Η μακρά νύχτα του Κρατικού τρόμου

14 Σεπτεμβρίου 2023

Οι αλλαγές που επέφερε στον κόσμο εκείνη η τρομερή 11η σεπτεμβρίου πριν από μισό αιώνα, σε μια χώρα τόσο γεωγραφικά απομακρυσμένη από τα νευραλγικά κέντρα της πλανητικής πολιτικής δύναμης, έχουν εκτεθεί και αναλυθεί αυστηρά και για δεκαετίες.

Σκεφτείτε μόνο τον καθοριστικό αντίκτυπο της προδοσίας του Πινοσέτ στο Κομμουνιστικό Κόμμα και τον ιστορικό συμβιβασμό στην Ιταλία, ενός στρατηγού που θεωρήθηκε πιστός στο Κράτος και την πατρίδα από τον Σαλβαδόρ Αλιέντε μέχρι λίγες ώρες πριν από το πραξικόπημα, ή τον ρόλο που έπαιξε η xιλιανή Χριστιανοδημοκρατία στην αντιπολίτευση της κυβέρνησης της Unidad Popular. Η έκταση αυτών των αλλαγών είναι στην πραγματικότητα τέτοια, ωστόσο, που είναι πάντα πολύ χρήσιμο να βλέπουμε ξανά την ανάγνωσή τους υπό το πρίσμα του παρόντος στο οποίο ζούμε.

Εκείνο το «σφαγείο» της Χιλής εξήγησε και δίδαξε πολλά φρικτά και ουσιαστικά πράγματα, ουσιώδη, ξεκινώντας από τη χρήση του Estadio Nacional de Chile, του Σταδίου της Χιλής ως στρατοπέδου συγκέντρωσης για την άσκηση φρίκης σε 40 χιλιάδες κρατούμενους, μέχρι το διάσημο πρώτο παγκόσμιο εργαστήριο του νεοφιλελευθερισμού που εξυψώθηκε πρώτα από τους τεχνοκράτες και οικονομολόγους στους οποίους δόθηκε το όνομα Chicago Boys και στη συνέχεια από ολόκληρο τον κόσμο.

ο Raúl Zibechi, αν και με πολύ συνθετικό τρόπο, με τη συνηθισμένη του μαεστρία επικαιροποιεί την ανάγνωσή του παραθέτοντας, μεταξύ άλλων, διάφορα ενδιαφέροντα στοιχεία: από την αναμόρφωση των εθνών- Κρατών έως τη μαζική πτώση των μισθών που, μόλις εκμηδενιστεί η ικανότητα των εργαζομένων να μάχονται, θα πέσει σταδιακά μέχρι να φέρει την πραγματική αξία του κατώτατου μισθού των Ηπα το 2023 στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 66 ετών.

Δεν λείπει, όπως πάντα στα γραπτά του Ραούλ, η προοπτική των μετασχηματισμών στη συλλογική δράση των κινημάτων και η κριτική του ρόλου των πολιτικών δυνάμεων και του βάρους των εκλογικών εκστρατειών σε μια πολιτική ύπαρξη που χαρακτηρίζεται αποκλειστικά από τη μία ψήφο στην άλλη.

Το πραξικόπημα της 11ης σεπτεμβρίου 1973 κατά της κυβέρνησης του Σαλβαδόρ Αλιέντε σηματοδότησε μια βαθιά καμπή στην πρόσφατη ιστορία. Τα έθνη-Κράτη αναδιαμορφώθηκαν πλήρως από τις κυρίαρχες τάξεις, εγκαταστάθηκε ο νεοφιλελευθερισμός, τερματίζοντας τη βιομηχανική διαδικασία αντικατάστασης των εισαγωγών, και τα κινήματα βάσης δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν να ενεργούν με τον ίδιο τρόπο. Είναι αλλαγές που πρέπει να αναλυθούν.

Με το στρατιωτικό καθεστώς του Αουγκούστο Πινοσέτ, οι ένοπλες δυνάμεις συνέτριψαν την εργατική οργάνωση, επιβάλλοντας την Kρατική τρομοκρατία ενάντια σε κάθε αντιφρονούντα και κυρίως κατά των εργαζομένων. Κατάφεραν να επανιδρύσουν τον χιλιανό καπιταλισμό, εξαλείφοντας την παλιά βιομηχανία και εντείνοντας τη συσσώρευση με απαλλοτρίωση. Οι εργασιακές σχέσεις αναδιαμορφώθηκαν πλήρως υπέρ των αφεντικών, καθώς δεν υπήρξε μια οργανωμένη εργατική αντιπολίτευση.

Ο νεοφιλελευθερισμός ευδοκίμησε στη βία κατά των λαϊκών τομέων, οι οποίοι, με τη βοήθεια τεχνοκρατών και οικονομολόγων που ονομάζονταν Chicago Boys, μετέτρεψαν τη Χιλή σε ένα μεγάλο εργαστήριο όπου πραγματοποιήθηκαν άφθονες ιδιωτικοποιήσεις (εκτός από την εξόρυξη χαλκού, τα κέρδη της οποίας πήγαν στις ένοπλες δυνάμεις), ένα νέο ιδιωτικό συνταξιοδοτικό σύστημα και πρωτοβουλίες που καταδίκασαν την εργατική τάξη στην ανεργία και την πείνα.

Οι μισθοί έχουν μειωθεί σημαντικά σε όλο τον κόσμο.

Δύο ερευνητές από το Πρόγραμμα του Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής των ΗΠΑ για τη φυλή, την εθνικότητα και τα οικονομικά μελέτησαν 85 χρόνια ιστορίας του κατώτατου μισθού. Το συμπέρασμά τους είναι συνοπτικό: χωρίς να υπάρχει μηχανισμός που να τον προσαρμόζει αυτόματα στις αυξανόμενες τιμές, η πραγματική αξία του ομοσπονδιακού κατώτατου μισθού μειώθηκε σταδιακά, φτάνοντας το 2023 στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 66 ετών. (https://goo.su/7ke8mG).

Φέτος ο κατώτατος μισθός αξίζει 42% λιγότερο από το 1968, που ήταν το έτος που έφτασε στην υψηλότερη τιμή του, και 30% λιγότερο από ό,τι όταν αυξήθηκε για τελευταία φορά πριν από 14 χρόνια, το 2009. Οι δύο ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι αυτή η σημαντική απώλεια της αγοραστικής δύναμης σημαίνει ότι ο τρέχων ομοσπονδιακός κατώτατος μισθός δεν πλησιάζει καθόλου σε ένα ημερομίσθιο διαβίωσης.

Το τρίτο ζήτημα είναι οι μεταμορφώσεις στη συλλογική δράση. Το κέντρο του κοινωνικού κινήματος της Χιλής έχει μετακινηθεί από τα εργοστάσια στις poblaciones,[i] στις γειτονιές, που από το 1983 πρωταγωνιστούν της αντίστασης στη δικτατορία σε αξέχαστες ημέρες διαμαρτυρίας. Σε αυτό το πλαίσιο, εξαπλώθηκαν ορισμένες συλλογικές πρακτικές επιβίωσης, όπως οι κοινοτικές κουζίνες, οι οποίες αργότερα θα θεωρητικοποιηθούν ως αλληλέγγυα οικονομία. Το κίνημα των pobladores πέρασε από την αντίσταση στην εξέγερση.

Η πρώτη διαμαρτυρία χρονολογείται στις 11 μαΐου 1983, που κάλεσαν εργάτες χαλκού και ηγήθηκαν γειτονιές όπως η Λα Βικτόρια, La Victoria, όπου υψώθηκαν οδοφράγματα και υπήρξαν συγκρούσεις με τους καραμπινιέρους και τον στρατό, με αποτέλεσμα αρκετούς θανάτους. Σε αντίποινα, έγιναν επιδρομές σε 5.000 σπίτια και συνελήφθησαν όλοι οι άνω των 14 ετών.

Οι αναφορές της εποχής υπογραμμίζουν τη σημασία των poblaciones: οι διαμαρτυρίες επαναλαμβάνονταν σχεδόν κάθε μήνα τα επόμενα δύο χρόνια. Η καταστολή γινόταν όλο και πιο έντονη. Κατά τη διάρκεια της τέταρτης διαμαρτυρίας της 11ης και 12ης αυγούστου 1983, 18.000 ένοπλοι κατέλαβαν τους δρόμους της πόλης, ενεργώντας με ένα πολύ ακριβές σχέδιο που αντανακλά μια λογική πολέμου (https://goo.su/A8pnI). Ο απολογισμός της καταστολής ήταν 29 νεκροί, 200 τραυματίες και χίλιοι συνελήφθησαν μέσα σε μόλις δύο ημέρες.

Οι διαδηλώσεις επεκτάθηκαν σχεδόν αδιάκοπα μέχρι τον ιούλιο του 1986, με διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις, fφωτιές -fogatas[ii] και αφιερώματα στους πεσόντες. Η παραπάνω αναφορά υπογραμμίζει ότι, σιγά σιγά, οι οργανώσεις της νεολαίας και της γειτονιάς των poblaciones έχουν αναλάβει με τον καιρό την ηγεσία του κινήματος. Αλλά, ταυτόχρονα, το κίνημα αποκτούσε έναν ξεκάθαρο εξεγερτικό τόνο, και σε αρκετές poblaciones νέοι τριγυρνούσαν οπλισμένοι στο φως της ημέρας, προστατευμένοι από τους κατοίκους της γειτονιάς.

Οι κινητοποιήσεις των poblaciones άλλαξαν τον κοινό τρόπο έκφρασης της διαμαρτυρίας, σε σημείο που ο ερευνητής Patricio Quiroga υπογραμμίζει: «Εκδηλώνονταν ακόμη και χωρίς κανένα κάλεσμα» (https://goo.su/foz0). Η καταστολή έχει θέσει όρια στην αντίσταση, αλλά η δικτατορία έχει αποδυναμωθεί. Και τα δύο πράγματα χρησιμοποιήθηκαν από τα κεντροαριστερά κόμματα, τα οποία μετέτρεψαν τις Εθνικές Ημέρες Διαμαρτυρίας σε μαζικές εκλογικές διαδηλώσεις.

Προέκυψε ένα μοτίβο δράσης που επαναλαμβάνεται ακόμα και σήμερα, όπως συνέβη με την εξέγερση του 2019,[iii] στην οποία συμμετέχει η περιοχή.

Σήμερα αυτοί που βρίσκονται στα χαμηλά ξεπερνούν τις προσκλήσεις των συνδικαλιστικών και κοινωνικών οργανώσεων. Περνούν από την αντίσταση σε πιο ενεργές μορφές, φτάνοντας σε μια σχεδόν εξεγερτική αντιπαράθεση μέσω μορφών αυτοάμυνας (ένοπλες οργανώσεις τη δεκαετία του 1980 και πρώτες γραμμές το 2019). Έπειτα έρχονται τα κόμματα και οι caudillos, οι αρχηγοί, οι οποίοι πλοηγούνται στο αίμα και τον λαϊκό πόνο για να επιβάλλουν λύσεις που τα αφήνουν όλα όπως πριν.

Να ανακτήσουμε τη μνήμη, για να μην συνεχίσουμε να σκοντάφτουμε στις ίδιες καιροσκοπικές συμπεριφορές.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

i] N.d.t. – Poblaciones: Γειτονιές που δημιουργήθηκαν στο Σαντιάγο της Χιλής στα τέλη της δεκαετίας του 1960 από το κίνημα των pobladores, αστέγων που κατελάμβαναν αστικούς χώρους για να χτίσουν τα σπίτια τους, οργανώνοντας συμβούλια γειτονιάς, κέντρα μητέρων και άλλα.

[ii] N.d.t. – Εξωτερικές φωτιές για συλλογικό μαγείρεμα.

[iii] N.d.t. – Για την εξέγερση του 2019, δείτε για παράδειγμα “Protestas en Chile: la histórica marcha de más de un millón de personas que tomó las calles de Santiago”, «Διαμαρτυρίες στη Χιλή: η ιστορική πορεία περισσότερων από ενός εκατομμυρίου ανθρώπων που πορεύτηκαν στους δρόμους του Σαντιάγο» (BBC News)

Πηγή: “Medio siglo del golpe en Chile”, στην La Jornada, 08/09/2023.

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος comune.info