Κυνισμός, αυτοκτονία, δύναμη του χάους

Η Δύση που δεν αποδέχεται την παρακμή της. Η βία ως μέσο για την επίτευξη του καλού. Ο κυνισμός ως ταύτιση με τον επιτιθέμενο. Το αυτοκτονικό χάος που έρχεται, σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από το στρατιωτικό και οικονομικό αυτόματο. Δεν ξέρουμε πώς να αντισταθούμε καλά στο αυξανόμενο χάος και πώς να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε νέους κόσμους μέσα σε αυτό, δεν γνωρίζουμε καν αν η ανθρωπότητα έχει προορισμό μια γρήγορη αυτοκαταστροφή, ξεκινώντας από τους ιούς που προέρχονται από τις καταστροφές του περιβάλλοντος. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο πόνος, η βία, η καταπίεση αυξάνονται παντού. Γνωρίζουμε επίσης ότι στις αρχές μαίου πολλές και πολλοί, όπως εξηγεί ο Franco Berardi Bifo, μεταξύ εκείνων «που ζουν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης τη Γάζας σε συνθήκες απόλυτης απομόνωσης για πολλά χρόνια» έχασαν τη ζωή τους ή, στην καλύτερη περίπτωση, το φτωχό σπίτι τους καταστραμμένο από έναν βομβαρδισμό

Φωτογραφία του hosny salah παρμένη από το Pixabay

Πρόλογος στον ουρανό

Μάιος 2021: Η Ιταλίδα υπουργός Οικογένειας Έλενα Μπονέτι-Elena Bonetti ανακοίνωσε στις Γενικές Πολιτείες Γεννητικότητας ότι σύντομα θα χορηγηθεί το ενιαίο και καθολικό επίδομα 250 ευρώ για κάθε παιδί. Η επιταγή ψηφίστηκε από τον Enrico Letta και τον σύμμαχό του Matteo Salvini, οι οποίοι πήγαν μαζί και στην στοά της Ottavia για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους στoυς ισραηλινούς σφαγιαστές. Υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ της αχρείας χειρονομίας του Enrico Letta και του συμμάχου του Salvini και των γενικών Καταστάσεων Γεννητικότητας;

Καμία φυσικά. Αλλά ίσως αν το σκεφτείτε καλύτερα, τα δύο πράγματα είναι μόνο ένα: για να αποφευχθεί η εξαφάνιση της λευκής φυλής, είναι απαραίτητο να πληρώσουμε τις λευκές γυναίκες για να παράγουν δυστυχισμένους ανθρώπους που θα πεταχτούν στον κλίβανο του αυτοκτονικού πολέμου που αναδύεται ως ο μόνος ορίζοντας για το μέλλον. Με αυτό, ο Λέτα και ο Σαλβίνι είναι ερωτευμένοι και συμφωνούν.

Κουνικός vs Κυνικού

Δεν είναι εύκολο να οριστεί ο κυνισμός επειδή η ιστορία αυτής της έννοιας είναι διφορούμενη.

Στο τελευταίο σεμινάριο, αυτό που έδωσε όταν πλησίαζε ο θάνατος (Le courage de la vérité), ο Φουκώ-Foucault μιλά για τον κυνισμό του Αντισθένη και του Διογένη της Σινώπης που άνθισε τον τέταρτο αιώνα πριν από τον Χριστό. Αλλά τι σχέση έχει ο κυνισμός για τον οποίο μιλάει ο Φουκώ, ήτοι το θάρρος της αλήθειας, με αυτό που σήμερα ονομάζουμε κυνισμό; Η παρρησία σύμφωνα με αυτόν συνεπάγεται το θάρρος να λέμε όλη την αλήθεια. Αλλά η αλήθεια, όπως γνωρίζουμε καλά, δεν υπάρχει. Η μόνη αλήθεια είναι αυτή που βλέπουμε από την πλευρά του ενικού, αυτή που βλέπει ο καθένας δηλαδή.

Αυτή των κυνικών είναι η ηθικά γυμνή αλήθεια, η αλήθεια που έχει αποκηρύξει την ηθική, ή μάλλον βασίζεται σε μια ηθική του «έτσι είναι». Έτσι είναι: οι πιο δυνατοί νικούν, και για να είσαι πιο δυνατός είναι απαραίτητο να αγνοείς και να παραβιάζεις κάθε ευαισθησία, κάθε ενσυναίσθηση, κάθε εμπάθεια και συμπόνια, οποιαδήποτε στοργή που δεν είναι σκληρή..

Για το λόγο αυτό, οι κυνικοί, πέρα από το να δηλώνουν την αλήθεια, έφευγαν, απογυμνώνονταν από τα πάντα, απαρνιόντουσαν κάθε ανθρώπινο εμπόριο, ξάπλωναν στον ήλιο γυμνοί ώστε τίποτα να μην μπορεί να τους απασχολήσει..

Τώρα βρισκόμαστε στο τέλος της δυτικής ιστορίας και ίσως η Δύση να προκαλέσει το τέλος της ανθρώπινης ιστορίας γενικά, επειδή η Δύση δεν αποδέχεται την παρακμή της, και όπως ο Σαμψών, θέλει να φέρει και όλους τους φιλισταίους στην κόλαση (παλαιστίνιους τους ονομάζουμε σήμαρα).

Ο Michel Foucault ίσως ήθελε να μας πει, στο σημείο του θανάτου, ότι η ζωή του ολοκληρώνονταν με μια αποτυχία, ότι το κακό είχε νικήσει. Αυτό δεν είναι ίσως το μάθημα που πρέπει να αντληθεί από την προσωπική του εμπειρία; (Αλλά ο Φουκώ δεν άρεσε να παραδίδεται σε προσωπικές σκέψεις). Έτσι είναι, λέει ο Foucault πεθαίνοντας: ο ρετροϊός κέρδισε. Το σύνδρομο που με σκοτώνει ακυρώνει, εξαλείφει την ευχαρίστηση, τη στοργή, τη φιλία.

Είναι λοιπόν η αλήθεια η κυριαρχία του Κακού; Τι σημαίνει όμως Κακό; Δεν υπάρχει κάποιο Κακό, από την στιγμή που δεν υπάρχει κάποιο Καλό, και δεν υπάρχει καμιά Αλήθεια. Αλλά υπάρχει ο πόνος που νιώθω, τα βάσανα που έρχονται με την ασθένεια, υπάρχει η βία, η καταπίεση, η απώλεια του φτωχικού σπιτιού στο οποίο ζω, που καταστράφηκε από έναν βομβαρδισμό.

Το κακό έχει το μ μικρό: είναι ο πόνος που νιώθω στον τόπο μου, στη σάρκα μου, στην ψυχή μου. Το Κακό, λοιπόν, είναι η πανταχού παρουσία του πόνου και της ταπείνωσης. Αυτή είναι η αλήθεια της ιστορίας που τώρα τελειώνει. Και τελειώνει άσχημα.

Μπορεί αυτό το μικρό φιλοσοφικό δοκίμιο να γραφτεί ενώ όλα είναι προφανώς βυθισμένα στη φρίκη; Μπορεί, φυσικά μπορεί, αφού δεν υπάρχει τίποτα άλλο να κάνoυμε. Και από την άλλη πλευρά, εάν εσύ ήσουν ένας φιλόσοφος και σου γίνονταν σαφές ότι η ιστορία του κόσμου πρόκειται να τελειώσει, θα σου έμενε χρόνος να μιλήσεις για κάτι άλλο;

Ο κυνισμός για τον οποίο μιλά ο Φουκώ στο τελευταίο του σεμινάριο δεν είναι αυτός για τον οποίο ο Sloterdijk μιλάει στο Kritik der zynischen Vernunft που τονίζει τη διαφορά μεταξύ του κυνισμού του αρχαίου Κουνικός και του σύγχρονου κυνικού.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο κυνισμός ξεκινά από την αναγνώριση της ανυπαρξίας μιας απόλυτης αλήθειας. Καμία ηθική αλήθεια δεν θεμελιώνει και οριοθετεί τις πράξεις μας. Υπό αυτή την έννοια, υπάρχει μια συνέχεια μεταξύ της σκέψης του ελληνικού Κουνικού και της αλόγιστης δράσης του σύγχρονου κυνικού. Στην ανυπαρξία της ηθικής αλήθειας, ο κυνικός μαθαίνει από την εμπειρία ότι για να επιβιώσει είναι απαραίτητο να αποδεχτεί την πανταχού παρουσία του κακού: το κακό είναι αναπόφευκτο.

Ελλείψει ηθικής αλήθειας, μόνο η δύναμη ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.

Όσοι έχουν ζήσει την εμπειρία της ήττας, της υποταγής και της ταπείνωσης μαθαίνουν ότι δεν υπάρχει κανένα ηθικό δικαστήριο για να προσφύγουν.

Ο νόμος, στον οποίο η πολιτική σκέψη που προέρχεται από τον διαφωτισμό έχει αποδώσει τόση σημασία, λειτουργεί μέχρις ότου η ισχύς τον ακυρώσει, τον σαρώσει, ή απλά τον αγνοήσει. Μόνο η δύναμη είναι ένα αποτελεσματικό δικαστήριο. Ο νόμος είναι ένα δικαστήριο που λειτουργεί μέχρις ότου κάποιος τον επιβάλει με την ισχύ. Φυσικά, όταν λέμε «δύναμη» δεν μιλάμε μόνο για την βία, ούτε μόνο για πυροβόλα όπλα, μιλάμε για την ικανότητα διαμόρφωσης του είναι σύμφωνα με την πρόθεση.

Αλλά η ισχύς του νόμου είναι άνευ αξίας δίχως τον νόμο της δύναμης, όποια και αν είναι η δύναμη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το εργατικό και προοδευτικό κίνημα έχασε τη μάχη του εικοστού αιώνα: επειδή πίστεψε στον νόμο.

Ο κυνισμός ως ταύτιση με τον επιτιθέμενο

Η επίθεση που ξεκίνησε από το Ισραήλ τον Μάιο του 2021, υποστηριζόμενη από τη συντριπτική πλειοψηφία του ισραηλινού λαού, είναι μια αδίστακτη άσκηση κυνισμού που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε αν δεν λάβουμε υπόψη την ιστορία. Η ιστορία του Ισραήλ δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς να ανακαλέσουμε στη μνήμη το Ολοκαύτωμα.

Στη δεκαετία του ’30, όπως πολλές φορές τους περασμένους αιώνες, η εβραϊκή κοινότητα βρέθηκε σε μια θανατηφόρο παγίδα: ενώ οι ηγέτες του ναζιστικού καθεστώτος ετοίμαζαν την τελική λύση υπό το φως του ήλιου, η Ευρώπη προσποιούνταν ότι δεν το ήξερε. Για να σώσουν την ψεύτικη ειρήνη, τα ευρωπαϊκά Κράτη αρνήθηκαν να δουν τι συνέβαινε.

Όχι μόνο: όταν βάρκες γεμάτες εβραίους που εγκατέλειπαν τη Γερμανία πλησίασαν τις αγγλικές ακτές και τις αμερικανικές ακτές, σπρώχνονταν προς τα πίσω όπως εμείς οι Ιταλοί σήμερα, γράφει ο Bifo, απορρίπτουμε, σπρώχνουμε πίσω σκάφη γεμάτα Αφρικανούς ή Αφγανούς ή Σύριους που φεύγουν από τα λιβυκά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εμείς οι Ιταλοί τους σπρώχνουμε πίσω προς τη Λιβύη, συνεχίζει ο Bifo, και οι Εγγλέζοι έσπρωξαν 120.000 εβραίους προς τη γη του Χίτλερ. Ο εβραϊκός λαός υποβλήθηκε τότε στον πιο τρομερό εξευτελισμό, και έλαβε χώρα η πιο τρομακτική από τις σφαγές.

Μετά το τέλος του πολέμου, οι ευρωπαϊκές χώρες που δεν είχαν κάνει τίποτα μπροστά στη χιτλερική μανία, έδωσαν μια νέα επίδειξη του κυνισμού των αποικιοκρατών. Ως αποικιοκράτες, οι Εγγλέζοι διέθεταν τα κλειδιά του παλαιστινιακού σπιτιού και τα παρέδωσαν στους επιζώντες του Ολοκαυτώματος, χαρίζοντας τους έτσι σε μια άλλη κόλαση στην οποία μπορούσε να επιβιώσει μόνο εκείνος που ήταν πρόθυμος να πάρει ολοκληρωτικά το μάθημα του κυνισμού.

Τον Μάιο του 2021, το Ισραήλ επιτέθηκε με τα όπλα στην ισλαμική κοινότητα σε προσευχή στο ιερότερο μέρος τις άγιες μέρες του Ραμαζανιού. Ιερό και σκληρότητα αλληλένδετα, και οι παλαιστίνιοι αντιδρούν με απόγνωση. Οι αποικιοκράτες αναπτύσσουν την εξοντωτική δύναμη της αεροπορίας. Όχι όλη την ισχύ, να είναι ξεκάθαρο, γιατί όλοι γνωρίζουν ότι το Ισραήλ διαθέτει το ολοκληρωτικό όπλο, και είναι έτοιμο να το χρησιμοποιήσει. Το όπλο που ο Χίτλερ δεν πρόλαβε να παράξει το παρήγαγε το Ισραήλ, αλλά κανείς δεν έχει δικαίωμα να το πει, ενώ όλοι έχουν καθήκον να το γνωρίζουν. Διότι ο κυνισμός είναι και αυτό: οι ευρωπαίοι φέρουν όλη την ευθύνη για την εξόντωση του εβραϊκού λαού. Γερμανοί ήταν οι εκτελεστές, πολωνοί ήταν οι συνένοχοι, Γάλλοι ήταν οι συνεργοί, Άγγλοι αυτοί που τους έσπρωξαν πίσω, Ιταλοί ήταν οι υπηρέτες. Όλοι συμμετείχαν στη θηριωδία. Έτσι σήμερα δεν μπορούν παρά να το κάνουν ξανά, μπορούν μόνο να συμμετάσχουν ξανά στη θηριωδία, μπορούν να είναι μόνο συνένοχοι, συνεργάτες, μάρτυρες και υπηρέτες των ισραηλινών σφαγιαστών.

Στο Satana a Goraj, ο Isaac Bashevis Singer αφηγείται πώς ο Σατανάς κυριεύει το σώμα της Ραχήλ και μέσω αυτής κυριεύει τον πληθυσμό του Goraj, ενός χωριού που κατοικείται κυρίως από εβραίους, τα χρόνια μετά τη σφαγή που πραγματοποίησε ο ουκρανός διοικητής Chmel’nitskij μεταξύ των εβραίων της ανατολικής Ευρώπης. Εξακόσιες χιλιάδες εβραίοι, σύμφωνα με τους ιστορικούς, πέθαναν ως αποτέλεσμα αυτών των πογκρόμ.

Στη συνέχεια, εξαπλώθηκε η φήμη στις shtetl της Ανατολικής Ευρώπης, στις πόλεις με εβραϊκό πληθυσμό, ότι ο Σαμπατάι Ζέβι-Sabbatai Zevi, μαθητής του Ραβίνου Νάθαν-Nathan της Γάζα, ενός πολύ σεβαστού μελετητή και καμπαλιστή, προετοίμαζε την επιστροφή των εβραίων στην γη της επαγγελίας. Ωστόσο, για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί αυτό το όνειρο, ήταν απαραίτητο να γίνει αποδεκτό το πέρασμα μέσα από τη φρίκη της αμαρτίας, της βίας, της ιεροσυλίας. Είναι το θέμα για το οποίο μιλά ο Singer, αλλά είναι επίσης το θέμα που πραγματεύονται τα βιβλία των σύγχρονων μελετητών της Καμπάλα, όπως ο Daniel Lindenberg και ιδιαίτερα ο Gershom Scholem. Για να μπορούμε να διαθέτουμε το καλό της επιβίωσης πρέπει να περάσουμε μέσα από το κακό της βίας – να σε τι συνίσταται ο κυνισμός. Ποιος καλύτερα από τον Sabbatai Zevi ενσωματώνει αυτή τη συνείδηση, αυτός ο οποίος αφού κάλεσε τους εβραίους από όλη την Ευρώπη να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να πουλήσουν τα υπάρχοντά τους για να συγκλίνουν προς τη γη της επαγγελίας, εξισλαμίστηκε για να αποφύγει τη φυλακή;

Ο πολιτικός λόγος δεν μπορεί να εξηγήσει τι συνέβη τότε, ούτε μπορεί να εξηγήσει αυτό που συμβαίνει σήμερα στα παλαιστινιακά εδάφη τα οποία οι ευρωπαίοι (οι Άγγλοι πρώτα από όλα) απήγαγαν για τους εβραίους επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Μόνο η ψυχανάλυση μπορεί να το εξηγήσει.

Όταν ένα παιδί υποβάλλεται σε βία από ενήλικες κοντινούς του, σε πολλές περιπτώσεις καταλήγει να ταυτίζεται με τον επιτιθέμενο, και να αποδέχεται την ιδέα ότι μόνο ο ισχυρότερος επιβιώνει, και ότι μόνο ο επιτιθέμενος είναι το αποθετήριο αυτής της κυνικής αλήθειας. Η ταύτιση με τον χθεσινό επιτιθέμενο εξηγεί κάτι από την ισραηλινή ιστορία του σήμερα. Και γενικότερα, αν κοιτάξουμε προς το τέλος την τρέχουσα αποκαλυπτική εξέλιξη, η ταύτιση με τον επιτιθέμενο είναι το ψυχικό θεμέλιο του παγκόσμιου νεοαντιδραστικού κύματος που αυξάνεται

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος