορισμούς, ανακουφίζει από τα άγχη μας όταν χανόμαστε στους δρόμους και τις ramblas, μας βρίσκει ένα Uber και ένα μπαρ στη γωνία του δρόμου όπου μπορούμε να πιούμε μια παγωμένη coca cola, μας πάει σπίτι ή μας φιλοξενεί σε ένα ξενοδοχείο, μας ξυπνάει το πρωί με ένα τραγούδι των Smashing Pumpkins.

Τόσο μικρό όσο δυνατό, το smart phone είναι ένας Υπολογιστής που έχει κανιβαλίσει ένα Τηλέφωνο. Όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες έξυπνες συσκευές (υπολογιστές χειρός, Palmari), οι εταιρείες τηλεφωνίας γιόρτασαν τη νέα μηχανή. Αυτοί ήταν οι ιδιοκτήτες των αυτοκινητόδρομων, αρκούσε να βάλουν διόδια και να χρεώσουν και θα γέμιζαν τις τσέπες τους χωρίς να σηκώσουν ένα δάχτυλο.

Οι τιμές των τηλεφωνικών αδειών εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Και το χρηματιστήριο διαισθάνθηκε τη μπίζνα, και ο Nasdaq βίωσε την Τουλιπ-μανία του. Η Tiscali, μια πολύ μέτρια εταιρεία της Σαρδηνίας, κατάφερε να κεφαλαιοποιήσει περισσότερα από τη Fiat. Υπήρχε κάτι για όλους. Αρκούσε να προχωρήσουμε και να επενδύσουμε, ίσως, ακόμη και την αποζημίωση απόλυσης.

Το smartphone είναι το συμβολικό αντικείμενο της εποχής μας, στα χέρια της πλειοψηφίας των ανθρώπων, αντιπροσωπεύει το σημερινό παγκόσμιο οικονομικό-πολιτικό σύστημα, τον πιο προηγμένο καρπό περίπου ογδόντα ετών εξελίξεων όχι μόνο τεχνολογικών, αλλά ολόκληρου του συστήματος κόσμου, με μια ισχυρή εξάρτηση από τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού.

Από τα 83 σταθερά στοιχεία του περιοδικού Πίνακα, τουλάχιστον 70 υπάρχουν σε ένα smartphone. Προέρχονται από όλο τον κόσμο, από όπου κοστίζει λιγότερο η παραγωγή τους, και οι διάφορες φάσεις (έρευνα και ανάπτυξη, σχεδιασμός, παραγωγή, συναρμολόγηση, ποιοτικός έλεγχος, διανομή και λιανική πώληση) μπορούν να πραγματοποιηθούν σε γεωγραφικές περιοχές που είναι πολύ απομακρυσμένες η μία από την άλλη.

Συχνά το χαμηλότερο κόστος προκύπτει όχι μόνο από το γεγονός ότι μια συγκεκριμένη περιοχή είναι πλούσια σε ένα συγκεκριμένο υλικό ή που οι εργαζόμενοι είναι εξοπλισμένοι με υψηλές δεξιότητες, αλλά επίσης, και κυρίως, επειδή το κόστος εργασίας είναι χαμηλότερο, τα δικαιώματα των εργαζομένων λιγότερο προστατευμένα ή επειδή οι νόμοι για την προστασία του περιβάλλοντος είναι πιο ανεκτικοί.

Οι περιβαλλοντικές συνέπειες (επιπτώσεις στη φύση) και οι ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες (επιπτώσεις σε εργαζόμενους και χρήστες), θεωρούνται αναπόφευκτες αρνητικές εξωτερικές επιπτώσεις και, ως εκ τούτου, τείνουν να αγνοούνται.

Το ίδιο ισχύει και για τη απόρριψη, η οποία διαχειρίζεται και εκλαμβάνεται από τον χρήστη ως κάτι αποκομμένο από το ίδιο το αντικείμενο, μια αγορά από μόνη της, στα παρασκήνια, εκτός της ευαισθητοποίησης του κοινού.

Οι «σπάνιες γαίες» είναι απαραίτητες για τα ηχεία, για την οθόνη, για το γυαλί της οθόνης, για τους κραδασμούς. 16 από τις 17 σπάνιες γαίες υπάρχουν στο smart phone. Παρά το όνομά τους, οι σπάνιες γαίες υπάρχουν στην πραγματικότητα σε αρκετά υψηλές συγκεντρώσεις στον φλοιό της Γης.

Ωστόσο, είναι δύσκολο να εξαχθούν. Σήμερα, μεταξύ 85 και 95% της παραγωγής πραγματοποιείται στην Κίνα, ξεκινώντας από πρώτες ύλες που εξάγονται εν μέρει από κινεζικά ορυχεία και εν μέρει προέρχονται από άλλα μέρη του κόσμου.

Αν κοιτάξουμε την προέλευση των εξαρτημάτων που μετρήθηκαν σύμφωνα με την οικονομική αξία, βλέπουμε ότι – στην περίπτωση του i Phone 12 – το 26,8% των εξαρτημάτων προέρχονται από την Κορέα, 21,9 από τις ΗΠΑ, 13,6 από την Ιαπωνία, 11,1 από την Ταϊβάν, 4,6 από την Κίνα και την Ευρώπη.

Ο μύθος του single developer-μεμονωμένου προγραμματιστή που, χάρη σε μια λαμπρή ιδέα και τεχνικές δεξιότητες καταφέρνει να γίνει πλούσιος και διάσημος είναι, στην πραγματικότητα, ένας μύθος.

Όσον αφορά τον «εγκέφαλο» του smartphone – το Soc, system-on-a-chip – η Samsung είναι η μόνη εταιρεία που το σχεδιάζει και το παράγει στα χυτήρια πυριτίου της, ενώ οι Apple, Qualcomm, MediaTek και UNISoC σχεδιάζουν και εμπορεύονται τσιπ προχωρημένα, αλλά για την παραγωγή στρέφονται κυρίως στην Semiconductor Manufacturing Company (TSMC), το ταϊβανέζικο χυτήριο πυριτίου που παράγει πάνω από το 90% των προηγμένων τσιπ, ιδίως εκείνων με τεχνολογία 3 νανομέτρων.

Η Κίνα, η Ινδία και το Βιετνάμ παράγουν το 93% των smartphone παγκοσμίως, αφήνοντας περιθωριακούς ρόλους σε χώρες όπως η Ινδονησία, η Ταϊλάνδη, η Μαλαισία και πολύ λίγες άλλες.

Η κινεζική Foxconn παράγει μεταξύ 70 και 85% των iPhone, απασχολεί 200.000 εργαζόμενους (με δυνατότητα να φτάσουν τους 350.000) για τη συναρμολόγηση, τη δοκιμή και τη συσκευασία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η κινεζική προστιθέμενη αξία είναι μόνο περίπου 6%: επομένως, εάν ένα iPhone κοστίζει 1.000 δολάρια στη λιανική, καθαρά από διάφορα έξοδα και δικαιώματα, μόνο 60 πηγαίνουν στην Κίνα.

Το 1966 ο Γερμανός σκηνοθέτης Βιμ Βέντερς μετακόμισε στο Παρίσι. Χρηματοδότησε τη διαμονή του δουλεύοντας ως χαράκτης στο στούντιο του Johnny Friedlander. Πέρασε τον υπόλοιπο χρόνο του στη γαλλική Cinémathèque, η οποία, με 40.000 ταινίες και ντοκιμαντέρ, είναι το μεγαλύτερο αρχείο στον κόσμο αφιερωμένο στον κινηματογράφο.

Σήμερα, χάρη στις τεχνολογίες smartphone και διαδικτύου, τα αρχεία ταινιών και μουσικής, τα μουσεία, οι βιβλιοθήκες και τα επιστημονικά περιοδικά είναι προσβάσιμα με αμελητέο κόστος.

Δεν χρειάζεται να είστε πλούσιοι για να απολαύσετε μια Grand Tour, απλώς ενεργοποιήστε το smartphone σας, ανοίξτε την εφαρμογή και απολαύστε το σόου, ξαπλωμένοι αναπαυτικά στην πολυθρόνα ή στο κρεβάτι σας στο σπίτι, σε μια δημιουργική και βαθιά οραματική έκσταση, που σε κάποιες περιπτώσεις διαρκεί όλη μέρα, και κοιτάζοντας τον κόσμο από μια οθόνη 6 ιντσών, ταξιδεύοντας με τους χάρτες Google, ακόμη και μπαίνοντας σε ένα εστιατόριο για να πλησιάσετε τους δίσκους, με το μάτι ίσως λίγο γυάλινο αλλά να νιώθοντας λίγο πολύ καλά, καλά για το γεγονός ότι έχετε επιζήσει, ακόμα κι αν χαλαστήκατε μέχρι θανάτου.

Με λίγα λόγια, μπορούμε να ταξιδέψουμε και να ανακαλύψουμε τον κόσμο ενώ παραμένουμε άνετα στο κρεβάτι. Και περνώντας καλά. Ακόμα κι αν η εκστατική παράλυση μας κάνει να χάσουμε αυτό που συμβαίνει έξω από το παράθυρο.

Το βιβλίο του De Martin, Against the Smartphone, Contro lo smartphone είναι όμορφο, μπορεί να διαβαστεί με μια ανάσα, θα πρέπει να εισαχθεί στο σχολείο μεταξύ των υποχρεωτικών αναγνώσεων.

Λέει πώς φτιάχνεται το κεραμίδι που κρατάμε στους φακέλους μας, πώς λειτουργεί, τι έχει μέσα, ποιες είναι οι δυνατότητες και τα όριά του, μας καλεί να είμαστε υπεύθυνοι ως χρήστες και καταναλωτές, πάνω απ’ όλα, μας καλεί να σχεδιάσουμε και να κατασκευάσουμε ένα smartphone που να σέβεται τους εργαζόμενους, το περιβάλλον, τη δημοκρατία και τις ελευθερίες.

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλοςcontropiano.org