27/04/2025
Από τα λόγια και τις πράξεις του Φραγκίσκου, μπορούμε να αντλήσουμε ένα φιλοσοφικό δίδαγμα, γράφει ο Μπίφο: οι δυνάμεις του κακού πηγάζουν από την τυραννία της ανθρώπινης βούλησης που είναι ανίκανη να κατανοήσει και να αποδεχτεί τα όρια της δύναμής της.
Ο Φραγκίσκος, με τον δικό του τρόπο, το εξήγησε όταν είπε ξεκάθαρα ότι η θεία βούληση δεν μπορεί να κάνει τα πάντα. Ίσως ο Bifo έχει δίκιο: το άνοιγμα της έννοιας της ισχύος και η εκμάθηση της απόρριψης, με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, της κυριαρχίας της παραμένουν δύο ασκήσεις που χρειαζόμαστε πολύ.
Μιλώντας για δύναμη, χάος και αγριότητα που ξεσπούν στον κόσμο: θυμάστε τι συνέβη με το περιστέρι που πετάχτηκε από το παράθυρο του Αγίου Πέτρου μια Κυριακή στις αρχές του 2014;
Στις 26 Ιανουαρίου 2014, ο Φραγκίσκος μόλις είχε ανέβει στον θρόνο του Πέτρου, αφού ένας άλλος πάπας είχε σκύψει το κεφάλι του μπροστά στις ακυβέρνητες δυνάμεις του χάους, και στην ακατανίκητη αδυναμία της κατάθλιψης, όπως είχε αφηγηθεί εκ των προτέρων η ιδιοφυΐα του Νάνι Μορέτι.
Εκείνη την ημέρα ο Πάπας εμφανίζεται με δύο παιδιά στο μπαλκόνι ενός παραθύρου του Αγίου Πέτρου. Οι κάμερες είναι στραμμένες προς το μέρος τους: ενώ ο Πάπας χαϊδεύει τα κεφάλια των παιδιών, αυτά πετούν δύο άσπρα περιστέρια στον αέρα.
Αλλά να που ένα μαύρο κοράκι μπαίνει στη σκηνή από τα αριστερά και κυνηγάει το καημένο το περιστέρι για λίγες στιγμές καθώς αυτό προσπαθεί να ξεφύγει. Έπειτα το αρπάζει, το τραβάει μακριά και το καταβροχθίζει.
Δεν ξέρω αν εκείνο το βράδυ του Ιανουαρίου του 2014 ο Φραγκίσκος μάζεψε τις μαντικές του δυνάμεις για να ερμηνεύσει αυτό το σημάδι. Ίσως όχι, επειδή ο άγιος δεν έχει την αξίωση να ερμηνεύει τα αινίγματα.
Αποδέχεται την ετυμηγορία χωρίς να έχει την απαίτηση να την καταλαβαίνει. Αλλά στους ποιητές χορηγείται αυτό που απαγορεύεται στους αγίους. Οι ποιητές αντλούν νόημα από σημάδια που δεν έχουν κάποιο νόημα, σαν το άπειρο δίκτυο της ύπαρξης να συγκρατείται από ένα συμβολικό σχέδιο, το οποίο αντίθετα δεν υπάρχει.
Ο συμβολισμός που μπορεί να διαβάσει ο ποιητής σε εκείνο το γεγονός είναι ανησυχητικός: το κακό αναδύεται από τα βάθη του χάους και χρωματίζει τον ουρανό του αιώνα με αθώο αίμα. Η αγριότητα ξεσπά και πάλι στην ιστορία του κόσμου.
Από τον Φραγκίσκο προέρχεται ένα πολιτικό μάθημα: η μάχη του Χριστού δίνεται στο όνομα της συμπόνιας-του αλτρουϊσμού, της χαρούμενης και επώδυνης μοιρασιάς της ανθρώπινης εμπειρίας. Όχι στο όνομα του δόγματος, της βεβαιότητας, αλλά στο όνομα της ευθραυστότητας και της φροντίδας.
Αλλά από τα λόγια και τις πράξεις του Φραγκίσκου εγώ αντλώ και ένα φιλοσοφικό μάθημα για τη θεϊκή αδυναμία. Στο κήρυγμά του τον μάρτιο του 2020, ενώ παντού στην άδεια πλατεία δεν υπήρχε τίποτα άλλο παρά νύχτα, ο Φραγκίσκος είπε ότι ο Θεός δεν τιμωρεί τα παιδιά του, είπε ότι ο ιός δεν είναι μια θεϊκή τιμωρία.
Δεν είναι το θέλημα του Θεού που εκδηλώνεται στο κακό, είπε τότε. Επομένως, η θεία θέληση δεν μπορεί να κάνει τα πάντα. Ο ιός που σπέρνει θάνατο είναι η πολυπλοκότητα του χάους που υπερβαίνει την ικανότητά μας να κατανοήσουμε, να κυβερνήσουμε και να θεραπεύσουμε, να φροντίσουμε.
Οι δυνάμεις του κακού δεν είναι τίποτα άλλο παρά εκπορεύσεις του χάους, κάθε φορά που το χάος ξεπερνά τη δική μας δύναμη αγάπης, νοήματος και λογικής. Οι δυνάμεις του κακού πηγάζουν από την τυραννία της ανθρώπινης βούλησης, η οποία είναι ανίκανη να κατανοήσει και να αποδεχτεί τα όρια της δύναμής της, και αποφασισμένη να υποτάξει το χάος με την αγριότητα και το δόγμα.
Στη συνέντευξη με τον Antonio Spadaro που δημοσιεύτηκε στην Civiltà cattolica τον οκτώβριο του 2013, ο Bergoglio λέει ότι η Εκκλησία είναι ένα νοσοκομείο εκστρατείας: η συμπόνια-το έλεος-η στοργή είναι η αλληλέγγυα συμμετοχή της αδυναμίας. Από τότε ο προφήτης πάπας είχε καταλάβει ότι το θέλημα του Θεού δεν μπορούσε να εμποδίσει τον πόλεμο να επιστρέψει στον κόσμο για να αντικαταστήσει τη γλώσσα.
Istubalz 2018
Γράφει η Maria Zambrano σε ένα ποίημα:
Que todo se apacigue como una luz de aceite.
Como la mar si sonerie,
como tu rostro si de pronto olvidas.
Olvida porque yo he olvidado
ya todo. Nada sé.
Cerca de ti nada sé.
nada sé bajo tu sombra, amarilla
simiente del árbol del olvido.
Y todo volverà a ser como antes.
Antes, cuando ni tu ni yo hablamos nacido.
Pero, nacimos acaso? O tal vez no, todavia no.
Nada, todavia nada. nunca nada.
Somos presente sin pensamientos..
Labios sin suspiros, mar sin horizontes,
como una luz de aceite se ha extendido el olvido.
(Mia Zambrano, Poemas, Sevilla, 2018)
Ας ηρεμήσουν όλα σαν μια λάμπα λαδιού.
σαν τη θάλασσα αν χαμογελάει,
σαν το πρόσωπό σου αν ξαφνικά ξεχάσεις.
Ξέχνα τα γιατί εγώ τα έχω ήδη ξεχάσει όλα. Δεν ξέρω τίποτα.
Δεν ξέρω τίποτα για σένα,
Δεν ξέρω τίποτα για τη σκιά σου, κίτρινη.
Σπόρος του δέντρου της λήθης.
Και όλα θα επιστρέψουν να είναι όπως πριν.
Πριν, όταν ούτε εσύ ούτε εγώ είχαμε γεννηθεί.
Αλλά ίσως γεννηθήκαμε; Ή ίσως όχι.
Ίσως όχι ακόμα.
Τίποτα, ακόμα τίποτα. Ποτέ τίποτα.
Είμαστε παρουσία δίχως σκέψη.
Χείλη χωρίς αναστεναγμούς, θάλασσα χωρίς ορίζοντες,
σαν μια λάμπα λαδιού απλώθηκε η λήθη.
(μετάφραση του Bifo)
Mιχάλης ΄Μίκε’ Μαυρόπουλος Comune-info
