Διάλογοι Πλάτωνος – «Χαρμίδης, ή περί Σωφροσύνης» (Μέρος δεύτερο)

 Διάλογοι Πλάτωνος – «Χαρμίδης, ή περί Σωφροσύνης» (Μέρος δεύτερο)

Εισαγωγή

Στο προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε στον διάλογο «Χαρμίδη» του Πλάτωνα. Γράψαμε ότι κατά αρκετούς ερευνητές, όπως ο Βλαστός, τα πρώιμα έργα του Πλάτωνα δίνουν μία αρκετά ακριβή εικόνα του ιστορικού Σωκράτη. Υπάρχουν, βέβαια και άλλες απόψεις, αλλά εμείς θα δεχθούμε αυτή την υπόθεση.

Εάν τώρα ρωτήσει κάποιος, μα καλά μας ενδιαφέρει ακόμη το τι είπε και έκανε ο Σωκράτης και ο Πλάτων; Δεν μας φθάνουν τα δικά μας «προβλήματα»; Η απάντηση, κατά την γνώμη μου, είναι ότι τα «προβλήματά» μας είναι ακριβώς ίδια με τα δικά τους προβλήματα, ή παραπλήσια.

Δεν μας ενδιαφέρει σήμερα η ποιότητα της ζωής μας και το τι μας κάνει ευτυχισμένους; Δεν αντιλαμβανόμαστε οι περισσότεροι, ότι η πολιτική επηρεάζει την ζωή μας; Άρα, ποιο είδος πολιτεύματος είναι το πλησιέστερο στο να προσφέρει δυνατότητες για μία καλύτερη ζωή στους πολίτες του;

Ποιος είναι ο καλός πολιτικός; Ποιος είναι ο ιδανικός πολίτης; Πρέπει να συμμετέχει ο πολίτης στις αποφάσεις; Πρέπει να εφαρμόζουμε τους Νόμους της Πολιτείας; Ποια η σχέση της Αρετής με την Πολιτική; Η Αισθητική επηρεάζει την τάση μας προς το Αγαθό;

Ο πλούτος μίας Πολιτείας πως πρέπει να μοιράζεται; Τα ερωτήματα αυτά και άλλα πολλά μας απασχολούν σήμερα, αλλά απασχολούσαν και τους προγόνους μας από την Ομηρική εποχή, με έμφαση στα κλασσικά χρόνια, αλλά και αργότερα.

Μάλιστα, δεν έμειναν μόνο στο να θέσουν τα ερωτήματα, αλλά προσπάθησαν να δώσουν και απαντήσεις σε όλα αυτά. Όταν, λοιπόν, εξαιρετικοί διανοούμενοι όλων των εποχών ξεκινούν από τα έργα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, μήπως θα πρέπει και εμείς να κάνουμε το ίδιο;

Ο διάλογος «Χαρμίδης» πραγματεύεται μία από τις σημαντικές αρετές, την σωφροσύνη. Η σωφροσύνη είναι μία αρετή που χρειάζεται σε όλους  τους πολίτες, ιδιαίτερα την περίοδο που διανύουμε με την πίεση που δεχόμαστε από την επιδημία του κορονοϊού, τις οικονομικές επιπτώσεις, αλλά και την μακροχρόνια οικονομική κρίση.

Η φιλοσοφία ή καλύτερα οι φιλοσοφικές απόψεις του Σωκράτη, ο τρόπος σκέψης του και η «μέθοδός» του, βοηθάει στην αυτοβελτίωσή μας.

«Χαρμίδης» (Μέρος δεύτερο)

Ο διάλογος «Χαρμίδης» ανήκει στους πρώιμους διαλόγους του Πλάτωνα, και πιο συγκεκριμένα στους πειραστικούς (δοκιμαστικούς).

Ο διάλογος πραγματοποιείται μεταξύ του Σωκράτη, του Χαιρεφώντα, φίλου και πιστού μαθητή του Σωκράτη, του Κριτία, ενός εκ των μετέπειτα τριάκοντα τυράννων, και του Χαρμίδη, ξαδέλφου του Κριτία. Πρόκειται για μία αφήγηση σε πλάγιο λόγο του Σωκράτη σε φίλο του, ο οποίος δεν κατονομάζεται.

Το θέμα του διαλόγου είναι η σωφροσύνη, μία εκ των αρετών. Ο Γουόλτερ Θόμας Σιντ (Walter Thomas Schid) θεωρεί ότι ο «Χαρμίδης» είναι σημαντικός, αναμφισβήτητα, Σωκρατικός διάλογος και ότι αναπτύσσει θέματα, όπως η φύση της ψυχής, η έννοια της γνώσης και το ιδανικό της ουτοπικής κοινωνίας, τα οποία ο Πλάτων πραγματεύεται στα έργα του της μέσης ή ώριμης περιόδου του.

Ας περάσουμε, όμως, στην παρουσίαση της συνέχειας του διαλόγου. Όπως αναφέραμε στο πρώτο μέρος, ο Σωκράτης μεταφέρει την συζήτηση στο γνώριμο πεδίο του, την φιλοσοφία, για την οποία ο Κριτίας τον διαβεβαιώνει ότι ο Χαρμίδης ενδιαφέρεται πολύ.

Ο Κριτίας λέγει στον Σωκράτη ότι ο Χαρμίδης έχει πονοκέφαλο και του προτείνει να προσποιηθεί ότι γνωρίζει ένα φάρμακο που μπορεί να διώξει τον πονοκέφαλο. Ο Σωκράτης δέχεται και έτσι καλούν τον Χαρμίδη, ο οποίος κάθεται ανάμεσα στον Σωκράτη και τον Κριτία.

Ο Χαρμίδης ρωτά τον Σωκράτη αν γνωρίζει το φάρμακο για τον πονοκέφαλο και ο Σωκράτης του απαντά καταφατικά. Του λέει, πιο συγκεκριμένα, ότι είναι ένα βότανο και μαζί κάποια ξόρκια!

Αν, όμως, δεν έλεγε ταυτόχρονα και τα ξόρκια, τότε το φάρμακο δεν θα έπιανε!

Ωραία, του λέει ο Χαρμίδης, θα αντιγράψω από σένα τα ξόρκια.

Αφού συμφώνησαν ότι θα πρέπει να πείσει ο Χαρμίδης τον Σωκράτη με τα λόγια που θα πει, ξεκινά ο Σωκράτης να λέει ότι όπως και σε άλλες περιπτώσεις οι γιατροί δεν προσπαθούν να γιατρέψουν μόνο ένα μέρος του σώματος, π.χ. τα μάτια, αλλά προσπαθούν να θεραπεύσουν και το κεφάλι, και με την ίδια λογική, ολόκληρο το σώμα, έτσι και τώρα, λέει ο Σωκράτης με τα ξόρκια θα προσπαθήσουμε να θεραπεύσουμε όλο το σώμα.

Οι γιατροί, συνοψίζει ο Σωκράτης, «μαζί με το σύνολο προσπαθούν να θεραπεύσουν και να κάνουν καλά το μέρος μαζί με το όλο».

«ΣΩ: Ή μήπως δεν ξέρεις πως αυτά λένε οι γιατροί και πως έχουν έτσι τα πράγματα;»

Αφού συμφωνεί ο Χαρμίδης, ο Σωκράτης συνεχίζει τον συλλογισμό του χρησιμοποιώντας μία συνομιλία που είχε με Θρακιώτη γιατρό. Έτσι, λέει μεταξύ άλλων,

«ΣΩ: .. όπως δεν είναι σωστό να επιχειρεί κάποιος να θεραπεύει τα μάτια χωρίς να θεραπεύει και το κεφάλι, ούτε το κεφάλι χωρίς το σώμα, έτσι και το σώμα δεν πρέπει να θεραπεύεται χωριστά από την ψυχή, κι αυτή είναι ακριβώς η αιτία που διαφεύγουν από τους Έλληνες οι περισσότερες ασθένειες, επειδή παραμελούν το σύνολο, το οποίο θα έπρεπε να φροντίζουν, διότι, αν δεν υγιαίνει το σύνολο, είναι αδύνατο να υγιαίνει το μέρος.»

Συνεχίζοντας ο Σωκράτης, λέει ότι όλα ξεκινούν από την ψυχή! Και τα καλά και τα κακά για το σώμα και για ολόκληρο τον άνθρωπο. Επομένως, πρέπει εκείνη να θεραπεύουμε πρώτα και κύρια

«ΣΩ: Η ψυχή θεραπεύεται, …, με ορισμένα ξόρκια, κι αυτά τα ξόρκια είναι οι καλοί λόγοι.

Από τέτοιους λόγους γεννιέται στην ψυχή η σωφροσύνη, η οποία, μόλις γεννηθεί και βρεθεί μέσα στην ψυχή, είναι πια εύκολο να εξασφαλίσει την υγεία και στο κεφάλι και στο υπόλοιπο σώμα.»

Ο Θράξ γιατρός είχε ζητήσει από τον Σωκράτη να μην θεραπεύσει κανέναν αν δεν του παραδώσει πρώτα την ψυχή για θεραπεία, και μάλιστα του είπε ότι «τούτο είναι το σφάλμα απέναντι στους ανθρώπους, ότι δηλαδή κάποιοι επιχειρούν να είναι γιατροί χωριστά για το καθένα, τη σωφροσύνη δηλαδή και την υγεία».

Άρα, η ψυχή είναι σε υψηλότερη προτεραιότητα από την υγεία. Αυτό αδυνατούν να το κατανοήσουν αυτόκλητοι σωτήρες μας σήμερα με την επιδημία του κορονοϊού.

Επεμβαίνει στο σημείο αυτό ο Κριτίας και λέει στον Σωκράτη ότι ο Χαρμίδης δεν είναι μόνο εξαιρετικά όμορφος, αλλά υπερέχει από τους άλλους νέους και σε αυτό που ανέφερε ο Σωκράτης, δηλαδή την σωφροσύνη.

Ο Σωκράτης τότε κάνει αναφορά στους προγόνους και την οικογένεια του Χαρμίδη, εκθειάζοντάς τους, και συμπεραίνει ότι δεν θα μπορούσε να μην υπερέχει και στην σωφροσύνη λόγω της άριστης καταγωγής του.

Αν, όμως, του λέει, ήσουν σώφρων τότε δεν θα χρειαζόσουν ξόρκια για να φύγει ο πονοκέφαλος, αλλά θα χρειαζόσουν απλά μόνο το φάρμακο. Έτσι, τον ρωτά αν συμφωνεί με τον Κριτία, ότι δηλαδή αν είναι αρκετά προικισμένος με σωφροσύνη ή αν έχει κάποια έλλειψη.

Παρατηρούμε πόσο όμορφα ο Σωκράτης στρέφει την συζήτηση στα γνώριμά του θέματα, δηλαδή γύρω από την αρετή. Επίσης, βλέπουμε, από τα προηγούμενα, την κοινή πεποίθηση των κλασσικών Ελλήνων για την υπηρέτηση του όλου από το μέρος και την πίστη τους ότι δεν μπορεί να ευημερεί το μέρος εις βάρος του όλου.

Στην αρχαία Ελλάδα έδιναν μεγαλύτερη σημασία και αξία στο σύνολο, παρά στην ατομικότητα, διότι αποδεχόταν ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν. Εκ του γεγονότος αυτού απορρέουν οι τόσες πολλές θυσίες υπέρ πατρίδος (Περσικοί πόλεμοι, κ.λπ.).

Την ίδια άποψη εκφράζει και ο Περικλής στον τελευταίο λόγο του. Ότι δηλαδή θα πρέπει να κοιτάζουμε ώστε να ευημερεί το σύνολο, διότι έτσι μόνο μπορεί να βοηθηθεί και το μέρος το οποίο «ασθενεί». Το ακριβώς αντίθετο κάναμε στην νεώτερη ιστορία μας, με αποκορύφωμα την σπατάλη πόρων και ενέργειας κατά την περίοδο των «παχέων αγελάδων», με τελικό αποτέλεσμα την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας.

Ενδιαφερόμασταν, και ίσως ενδιαφερόμαστε ακόμη, για το άτομο και όχι για το σύνολο.


Βασίλης Τσιάντος

Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος

Πρόεδρος Δ.Ε. Παραρτήματος Καβάλας Ε.Μ.Ε.

π. Αντιπρόεδρος της ΑΔΙΠ

Διαβάστε επίσης