Dark Mode Light Mode

To καλό και το κακό

21 Ιανουαρίου 2025

Το αρχαίο δόγμα σύμφωνα με το οποίο το κακό δεν είναι τίποτε άλλο από τη στέρηση του καλού, γράφει ο Agamben, πρέπει να διορθωθεί με την έννοια ότι αυτό δεν είναι τόσο η στέρηση όσο η διαστροφή του καλού, με το κωδίκελλο, που διατύπωσε ο Ivan Illich, corruptio optimi pexima, «δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από ένα διεφθαρμένο καλό»…

Το κακό είναι μια υπερτροφική αντικειμενοποίηση του καλού που το μετακινεί για πάντα έξω από εμάς. Και δεν είναι ακριβώς μια τόσο θανατηφόρα παρωδία που μας επιβάλλουν οι κάθε είδους προοδευτισμοί παντού σήμερα ως ο μόνος δυνατός τρόπος συνύπαρξης μεταξύ των ανθρώπων;

Το «διοικητικό κράτος» και το «κράτος ασφαλείας», όπως τα αποκαλούν οι πολιτικοί επιστήμονες, έχουν την απαίτηση, ισχυρίζονται ότι κυβερνούν το καλό, παίρνοντάς το από τα χέρια μας και αντικειμενοποιώντας το σε μια ξεχωριστή σφαίρα…

«Μπροστά σε αυτές τις διαστροφές, είναι απαραίτητο κάθε φορά να αναγνωρίζουμε το μικρό καλό που μας άρπαξαν από τα χέρια για να το ελευθερώσουμε από τη θανατηφόρα μηχανή στην οποία βρίσκεται αιχμαλωτισμένο »για καλό σκοπό»…»

Το αρχαίο δόγμα σύμφωνα με το οποίο το κακό είναι μόνο η στέρηση του καλού και επομένως δεν υπάρχει από μόνο του, πρέπει να διορθωθεί και να ενσωματωθεί στην έννοια ότι αυτό δεν είναι τόσο στέρηση, όσο μάλλον η διαστροφή του καλού, με τον κώδικα που διατύπωσε ο Ιβάν Ίλλιτς, corruptio optimi pexima, «δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από ένα διεφθαρμένο καλό».

Η οντολογική σύνδεση με το καλό κατ’ αυτόν τον τρόπο παραμένει, αλλά μένει να σκεφτούμε πώς και με ποια έννοια ένα καλό μπορεί να διαστρεβλωθεί και να διαφθαρεί. Αν το κακό είναι ένα διεστραμμένο αγαθό, αν σε αυτό αναγνωρίζουμε ξανά μια χαλασμένη και παραμορφωμένη μορφή του καλού, πώς μπορούμε να το πολεμήσουμε όταν το βρίσκουμε σήμερα απέναντι σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης ζωής;

Μια διαφθορά του καλού ήταν γνώριμη στην κλασική σκέψη στο πολιτικό δόγμα σύμφωνα με την οποία καθεμία από τις τρεις ορθές μορφές διακυβέρνησης – μοναρχία, αριστοκρατία και δημοκρατία (η κυριαρχία του ενός, των λίγων ή των πολλών) – μοιραία εκφυλίζονταν σε τυραννία, ολιγαρχία και την οχλοκρατία.

Ο Αριστοτέλης (που θεωρεί την ίδια τη δημοκρατία μια διαφθορά της διακυβέρνησης των πολλών) χρησιμοποιεί τον όρο parekbasis, απόκλιση (από το parabaino, παραβαίνω, μετακινούμαι στο πλάι, parà, παρά). Αν τώρα ρωτήσουμε προς τα πού αυτές έχουν παρεκκλίνει, ανακαλύπτουμε ότι έχουν, ας πούμε, παρεκκλίνει προς τον εαυτό τους.

Οι διεφθαρμένες μορφές συντάγματος μοιάζουν, όντως, με τις υγιείς, αλλά το καλό που υπήρχε σε αυτές (το κοινό συμφέρον, το κοινό, il koinon) τώρα έχει στραφεί στον εαυτό του και στο ιδιαίτερο (ίδιον, idion). Δηλαδή, το κακό είναι μια ορισμένη χρήση του καλού και η πιθανότητα-δυνατότητα αυτής της διεστραμμένης χρήσης είναι εγγεγραμμένη στο ίδιο το καλό, που με αυτόν τον τρόπο βγαίνει από τον εαυτό του, μετακινείται ας πούμε πλάι στον εαυτό του.

Είναι σε μια παρόμοια προοπτική που πρέπει να διαβάσουμε το θεώρημα corruptio optimi pexima το οποίο χαρακτηρίζει τη νεωτερικότητα. Η χειρονομία του σαμαρείτη, που βοηθά αμέσως τον κοντινό του πάσχοντα, ξεπερνά τον εαυτό του και μετατρέπεται στην οργάνωση νοσοκομείων και υπηρεσιών βοήθειας, που, αν και στοχεύουν σε αυτό που πιστεύεται ότι είναι καλό, καταλήγουν στο τέλος να μετατραπούν σε ένα κακό.

Δηλαδή, το κακό που έχουμε μπροστά μας προκύπτει από την προσπάθεια να στήσουμε, να ορθώσουμε το καλό σε ένα αντικειμενικό κοινωνικό σύστημα. Η φιλοξενία, που ο καθένας μπορεί και πρέπει να προσφέρει στον κοντινό, μετατρέπεται έτσι σε νοσηλεία-περίθαλψη που διαχειρίζεται η κρατική γραφειοκρατία.

Το κακό είναι, δηλαδή, ένα είδος παρωδίας (και εδώ υπάρχει ένα parà, μια παρέκκλιση στο πλάι) του καλού, μια υπερτροφική αντικειμενοποίηση που το μετακινεί για πάντα έξω από εμάς. Και δεν είναι ακριβώς μια τόσο θανάσιμη παρωδία που μας επιβάλλουν οι κάθε είδους προοδευτισμοί παντού σήμερα ως το μόνο δυνατό τρόπο συνύπαρξης μεταξύ των ανθρώπων;

Το «διοικητικό κράτος» και το «κράτος ασφαλείας», όπως τα αποκαλούν οι πολιτικοί επιστήμονες, αξιώνουν πως κυβερνούν το καλό, αφαιρώντας το από τα χέρια μας και αντικειμενοποιώντας το σε μια ξεχωριστή σφαίρα. Και η λεγόμενη τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι ίσως τίποτα άλλο από μια μετακίνηση έξω από εμάς του «καλού της διανόησης», σχεδόν σαν, σε ένα είδος εξοργισμένου αβερροϊσμού, [1] η σκέψη να μπορούσε να υπάρχει χωρίς σχέση με ένα σκεπτόμενο υποκείμενο;

Μπροστά σε αυτές τις διαστροφές, είναι απαραίτητο κάθε φορά να αναγνωρίζουμε το μικρό καλό που έχουν αρπάξει από τα χέρια μας για να το ελευθερώσουμε από τη θανατηφόρα μηχανή στην οποία βρίσκεται, «για καλούς σκοπούς», αιχμαλωτισμένο.

[1] Με τον όρο αβερροϊσμός εννοούνται οι φιλοσοφικές θεωρίες του Ανδαλουσιανού πολυμαθή Μουσουλμάνου φιλοσόφου Αβερρόη, που άκμασε τον 12ο αιώνα στο Εμιράτο της Κόρδοβας.

Δημοσιεύτηκε στο Quodlibet εδώ με την άδεια του εκδοτικού οίκου). Ανάμεσα στα τελευταία βιβλία του Giorgio Agamben: Quaderni. Volume I (2024), Horkos. Il sacramento del linguaggio (2023), Categorie italiane (2021)

ΜιχάληςΜίκεΜαυρόπουλος Comune-info

Προηγούμενο άρθρο

Λιτάνευση της Ιερής εικόνας της Παναγίας της Σηλυβριανής και του ιερού σκηνώματος του Αγίου Γρηγορίου στην Καρβάλη (video)

Επόμενο άρθρο

Πανθασιακός Σύλλογος Επαγγελματιών: «Συμμετέχουμε στην εκδήλωση μνήμης θυμάτων των Τεμπών»