Ο κύκλος του Περικλή: Ιππόδαμος ο πολεοδόμος
Πολλές φορές αναρωτήθηκα, όπως και χιλιάδες άλλοι άνθρωποι, ειδικοί και μη, πώς έγινε ο «χρυσός αιώνας» της Αθήνας.
Η επιβλητικότερη πολιτική μορφή της περιόδου αυτής ήταν αναμφισβήτητα ο Περικλής. Τι ήταν, λοιπόν, αυτό που οδήγησε τον Περικλή και την Αθήνα στην δημιουργία της πόλης-αυτοκρατορίας;
Όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και σε άλλα επίπεδα, όπως η τραγική και κωμική ποίηση, η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, η αισθητική γενικότερα, η ρητορική, η φιλοσοφία, η ιστορία, κ.λπ. Σίγουρα συνετέλεσαν πολλοί παράγοντες για το ελληνικό κλασσικό θαύμα.
Τι ήταν, όμως, αυτό που οδήγησε στην απογείωση την πόλη των Αθηνών στην συγκεκριμένη περίοδο του Περικλή; Πιστεύουμε, κατά την ταπεινή μας γνώμη, ότι εκτός των εξαιρετικών προσωπικών χαρισμάτων και ικανοτήτων του, δημιούργησε γύρω του ένα κύκλο με τους καλύτερους επιστήμονες, καλλιτέχνες, κ.λπ., στις ειδικότητές τους.
Επομένως, οι συμβουλές τους ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να εισηγηθεί κάποιος. Σε αντίθεση με την σημερινή πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, όπου δεν χρησιμοποιούνται οι καλύτεροι, αλλά οι ημέτεροι, ή τέλος πάντων κατώτεροι των καλύτερων. Έτσι, η πιθανότητα σφάλματος είναι μεγαλύτερη και προφανώς το ρίσκο μεγαλύτερο.
Για να αποδείξουμε τον ισχυρισμό μας αυτό θα ασχοληθούμε σε μία σειρά άρθρων με τους ανθρώπους που αποτέλεσαν τον κύκλο αυτό. Ξεκινάμε με τον Ιππόδαμο τον Μιλήσιο.
Ο Ιππόδαμος γεννήθηκε στην Μίλητο το 498 π.Χ. και πέθανε το 408 π.Χ.. Ήταν γιος του Ευρυφώντος. Ήταν αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, φυσικός, μαθηματικός, μετεωρολόγος και φιλόσοφος. Θεωρείται ως ο «πατέρας της πολεοδομίας».
Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στον Ιππόδαμο σε ένα εκτενές χωρίο στο δεύτερο βιβλίο των «Πολιτικών» του (1267b-1269a). Τον θεωρεί επινοητή της διαίρεσης των πόλεων και του Πειραιά («την των πόλεων διαίρεσιν εύρε και τον Πειραιά κατέτεμεν»), πιο συγκεκριμένα. Κατά τον Αριστοτέλη, επίσης, ο Ιππόδαμος ήταν ο πρώτος που χωρίς να είναι πολιτικός προσπάθησε να μιλήσει για το άριστο πολίτευμα (Αριστοτέλης, «Πολιτικά», Βιβλίο Β΄, 1267b, εκδόσεις «ΤΟ ΒΗΜΑ», Εισαγωγή- Νεοελληνική απόδοση Δ. Παπαδής). Κατά τον Ρότζερ Πάντεν (Roger Paden), καθηγητή φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Τζώρτζ Μαίησον για να αντιληφθεί κάποιος την συνεισφορά του Ιππόδαμου στους δύο τομείς θα πρέπει να μελετήσει ταυτόχρονα το φιλοσοφικό και αρχιτεκτονικό έργο του (Roger Paden, «The two professions of Hippodamus of Miletus», Philosophy and Geography, Vol. 4, No. 1, 2001).
Ο Πάντεν διερωτάται εάν ο Αριστοτέλης είναι ακριβής στο ότι ο Ιππόδαμος ήταν ο πρώτος που εφάρμοσε την τεχνολογία του πλέγματος («grid pattern») στην πολεοδομία, δηλαδή όταν οι δρόμοι τέμνονται με άλλους δρόμους σε ορθή γωνία σχηματίζοντας οικοδομικά τετράγωνα, και ταυτόχρονα ο πρώτος που συνέγραψε περί ουτοπικής πολιτείας. Τότε, συμπεραίνει ο Πάντεν, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι υπήρχε μεγάλη σχέση μεταξύ των δύο γνωστικών αντικειμένων.
Επιπλέον, αναφέρει ότι θα πρέπει να έχουν τα δύο αντικείμενα πολλά κοινά σημεία. Ο Μπάντεν έχει υπόψη του και τον Πλάτωνα, ίσως και άλλους φιλοσόφους, οι οποίοι ασχολήθηκαν με συγγραφή ουτοπικών Πολιτειών. Στα πλαίσια των έργων αυτών οι συγγραφείς ανέφεραν τρόπους δημιουργίας πόλεων.
Ο Πλάτων, για παράδειγμα, στον «Τίμαιο» περιγράφει την Ατλαντίδα η οποία έχει κυκλικό σχήμα. Το μοντέλο, όμως, που ακολουθήθηκε ευρέως ήταν ο τρόπος του Ιππόδαμου με τα οικοδομικά τετράγωνα (όπως η Νέα Υόρκη σήμερα, κ.λπ.).
Οι πιο περίφημες πόλεις χτισμένες με το μοντέλο του Ιππόδαμου στην αρχαιότητα ήταν η Πριήνη και η Πέργαμος, στην Ιωνία. Άλλες πόλεις της αρχαιότητος που ακολούθησαν το πλάνο του Ιππόδαμου είναι ο Σελινούντας στην Σικελία, η Όλυνθος στην Χαλκιδική, η Μίλητος, η Αλικαρνασσός, η Κνίδος, κ.ά. (https://magical-steps.com/blog/hippodamus-of-miletus/). Από τις σύγχρονες πόλεις, εκτός της Νέας Υόρκης, πολλές πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών έχουν σχεδιασθεί με το μοντέλο του Ιππόδαμου (η Ουάσιγκτον στο μεγαλύτερο μέρος, το Σαν Ντιέγκο, το Σόλτ Λέικ Σίτυ, η Οκλαχόμα Σίτυ, κ.ά.).
Ο Λουίτζι Μάτζα (Luigi Mazza), ομότιμος καθηγητής πολεοδομίας (urban planning) στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου στο άρθρο του «Plan and constitution – Aristotle’s Hippodamus: towards an ‘ostensive’ definition of spatial planning» (The Town Planning Review, 80 (2), 2009) συμφωνεί με την άποψη του Πάντεν.
Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει ότι εάν δεν συνδυασθεί η πρωτοτυπία του Ιππόδαμου στον σχεδιασμό πόλεων με την πολιτική δεν μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα.
Ίσως, κυρίως, λόγω της ύπαρξης πόλεων σχεδιασμένων με το μοντέλο του πλεγματος και πριν τον Ιππόδαμο. Άρα, η καινοτομία του Ιππόδαμου πρέπει πιθανά να αναζητηθεί στις παραμέτρους που έλαβε υπόψη του ο Ιππόδαμος στον σχεδιασμό των πόλεων, όπως ο Πειραιάς, ώστε να βοηθήσει στην δημιουργία της άριστης πολιτείας.
Στην σελίδα http://www.hellenicaworld.com/Greece/Technology/en/CityPlan.html ο Μιχαήl Λαχανάς γράφει ότι ο Ιππόδαμος διευθέτησε τα κτίρια και τους δρόμους της Μιλήτου, γύρω στο 450 π.Χ., έτσι ώστε οι άνεμοι από τα βουνά και την θάλασσα να φυσούν κατά τον βέλτιστο τρόπο μέσα από την πόλη και να παρέχουν την απαραίτητη δροσιά το καλοκαίρι!
Μου είχε κάνει εντύπωση όταν ο αείμνηστος Δημήτρης μου έλεγε, κουνώντας το κεφάλι, για την δημιουργία της Βιομηχανικής Περιοχής της Αθήνας στα βόρεια της πόλης! Με το δυνατό φύσημα του βοριά όλες οι καμινάδες των βιομηχανιών προς τα πού θα έσπρωχναν τα καυσαέρια που θα εξέπεμπαν;
Ο Βιτρούβιος, σύμφωνα με τον κ. Λαχανά, στο έργο του «Δέκα Βιβλία Αρχιτεκτονικής» μνημονεύει ότι στον σχεδιασμό των πόλεων θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η επίδραση των ανέμων.
Κλείνοντας το σύντομο αυτό άρθρο, θα θέλαμε να τονίσουμε ότι ο Περικλής ανέθεσε στον φίλο του Ιππόδαμο τον σχεδιασμό της πόλης του Πειραιά. Μάλιστα, προς τιμήν του Ιππόδαμου, η αγορά ονομάσθηκε Ιπποδάμεια (Δημοσθένης, «Προς Τιμόθεον», 22).
Επιπλέον, ο Ιππόδαμος ανήκε στους οικιστές που πήγαν στην πόλη Θούριοι, στην «Μεγάλη Ελλάδα», μαζί με τον Ηρόδοτο και τον Πρωταγόρα, απεσταλμένοι του Περικλή. Ο Ιππόδαμος, λοιπόν, ήταν στον κύκλο του Περικλή. Έτσι, ο μεγάλος ηγέτης Περικλής έκτισε την αυτοκρατορία των Αθηνών του 5ου αιώνα.
Με τους καλύτερους για μία Αθήνα Αυτοκράτειρα!
Βασίλης Τσιάντος
Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος
π. Αντιπρόεδρος της ΑΔΙΠ
