07/04/2025
Η έναρξη ισχύος των δασμών ανοίγει ένα νέο παγκόσμιο σενάριο. Υπάρχουν λίγες βεβαιότητες. Ο Andrea Fumagalli έχει εντοπίσει τέσσερις. Η πρώτη: αυτή η επιλογή είναι η ταφόπλακα της παγκοσμιοποίησης της δεκαετίας του ’90. H δεύτερη: η οικονομία ΗΠΑ βρίσκεται σε μεγάλη δυσκολία.
Η τρίτη: τα logistics, η υλικοτεχνική υποστήριξη των νευραλγικών πρώτων υλών για κάθε οικονομία, ξεκινώντας από αυτά της τεχνολογίας, βρίσκονται πλέον περισσότερο υπό τον έλεγχο της Κίνας παρά από τις δυτικές χώρες. Η τέταρτη: είναι πολύ νωρίς για να έχουμε μια ξεκάθαρη ιδέα για τις συνέπειες
Στις 16:00 της 2ης Απριλίου 2025, ώρα Ουάσιγκτον, ο Τραμπ ανακοίνωσε από τον Κήπο των Τριαντάφυλλων-Rose Garden του Λευκού Οίκου την άμεση έναρξη ισχύος των δασμών στα εισαγόμενα αγαθά 20% για την Ευρώπη, 34% για την Κίνα, 10% για τη Μεγάλη Βρετανία και με διαφοροποιημένο τρόπο για πολλές άλλες χώρες.
Σε αυτό προστίθεται ο δασμός 25% στα αυτοκίνητα που παράγονται στο εξωτερικό. Υπενθυμίζουμε ότι οι δασμοί αυτοί προστίθενται σε αυτούς που έχουν ήδη εκδοθεί για το χάλυβα και το αλουμίνιο.
Οι πρόσθετοι δασμοί 10% που επέβαλε η κυβέρνηση Τραμπ στα περισσότερα από τα προϊόντα που εισάγουν οι Ηνωμένες Πολιτείες από τον υπόλοιπο κόσμο τέθηκαν σε ισχύ στις 0:01 το Σάββατο ώρα Ουάσιγκτον (6:01 στην Ιταλία): αυτό το καθολικό ελάχιστο όριο, από το οποίο απαλλάσσονται ορισμένα προϊόντα, προστίθεται στους ήδη υπάρχοντες δασμούς.
Η Κίνα έχει ήδη υιοθετήσει τα δικά της αντίμετρα: από τις 10 Απριλίου θα εφαρμοστούν δασμοί 34% στα αμερικανικά προϊόντα. Εκ των πραγμάτων είναι η ταφόπλακα για την παγκοσμιοποίηση της δεκαετίας του 1990 και των αρχών της δεκαετίας του 2000, με βάση τη Συναίνεση της Ουάσιγκτον-Washington Consensus μήτρας Ηπα: μια πραγματικότητα που τώρα εμφανίζεται εντελώς διαφορετική αν όχι αντεστραμμένη.
Η πιθανή λογική του Τραμπ
Για να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη λογική (επειδή οι αποφάσεις του Τραμπ δεν είναι αποτέλεσμα τρέλας), πρέπει να ξεκινήσουμε από δύο θεμελιώδη δεδομένα για τη βιωσιμότητα της οικονομίας ΗΠΑ.
Το πρώτο αφορά το εμπορικό ισοζύγιο Hπα, το οποίο το 2024 έφτασε σε ιστορικό υψηλό, φθάνοντας μια αξία 1.210 δισεκατομμυρίων δολαρίων με μια αύξηση 148 δισεκατομμυρίων [+14%] σε σύγκριση με το 2023.
Το εμπορικό ισοζύγιο παρουσιάζει ένα αρνητικό υπόλοιπο με όλους τους μεγάλους εμπορικούς εταίρους των Ηνωμένων Πολιτειών, δηλαδή την Κίνα, το Μεξικό, τον Καναδά, το Βιετνάμ και τις χώρες της Ενωμένης Ευρώπης, όχι τυχαία τις χώρες που χτυπήθηκαν περισσότερο από τους δασμούς του Τραμπ.
Το δεύτερο γεγονός είναι ότι στο έλλειμμα εξωτερικού εμπορίου πρέπει να προσθέσουμε και το δημόσιο χρέος Ηπα, το εσωτερικό χρέος, το οποίο τον δεκέμβριο του 2024 έφτασε το στρατοσφαιρικό ποσό των σχεδόν 37.000 δισ. δολαρίων, ίσο με περίπου το 129% του εθνικού ΑΕΠ, πληρώνοντας πάνω από 1.000 δισ. μόνο σε τόκους.
Πρόκειται για ένα ποσό οικονομικής επιβάρυνσης που είναι υψηλότερο από τις στρατιωτικές δαπάνες και αυτό από μόνο του λέει πολλά. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών Ηπα που ενημερώθηκαν στα τέλη δεκεμβρίου 2024, το 24% του αμερικανικού χρέους κατέχεται από ξένους επενδυτές για ένα ποσό που σε απόλυτη αξία ισούται με περίπου 8.512 δισεκατομμύρια δολάρια.
Παρά τη μείωση της έκθεσής της τα τελευταία χρόνια, η Ιαπωνία εξακολουθεί να παραμένει ο μεγαλύτερος ξένος κάτοχος του δημόσιου χρέους Ηπα με περίπου 1.059 δισεκατομμύρια.
Στη δεύτερη θέση, εξετάζοντας μεμονωμένα έθνη, υπάρχει η Κίνα η οποία, ωστόσο, το 2024 μείωσε ξανά την έκθεσή της σε T-Bonds (αμερικάνικα κρατικά ομόλογα) στα 759 δισεκατομμύρια δολάρια από τα 816 δισεκατομμύρια του 2023, ακολουθώντας ένα «γεωπολιτικό» σχέδιο μείωσης της χρηματοδότησης του χρέους Ηπα που προχωρά από τουλάχιστον μια δεκαετία (το 2013 ήταν 1.300 δισεκατομμύρια).
Τα τελευταία χρόνια, ειδικά αφού η κυβέρνηση Μπάιντεν ακολούθησε επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές στην περίοδο μετά την Covid, η χρηματοδότηση αυτών των δύο χρεών κινδυνεύει να καταστεί ένα πραγματικό Δαμόκλειο σπαθί για τη βιωσιμότητα της αμερικανικής οικονομίας.
Προϋπόθεση για να μην χρεοκοπήσει η οικονομία ΗΠΑ είναι να διατηρήσει την αξία του δολαρίου σε υψηλά επίπεδα, όχι μόνο να κρατήσει την ηγεμονία του ως νόμισμα αναφοράς για τα συναλλαγματικά αποθέματα και τις διεθνείς πληρωμές, αλλά να επιτρέψει ένα πλεόνασμα κινήσεων κεφαλαίων, τέτοιο ώστε να ευνοήσει τη χρηματοδότηση του εμπορικού ελλείμματος και να καταστήσει την αγορά κρατικών ομολόγων ελκυστική τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο για την προστασία του δημόσιου χρέους.
Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά σημάδια που κάνουν κάποιον να σκεφτεί ότι η ελκυστική δύναμη του δολαρίου ως πηγής χρηματοδότησης για τα δύο χρέη Ηπα μειώνεται, έστω και σταδιακά. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι.
Ακόμη και αν το βάρος του δολαρίου ως κορυφαίο νόμισμα στα συναλλαγματικά αποθέματα των Κεντρικών Τραπεζών του μισού κόσμου εξακολουθεί να είναι πλειοψηφία, κυρίως χάρη στην απώλεια ελκυστικότητας του ευρώ και στους ακόμη χαμηλούς όγκους των νέων αναδυόμενων νομισμάτων, η χρήση του αμερικανικού νομίσματος στις διεθνείς ανταλλαγές έχει μειωθεί.
Είναι πρώτα και κύρια το στρεβλό αποτέλεσμα των κυρώσεων του Νάτο κατά της Ρωσίας. Ο αποκλεισμός της Ρωσίας από το σύστημα Swift (βασισμένο στο δολάριο) μείωσε τη χρήση του προς όφελος των νέων διεθνών συστημάτων πληρωμών που δεν τελούν πλέον υπό την αιγίδα του νομίσματος ΗΠΑ και τα οποία έχουν επηρεάσει κυρίως το εμπόριο μεταξύ των χωρών BRICS+.
Τα τελευταία χρόνια, έχουν αναπτυχθεί εναλλακτικά συστήματα πληρωμών εκτός δολαρίων, ειδικά στον τομέα του διμερούς εμπορίου. Για το λόγο αυτό, ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Λούλα, ενόψει της επόμενης συνάντησης των χωρών BRICS+, που θα πραγματοποιηθεί στη Βραζιλία, ετοιμάζει πρόταση για την ενοποίηση των διαφόρων συστημάτων πληρωμών εκτός δολαρίου.
Εάν αυτή η πρόθεση υλοποιηθεί, η ηγεμονία του δολαρίου θα τείνει να μειωθεί, επίσης υπό το φως της ισχυρής αύξησης των εμπορικών ανταλλαγών εντός των χωρών BRICS+ και του αυξημένου οικονομικού τους βάρους.
Η προσπάθεια διατήρησης της μονοπολικής ηγεμονίας Ηπα και το τέλος της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον- la fine del Washington Consensus
Κατά συνέπεια, είναι απαραίτητο να ληφθούν μέτρα, να τρέξουν να καλυφθούν πριν είναι πολύ αργά. Η πρόκληση, το στοίχημα που διακυβεύεται είναι η διατήρηση της πολιτικής, τεχνολογικής και εμπορικής ηγεμονίας από τη νέα κυβέρνηση Τραμπ ή, τουλάχιστον, η εδραίωση ενός αυτόνομου εμπορικού και τεχνολογικού χώρου, ανεξάρτητου από την επιρροή των αναδυόμενων γεωοικονομικών εδαφών, ξεκινώντας από την Κίνα, όπου οι ΗΠΑ να μπορούν να λειτουργήσουν με τον δικό τους τρόπο.
Αυτή τη στιγμή, δύο γραμμές παρέμβασης μπορούν να γίνουν αντιληπτές: ο εμπορικός πόλεμος και η κατασκευή νέων εργαλείων για την προστασία του δολαρίου. Ο εμπορικός πόλεμος του Τραμπ στοχεύει να ενισχύσει την οικονομία ΗΠΑ με προστατευτιστικό τρόπο, αφού η παγκοσμιοποίηση, που ξεκίνησε από τις ίδιες τις ΗΠΑ, όταν είχαν τον σταθερό έλεγχο των διεθνών αλυσίδων της αξίας, έχει ξεφύγει από την κυριαρχία των ίδιων των εταιρειών-corporation.
Σήμερα, η υλικοτεχνική υποστήριξη και ο έλεγχος ζωτικής σημασίας των νευραλγικών πρώτων υλών είναι στην πραγματικότητα περισσότερο υπό τον κινεζικό έλεγχο παρά υπό αυτόν των δυτικών χωρών.
Η αφήγηση του Τραμπ για να δικαιολογήσει τους δασμούς βασίζεται στο γεγονός ότι τα εμπορικά ελλείμματα έχουν ευνοήσει τον πλούτο των πιστωτών χωρών, με επικεφαλής την Κίνα και την Ευρώπη. Και ως εκ τούτου είναι απαραίτητη κάποιου είδους αποκατάσταση, όπως το αίτημα για πολεμικές ζημιές, υπέρ των Ηπα.
Όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ είναι πλέον ένα διαρθρωτικό γεγονός της αμερικανικής οικονομίας και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, για δύο λόγους.
Από τη μία πλευρά, η αξία του δολαρίου ως διεθνούς νομίσματος αναφοράς έχει πλήξει την εξαγωγική ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι τιμές των προϊόντων ηπα είναι πάντα πολύ ακριβές για τις αγορές των άλλων χωρών.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο αντίκτυπος των εξαγωγών θα ανέλθει μόνο στο 11% του ΑΕΠ το 2024 σε σύγκριση με 20% στην Ευρώπη και 40% στην Ιταλία. Δεύτερον, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η παραγωγή εμπορευμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες τα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον ξεκινώντας από τη δεκαετία ’90, έχει διεθνοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό.
Εάν η διοίκηση αυτών των παραγωγών, όσον αφορά τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τον μονομερή έλεγχο των χρηματοπιστωτικών μέσων-εργαλείων (από τη χρηματοδοτική μίσθωση-leasing έως το franchising) είναι σταθερά στα χέρια των εταιρειών ΗΠΑ, ο κύκλος παραγωγής αντιθέτως μετατοπίζεται στο εξωτερικό (από τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας στις μεξικανικές maquiladoras [2]).
Το αποτέλεσμα-συνέπεια είναι ότι οι εισαγωγές Ηπα χαρακτηρίζονται όλο και περισσότερο από ημικατεργασμένα προϊόντα λειτουργικά για Made in Usa (απλά σκεφτείτε την εισαγωγή smartphone και ψηφιακών συστημάτων και ηλεκτρικών μπαταριών λιθίου) και έχουν έναν κύκλο παραγωγής ο οποίος έχει μικρή σχέση με την εθνική κατασκευή.
Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για το Made in Italy, όπου συχνά η ετικέτα Made in Italy αναφέρεται μόνο στην τελική συναρμολόγηση αλλά όχι στον συνολικό κύκλο παραγωγής.
Με άλλα λόγια, στον σύγχρονο καπιταλισμό των πλατφορμών, δεν υπάρχουν πλέον εντελώς εθνικές παραγωγές και μια εταιρική-συντεχνιακή και εθνικιστική πολιτική δεν έχει νόημα ύπαρξης ούτε μπορεί να λειτουργήσει.
Η παραγωγική παγκοσμιοποίηση αγαθών και υπηρεσιών (ιδιαίτερα άυλων) είναι πλέον μη αναστρέψιμη και ολοένα και περισσότερο εκτός ελέγχου ηπα. Ο στόχος του Τραμπ να επιστρέψει τον έλεγχο της παραγωγής και της τεχνολογίας στα χέρια των Ηνωμένων Πολιτειών δεν μπορεί να έχει καμία προοπτική.
Ένας από τους στόχους των δασμών είναι στην πραγματικότητα η τόνωση της εγχώριας παραγωγής και συνεπώς της εθνικής ζήτησης εις βάρος της ξένης ζήτησης. Αλλά είναι ένας στόχος, με την προϋπόθεση ότι είναι πραγματοποιήσιμος, που απαιτεί χρόνο, έναν χρόνο που δεν επιτρέπεται σήμερα σε έναν χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό, όπου οι στρατηγικές καθορίζονται σε πολύ σύντομα χρονικά διαστήματα.
Η παγκοσμιοποίηση της συναίνεσης της Ουάσιγκτον- del Washington Consensus είναι νεκρή και μαζί της έχει πεθάνει η δυτικής σάλτσας νεοφιλελεύθερη ιδεολογία ως όργανο κυριαρχίας.
Ο Τραμπ κινδυνεύει να ρίξει βενζίνη στη φωτιά. Η επιβολή δασμών πιθανότατα θα έχει βραχυπρόθεσμα επιπτώσεις ύφεσης όχι μόνο στις οικονομίες πολλών χωρών, αλλά και στην ίδια την οικονομία ηπα, ιδίως μετά την αύξηση των τιμών, με κίνδυνο να δημιουργηθεί κατάσταση στασιμοπληθωρισμού.
Σίγουρα, οι αποφάσεις του Τραμπ είχαν ένα άμεσο αρνητικό αντίκτυπο στους χρηματιστηριακούς δείκτες, αλλά ο Τραμπ ελπίζει ότι πρόκειται για έναν υπολογισμένο κίνδυνο.
Η αντίδραση των χρηματοπιστωτικών αγορών ακολουθεί μια καθαρά κερδοσκοπική, πολύ βραχυπρόθεσμη λογική. Σημασία έχει η διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας των αμερικανικών χρηματιστηρίων στη διεθνή σκηνή-σκακιέρα για τη στήριξη της αξιολόγησης του δολαρίου, το οποίο έχει υποτιμηθεί με το ευρώ ακριβώς όσο είχε ανατιμηθεί μετά την εκλογή Τραμπ.
Ο εμπορικός πόλεμος που κήρυξαν οι Ηπα μπορεί να έχει αρνητική feedback-ανάδραση όχι μόνο για την οικονομία Ηπα αλλά και για το ίδιο το δολάριο, ευνοώντας εκείνη τη διαδικασία απο-δολαριοποίησης που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη.
Ο Larry Fink, ο διευθύνων σύμβουλος της BlackRock, του σημαντικότερου κερδοσκοπικού επενδυτικού ταμείου-investment fund στον κόσμο (που μαζί με τους Vanguard και State Stret αποτελούν την ομάδα των Big Three στα χρηματοοικονομικά) με σχεδόν 12 τρισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία και κάτοχος περίπου 10% της συνολικής λίστας Standard & Poor 500, σίγουρα το γνωρίζει πολύ καλά.
Μόλις αυτές τις μέρες, δημοσιεύτηκε η ετήσια επιστολή lettera στους επενδυτές, στην οποία ο διευθύνων σύμβουλος «δήλωσε ότι οι τρέχουσες αμερικανικές συνθήκες, ξεκινώντας από το τεράστιο ομοσπονδιακό χρέος, θέτουν σε κίνδυνο τη σταθερότητα του δολαρίου ως διεθνούς αποθεματικού νομίσματος».
Εάν αυτό συνέβαινε, θα προκαλούσε ένα φαινόμενο ντόμινο που θα μπορούσε να οδηγήσει στην κρίση των ίδιων των χρηματοπιστωτικών αγορών ηπα και στη χρεοκοπία των hedge funds. Επομένως, η ανησυχία του Fink είναι κάτι παραπάνω από εύλογη. Πώς να αποτραπεί να συμβεί αυτό;
Υπάρχουν δύο πιθανοί δρόμοι.
Στα χρηματοοικονομικά σαλόνια ηπα, μια φήμη κυκλοφορεί επίμονα voce: ο Trump θα ήθελε να αναδιαρθρώσει μέρος του ομοσπονδιακού χρέους Ηπα, αναγκάζοντας ορισμένους ξένους πιστωτές να ανταλλάξουν τους τίτλους που κατέχουν με «πολύ μακροπρόθεσμα» ομόλογα. Το πρακτορείο Bloomberg αναφέρει μια συνάντηση που διοργάνωσε η εταιρεία συμβούλων Bianco Research με τους πελάτες της για αυτό το σημείο. Αυτή η επιβολή θα μπορούσε να είναι το διαπραγματευτικό στοιχείο για τη μείωση της αξίας των δασμών.
Ένας δεύτερος δρόμος υποτίθεται από τον ίδιο τον Fink: είναι πιθανό η νέα διοίκηση Uas να συγκλίνει προς τη θεσμοθέτηση ενός κρυπτονομίσματος (ένα stablecoin [1], για παράδειγμα) που εκτελεί τη λειτουργία της «σωσίβιας λέμβου», της »τελευταίας ελπίδας» για την προστασία του δολαρίου (και όχι απλώς ενός ασφαλούς καταφυγίου, όπως ο χρυσός).
Ο Fink κάνει άμεση αναφορά στο Bitcoin και στα Etf (Exchange Traded Funds) σε αντίθεση με άλλα κρυπτονομίσματα που επικαλούνται οι Trump και Musk, στα οποία τα επενδυτικά κεφάλαια έχουν λιγότερη πέραση.
Σχετικά, ο Alessandro Volpi στην Altraeconomia γράφει: “Ο Larry Fink, υποδεικνύοντας τα Bitcoin ως πιθανό διεθνές αποθεματικό νόμισμα, θέλει να τα καταστήσει εξαιρετικά ελκυστικά και ως εκ τούτου να δημιουργήσει επάνω σε αυτή την ελκυστικότητα μια μυριάδα χρηματοπιστωτικών μέσων που βασίζονται σε αυτήν την ελκυστικότητα, κυρίως τα Etf, ικανά να εγγυηθούν εξαιρετικά αποτελέσματα για τους Big Three που με τa Bitcoin σκοπεύουν να εξαλείψουν ολόκληρο το σύμπαν των κρυπτονομισμάτων που συνδέονται με την τραμπική χρηματοπιστωτική ελίτ”.
Επομένως;
Είναι πολύ νωρίς για να έχουμε μια σαφέστερη και ακριβέστερη ιδέα για τα πιθανά μελλοντικά σενάρια. Γεγονός είναι ότι ο Τραμπ κινείται σε ένα πολύ ασταθές και ολισθηρό περιβάλλον που κινδυνεύει να δημιουργήσει ένα βραχυκύκλωμα.
Είναι απαραίτητο να έχουν ένα ισχυρό δολάριο για να αποτρέψουν την απουσία εναλλακτικής-πτώχευση- default της οικονομίας, αλλά αυτή η συνθήκη ευνοεί ένα εξωτερικό χρέος που μπορεί να καταστεί μη βιώσιμο.
Έτσι εισάγονται οι δασμοί για τη μείωση των εισαγωγών και την παροχή κινήτρων στις εξαγωγές και την εσωτερική παραγωγή, αλλά με αποτέλεσμα να εισέλθει η οικονομία Ηπα σε μια φάση στασιμοπληθωρισμού (ύφεση με πληθωρισμό), που μεταξύ των διαφόρων επιπτώσεων, και πολιτικής-εκλογικής φύσης, έχει επίσης εκείνη της δημιουργίας αρνητικών προσδοκιών στις χρηματοπιστωτικές αγορές και κατά συνέπεια την περαιτέρω αποδυνάμωση του δολαρίου, ευνοώντας την υποτίμησή του..
Υπάρχει μεγάλη σύγχυση κάτω από τον ουρανό αλλά η κατάσταση δεν είναι εξαιρετική.
[2] maquiladoras ένα εργοστάσιο στο Μεξικό που διευθύνεται από μια ξένη εταιρεία και εξάγει τα προϊόντα της στη χώρα προέλευσης αυτής της εταιρείας
Σημειώσεις
[1] Γενικά, τα Stablecoin είναι ένας τύπος κρυπτονομίσματος του οποίου η αξία συνδέεται με άλλο περιουσιακό στοιχείο, όπως μια οικονομική αξία fiat ή ο χρυσός, για να διατηρηθεί μια σταθερή τιμή. Στην περίπτωση αυτή, το περιουσιακό στοιχείο αναφοράς- l’asset di riferimento θα είναι το δολάριο
Mιχάλης ‘Μίκε’ Μαυρόπουλος Comune-info
