Να αποστατήσουμε-λιποτακτήσουμε από την έρημο

«Η γενιά μου μεγάλωσε με την πεποίθηση ότι ο ναζισμός ήταν μια ιστορία που τελείωσε για πάντα, αλλά κάποια στιγμή έπρεπε να συνειδητοποιήσουμε ότι είχαμε αυταπάτες…

Ο εχθρός δεν είναι πλέον οι Εβραίοι, αλλά το αυξανόμενο κύμα μετανάστευσης που απειλεί την αίσθηση της ταυτότητας ενός ολοένα και πιο φοβισμένου, στείρου, γεροντικού λευκού πληθυσμού…

Ένα νέο Ολοκαύτωμα διαστάσεων όχι μικρότερων από εκείνο της δεκαετίας του 1940 λαμβάνει χώρα στα σύνορα μεταξύ του βορρά και του νότου του κόσμου, από τα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας έως τα δάση μεταξύ Βοσνίας και Κροατίας, στα σύνορα μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου, στα σύνορα του Μεξικού, και κυρίως στη Μεσόγειο…

Ένα κύμα απόγνωσης απλώνεται στη γενιά που αυτοπροσδιορίζεται ως τελευταία. Αλλά η απόγνωση δεν είναι πάντα κακός σύμβουλος. Μπορεί να γίνει συνειδητή απόγνωση, ριζική άρνηση να πιστέψουμε στους στόχους του έθνους και της οικονομίας…»

Βαλκανική διαδρομή, 15 Ιουλίου: «Η Τεργέστη δεν είναι όμορφη τη νύχτα». Rotta Balcanica, 15 luglio: “Trieste non é bella di notte”. Foto της Lorena Fornasir, Linea d’ombra

Στο τελευταίο τεύχος του A/traverso, τον Ιούνιο του 1981, δημοσιεύσαμε το La Traversata del Deserto, Το πέρασμα της ερήμου: τότε άρχιζε η άμπωτη των κοινωνικών κινημάτων που εμφανίστηκαν το 1968, και άρχισε να εκδηλώνεται η μακρά πολιτική κρίση που αργότερα αποδείχθηκε οριστική: οι ανθρωπολογικές μεγάλες μεταλλάξεις που παράγονται από την τεχνολογία φαίνονταν πολύ μεγάλες για τη συνειδητή δράση των κυβερνήσεων.

Και οι ψυχοχημικές μικρομεταλλαγές που παράγονται από τα ναρκωτικά και τη μαζική επικοινωνία πολλαπλασιάστηκαν έξω από τη σφαίρα της πολιτικής δράσης.

Ξεκινούσε έρημος: ένας χιλιανός στρατηγός ναζιστής είχε ανατρέψει το σοσιαλιστικό πείραμα του Αλιέντε για την εγκαθίδρυση του νεοφιλελευθερισμού, το οποίο μια αγγλίδα κυρία μετέτρεψε στη συνέχεια σε ένα αδιαμφισβήτητο δόγμα που προοριζόταν να μετατρέψει ολόκληρο τον πλανήτη με τις καλές ή τις κακές. Άρχιζε η επιθετικότητα της οικονομίας του κέρδους ενάντια στη ζωή της ανθρωπότητας.

Σαράντα χρόνια αργότερα, αυτή η επιθετικότητα συνεχίζεται και τρέφεται από μόνη της: κάθε κομμάτι ζωής έχει ρουφηχτεί από την οικονομικιστική αντλία αποστράγγισης. Όλα τείνουν να μεταμορφώνονται σε έρημο: η καθημερινότητα, η γλώσσα, το περιβάλλον.

Τώρα η έρημος αποκαλύπτει επιτέλους ότι έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την εξαφάνιση του ανθρώπινου πολιτισμού. Αλλά δυστυχώς η εξαφάνιση απαιτεί χρόνο και αυτό που μας περιμένει στο μεταξύ είναι μια έκρηξη ανείπωτης φρίκης της οποίας ο αιώνας του Χίτλερ ήταν μόνο ο προάγγελος, γράφει ο Franco Berardi Bifo.

Στις αρχές ιουνίου πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι το δεύτερο συνέδριο αφιερωμένο στο πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης. Ως συνήθως, τελείωσε με ένα εκ των πραγμάτων μηδενικό, εκτός από την υπόσχεση να μιλήσουμε ξανά για αυτήν μέχρι το τέλος του 2024.

Στο μεταξύ, η παραγωγή πλαστικών εκρήγνυται σε όλο τον πλανήτη, και κάθε ρύθμιση απορρίπτεται από τις κυβερνήσεις. Δεν έρχονται όλα τα κακά να βλάψουν, ωστόσο. Τα μικροπλαστικά, προϊόν της υποβάθμισης των βιομηχανικών πλαστικών, έχουν εισέλθει στην τροφική αλυσίδα με αποτέλεσμα η γονιμότητα-ευφορία να έχει καταρρεύσει κατά 58% σε σαράντα χρόνια (στοιχεία που λαμβάνονται από το Count Down, της Shanna Swan) και συνεχίζει να μειώνεται.

Ακόμα κι αν πρέπει να περιμένουμε όλο και πιο προηγμένες τεχνολογίες τεχνητής αναπαραγωγής, όπως προβλέπει η Margaret Atwood στα δεσποτικά μυθιστορήματά της, μπορούμε να ελπίζουμε ότι χάρη στα μικροπλαστικά, η ανθρωπότητα θα εξαφανιστεί σύντομα από προσώπου γης. Ζητήματα μερικών δεκαετιών, αν εξαρτιόταν μόνο από τα μικροπλαστικά. Αλλά άλλοι παράγοντες δημιουργούν τις ιδανικές συνθήκες για την επερχόμενη κατάρρευση του πολιτισμού.

Ο ναζισμός έχει καταντήσει κοινή λογική

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μετά την ήττα του εθνο-εθνικισμού του Χίτλερ, ξεκίνησε το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενότητας που είχε στόχο να ξεπεράσει το μοντέλο του κράτους που θεμελιώθηκε στη φυλή και το έθνος.

Η γενιά μου μεγάλωσε με την πεποίθηση ότι ο ναζισμός ήταν μια ιστορία που τελείωσε για πάντα, αλλά κάποια στιγμή έπρεπε να συνειδητοποιήσουμε ότι είχαμε αυταπάτες.

Πέρα από το να είναι μια κακή υπενθύμιση της ιστορίας του παρελθόντος, ο Χίτλερ, ο ηττημένος του εικοστού αιώνα, εμφανίζεται σήμερα ως ο νικητής του εικοστού πρώτου. Ας είμαστε ξεκάθαροι: όπως κάθε πειραματιστής, ο Χίτλερ είχε κάνει το πιο μακρύ βήμα, αλλά ο πειραματισμός του εξέφραζε μια βαθιά ανάγκη που σήμερα επανέρχεται ανεξέλεγκτα: επιθετική υπεράσπιση της λευκής φυλής, της οποίας ο εχθρός αναγνωρίστηκε τότε στους εβραίους και τους σιντι-ρομά.

Στα χρόνια που ακολούθησαν το Brexit και τη νίκη του Τραμπ, ο εθνοεθνικισμός έγινε σταδιακά η κοινή λογική του κυρίαρχου ιουδαιο-χριστιανικού πληθυσμού: εχθρός δεν είναι πλέον οι εβραίοι, αλλά το αυξανόμενο κύμα μετανάστευσης που απειλεί την αίσθηση ταυτότητας ενός λευκού πληθυσμού όλο και πιο φοβισμένου, στείρου, γεροντικού και ολοένα και πιο υπονομευμένου από το αυξανόμενο κύμα της νεανικής ψυχικής ταλαιπωρίας και της γεροντικής άνοιας.

Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν η υπέρβαση της εθνικής μορφής του κράτους, αλλά τώρα ο ουκρανικός πόλεμος επιταχύνει τη διαδικασία σχηματισμού της Ευρώπης έθνους. Εκ των υστέρων σήμερα, αυτές οι θεωρίες που μόλις πριν από μια δεκαετία έβλεπαν την Ευρώπη ως το κέντρο της δημοκρατικής και κοινωνικής ανάκαμψης ενός πλανήτη που οδεύει προς την αυτοκαταστροφή φαίνονται αφελείς και σχεδόν γελοίες.

Ενώ η δεξιά θριαμβεύει στις εκλογές στην Ιταλία, την Ελλάδα και την Ισπανία, οι διακηρύξεις όσων θα ήθελαν να αποκαταστήσουν τη δημοκρατία στην Ευρώπη για το 2025 προκαλούν γέλιο. Τα αξιολύπητα θεωρήματα με τα οποία ο Toni Negri φανταζόταν ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να σώσει την κοινωνική δημοκρατία είναι αστεία.

Η Ευρώπη δεν είναι η πατρίδα του πολιτισμού και του δικαίου, αλλά η καρδιά της αποικιοκρατίας και του ρατσισμού, συνθήκες που κατέστησαν δυνατή τη διαμόρφωση της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Ο κομμουνισμός του εικοστού αιώνα προσπάθησε να νικήσει τον καπιταλισμό, αλλά δεν μπόρεσε να καταστρέψει τον ρατσιστικό πυρήνα της αποικιοκρατίας, που ήταν η προϋπόθεση του καπιταλισμού.

Εξελίξεις τους αισθήματος ενοχής

Ο χιτλερικός ναζισμός, κάθε άλλο παρά εξαίρεση, όπως μας έκαναν να πιστεύουμε επί μακρόν, αποδεικνύεται τώρα ότι είναι η βαθιά αλήθεια της ευρωπαϊκής ιστορίας, και σήμερα επιστρέφει.

Για να κατανοήσουμε τη γένεση του τρέχοντος επαναναζισμού της Ευρώπης, πρέπει να λάβουμε υπόψη μια παραμόρφωση της μνήμης που αντλεί την προέλευσή της από τις διαφορετικές κλίσεις της λευκής αίσθησης της ενοχής.

Το αίσθημα ενοχής του γερμανικού λαού για τη γενοκτονία των εβραίων έχει μετατραπεί παραδόξως σε άρνηση αναγνώρισης ότι ένας άλλος λαός απειλείται με εξόντωση από τους κληρονόμους των θυμάτων του Ολοκαυτώματος.

Στη Γερμανία οι διαδηλώσεις αλληλεγγύης προς τον παλαιστινιακό λαό απαγορεύονται, και όποιος τολμά να καταγγείλει την εθνο-εθνικιστική φύση του κράτους που αυτοπροσδιορίζεται ως «το κράτος των Εβραίων» κατηγορείται για αντισημιτισμό.

Η συνενοχή με την αποικιοκρατία του Ισραήλ, του οποίου η δηλωμένη αποστολή είναι η εξόντωση των μη εβραίων που ζουν σε εκείνη την περιοχή, είναι και αποτέλεσμα ενός αισθήματος ενοχής και μια επανάληψη της ενοχής.

Η Γαλλία και η Γερμανία μαζί επιβαρύνονται με ένα αίσθημα ενοχής απέναντι στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, που μετά το 1945 αφέθηκαν όμηροι του Στάλιν, [απαράδεκτο να συμψηφίζεται η ναζιστική πολιτική με αυτήν του Στάλιν, στμ].

Αυτό εμποδίζει την ευρωπαϊκή Ένωση να αντιμετωπίσει το δυσάρεστο κύμα αντιμεταναστευτικού ρατσισμού και πολιτικού αυταρχισμού που εντείνεται στην Πολωνία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, για να μην αναφέρουμε την Ουγγαρία.

Αυτή η αίσθηση ενοχής έχει ωθήσει την Ευρώπη στην άβυσσο του ουκρανικού εθνικιστικού πολέμου, ο οποίος έχει κάνει την Πολωνία του Kaczynski το το προχωρημένο τμήμα της στρατιωτικοποιημένης και ναζιστικοποιημένης Ευρώπης.

Το Ολοκαύτωμα στα νότια σύνορα

Διαφορετική όμως είναι η επεξεργασία του αισθήματος ενοχής απέναντι στους λαούς που υποτάχθηκαν και ληστεύτηκαν από πέντε αιώνες αποικιοκρατίας. Το αίσθημα ενοχής για εκείνες τις σφαγές, για την εκτόπιση εκατομμυρίων σκλάβων, για την εκμετάλλευση και την καταστροφή ολόκληρων περιοχών του κόσμου είναι αντικείμενο μιας μετατόπισης, απομάκρυνσης [από τη συνείδηση] που επιτρέπει να αγνοούμε τη ρατσιστική γενοκτονία που λαμβάνει χώρα στα σύνορά μας.

Ένα νέο Ολοκαύτωμα διαστάσεων όχι μικρότερων από αυτό της δεκαετίας του 1940 λαμβάνει χώρα στα σύνορα μεταξύ του βορρά και του νότου του κόσμου, από τα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας έως τα δάση μεταξύ Βοσνίας και Κροατίας, στα σύνορα μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου, τα μεξικανικά σύνορα και κυρίως στη Μεσόγειο όπου το θαλασσινό αλάτι έχει αντικαταστήσει το ZykonB, ενώ κατά μήκος των νότιων και βόρειων ακτών της Μεσογείου, από τη Λιβύη μέχρι την Τουρκία, από τη Λέσβο έως την Απουλία, το Άουσβιτς αναβιώνει σε ένα φρικτό αρχιπέλαγος κέντρων κράτησης και βασανιστηρίων.

Οι υπουργοί της ιταλικής κυβέρνησης, [όπως και οι έλληνες, στμ] είναι πολιτιστικά προετοιμασμένοι για εξόντωση από την ίδια τη δική τους άγνοια και τον απαράμιλλο κυνισμό, αλλά δεν είναι χειρότεροι από τους γάλλους, βρετανούς και γερμανούς συναδέλφους τους, παρά τη γενναιόδωρη αλλά ανεπιτυχή προσπάθεια της Άνγκελα Μέρκελ το 2015.

Ο ναζισμός σε χρώματα

Είναι δύσκολο να δεις το Άουσβιτς πίσω από τα τουριστικά θέρετρα των ελληνικών, τουρκικών και ιταλικών ακτών. Αλλά η επιστροφή του λευκού εθνο-εθνικισμού έχει μια διαφορετική αισθητική από αυτή του Τρίτου Ράιχ.

Ο έγχρωμος ναζισμός δεν μοιάζει καθόλου με αυτό που έχει καταγράψει η μνήμη μας ασπρόμαυρο. Η αισθητική μετάλλαξη που δημιούργησε το ναζισμό με χρώματα επινοήθηκε και δημιουργήθηκε από το χαμογελαστό και τερατώδες χαμόγελο του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, της μούμιας ridens, που γελάει.

Τα γαϊδούρια που κυβερνούν σήμερα τη χώρα Ιταλία επιδεικνύονται και καμαρώνουν με λόγια που μαθαίνονται ίσως από το εγχειρίδιο Bignami. Μιλούν για πολιτιστική ηγεμονία αλλά δεν ξέρουν τι λένε.

Η αλήθεια είναι ότι η έκφραση «πολιτιστική ηγεμονία» ήταν ήδη παλιά όταν, στη δεκαετία του 1960, οι όψιμοι γκραμσιάνι του κομμουνιστικού Κόμματος δεν καταλάβαιναν ότι αναδυόταν μια μηχανή επικοινωνιακή ικανή να υποκαταστήσει τη διάδοση αντί της πειθούς, την ομογενοποίηση με την ηγεμονία.

Θα ήταν περίεργο αν ο Marcello Veneziani ήταν σε θέση να καταλάβει ότι η δύναμή του δεν βασίζεται στην ιδεολογία και τη συνδεδεμένη (εξαθλιωμένη) ηγεμονία, αλλά στην επιτάχυνση του μη σημαίνοντος θορύβου, στην μαζική αποεγκεφαλοποίηση, στη διάχυση ενός καμορίστικου μπαρόκ που έχει βαθιές ρίζες στην αισθητική της ιταλικής υποταγής, και από το οποία η Ιταλία δεν έχει καμία πιθανότητα να βγει ζωντανή.

 Το βάθος της ήττας που υπέστη η ανθρωπότητα τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες δεν μετριέται με πολιτικούς όρους, αλλά με ανθρωπολογικούς, γνωστικούς και ψυχικούς όρους. Για αυτό το λόγο η άβυσσος είναι αγεφύρωτη.

Απελπισία/συνωμοσία

Είναι επομένως θέμα προετοιμασίας για αυτό που θα συμβεί διότι ήδη συμβαίνει: η Ευρώπη έχει γίνει έθνος καθιστώντας τον εθνο-εθνικισμό την επίσημη πολιτική της. Οι στρατιωτικές δαπάνες αυξάνονται σε όλο τον κόσμο, προκαλώντας μια αποεπένδυση στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και εξαλείφοντας τη δυνατότητα επένδυσης στο περιβάλλον.

Στο όνομα της οικονομίας και του εθνικισμού ο κόσμος καθίσταται μια κόλαση. Η περιβαλλοντική κατάσταση έκτακτης ανάγκης γίνεται η κανονικότητα, και η κλιματική αλλαγή είναι ένας αποφασιστικός παράγοντας για την εκτόπιση των μεταναστευτικών μαζών, και επομένως για τη φασιστικοποίηση του γηράσκοντος πληθυσμού του βόρειου ημισφαιρίου.

Οι ανοσοποιητικές άμυνες του κοινωνικού σώματος έχουν εξαντληθεί: η επισφαλής εργασία που τείνει προς τη δουλεία καθιστά την ταξική αλληλεγγύη ανέφικτη. Η υποταγή είναι ψυχική, ακόμη και πριν από πολιτική. Η γενιά του ’68 εξαφανίζεται.

Η γενιά που μεγάλωσε στα χρόνια του φιλελευθερισμού διαβρώνεται από την κατάθλιψη και τον κυνισμό. Ένα κύμα απόγνωσης απλώνεται στη γενιά που αυτοπροσδιορίζεται ως τελευταία. Αλλά η απόγνωση δεν είναι πάντα κακός σύμβουλος.

Μπορεί να γίνει συνειδητή απόγνωση, ριζική άρνηση να πιστέψουμε στους στόχους του έθνους και της οικονομίας. Μπορεί να ανοίξει το δρόμο για την ενεργό συνωμοσία της παθητικότητας, τoy σκεπτικισμού, της πολιτιστικής και οικονομικής δολιοφθοράς. Η απόγνωση μπορεί να μετατραπεί σε κίνημα αυτονομίας από το πεπρωμένο της ανθρωπότητας.