Η Ουρουγουάη του Rosencof. Το μυθιστόρημα των τουπαμαρος

L’ Uruguay di Rosencof. Il romanzo dei tupamaros, infoaut

Σε μια γωνιά της Ουρουγουάη, δυο μοναχικοί, πεισματάρηδες και ανιδιοτελείς, οδηγούν την εξέγερση μιας ομάδας φυματικών. Ο πρώτος – Menéndez – είναι ένας επαναστάτης, εξόριστος του Πολέμου της Ισπανίας, ο άλλος – ο Νέγρος της Ματιάς – το σκάει από την ζωή. Στο περιθώριο, η πόλη που αναπτύσσεται, ανεγείρει μνημεία και σύμβολα μιας νεωτερικότητας για λίγους που δεν αναπληρώνει την κούραση…

Η συνοικία ήταν μια γιορτή, του MauricioRosencof (σε επιμέλεια των Martha L. Canfield και DavidIori, μετάφραση του DavidIori) είναι ένα μυθιστόρημα συμβολικό και χορικό, που τοποθετεί στη σκηνή αξιοπρέπεια και τραγωδία, ταλαιπωρία και λύτρωση σε ένα «barrio», μια γειτονιά σε κατασκευή στα χρόνια του ’40.

Η ιστορία ρέει σαν μια διήγηση από το στόμα, ζωγραφίζει την εποποιία των τελευταίων που παίρνει φόρμα και συνείδηση, μεταμορφώνοντας την χειρονομία προς το κοινό συμφέρον. Μια μάχη μοναδική, εμπνευσμένη από ένα επεισόδια που συνέβη πραγματικά λίγο καιρό πριν.

Έτσι εξήγησε στο ‘μανιφέστο’ ο MauricioRosencof, στην Iταλία για μια σειρά συνεντεύξεων. ‘Μετά τα εγκαίνια του Σταδίου της Εκατονταετίας, που έλαβε χώρα το 1930, οι φυματικοί του σανατόριου, που διαμαρτύρονταν για την έλλειψη κατοικίας και για να έχουν ένα φάρμακο που θεωρείτο δυσοίωνο, πορεύτηκαν μέχρι το στάδιο και κατασκήνωσαν στο επίσημο βήμα, αποφασισμένοι να μην επιτρέψουν την έναρξη του νοτιοαμερικάνικου πρωταθλήματος.

Ο υπουργός εσωτερικών έστειλε την αστυνομία. Οι φυματικοί σήκωσαν οδοφράγματα με τα κασόνια των λαχανικών, αναγκάζοντας τους στρατιωτικούς να υποχωρήσουν…υπό τους ήχους φτυσιμάτων. Ήταν ένας βακτηριολογικός πόλεμος’, λέει ο Rosencof, οιστριονικός και ασεβής, στην πραγματικότητα όπως και στην λογοτεχνία.

Συγγραφέας, ποιητής, δραματουργός, δημοσιογράφος και exguerrigliero, πρώην αντάρτης, ο Rosencof διηγήθηκε την εμπειρία του από διάφορες γωνίες. Μια ζωή που ξοδεύτηκε δίχως αποθέματα στους μεγάλους ορίζοντες του ‘900.

Γεννημένος το ’33 από οικογένεια μεταναστών εβραίο-πολωνών, που γλύτωσαν από τον ναζισμό, αγωνίζεται στο Κίνημα εθνικής απελευθέρωσης tupamaros, μια οργάνωση πολιτική και diguerriglia, αντάρτικου, που ιδτύθηκε από τον RaulSendic το 1965.

Συνελήφθη το ’72, ένα χρόνο πριν το πραξικόπημα που θα δώσει την εξουσία στους στρατιωτικούς μέχρι το 1985. Με αυτόν και άλλοι διοικητές τουπαμάρος, RaúlSendic, EleuterioFernándezHuidobro (υπουργός άμυνας αυτή τη στιγμή), AdolfoWasem, JulioMarenales, HenryEngler, JorgeManera, JorgeZabalza e José «Pepe» Mujica (σήμερα πρόεδρος της δημοκρατίας).

Δεν θα επιβιώσουν όλοι στα 13 χρόνια σκληρής φυλάκισης, για τα οποία ο συγγραφέας διηγείται στον τόμο Memoriedalcalabozo, Αναμνήσεις από την μπούρδα (που έχει εκδόσει ο Iacobelli, και αξιολογημένο στην Diploteca του Νοεμβρίου 2009).

Μας θυμίζει σήμερα ο Rosencof: « στην πραγματικότητα της μπούρδας, όπου έπρεπε να πίνουμε τα ούρα μας και να τρώμε μύγες για να επιβιώνουμε, δίχως επαφές με άλλα ανθρώπινα όντα, κατασκευάζαμε κόσμους εναλλακτικούς, προσκολλούμενοι στην φαντασία για να επιζήσουμε.

Ένα κόσμο φανταστικό στον οποίο όμως το μυαλό μπορούσε να παραμείνει μπλεγμένο και να μη ξαναγυρίσει. Εγώ, που έγραφα ήδη πριν πάω φυλακή, συλλαμβάνω τα φαντάσματα και τα βάζω σε φόρμες ποιητικές και διηγήσεις. Πρώτα έγραφα στο κεφάλι και μετά…»

Διηγείται: ‘μια φορά εισβάλλουν οι φύλακες στο κελί και ένας λοχίας με ρωτά : εσύ είσαι ο συγγραφέας ; Λέω ναι. Μου φέρνει λοιπόν ένα στυλό, χαρτί και ένα στήριγμα και με διατάσει να του γράψω γράμμα στην αραβωνιαστικιά. Το κάνω, και το πράγμα επαναλαμβάνεται.

Καταφέρνω λοιπόν κάτι που δεν ξανά έγινε στη ζωή μου : αποπλάνησα στο δεύτερο γράμμα την αραβωνιαστικιά. Σε αντάλλαγμα, ο λοχίας στέλνει κανένα τσιγάρο, που καπνίζω σαν να είναι πούρο τοσκάνης. Όμως στη συνέχεια καταφτάνουν άλλοι φύλακες : δεν είμαι λοχίας, έχω όμως κόρη, αραβωνιαστικιά…

Ρωτάω : πως λέγεται το κορίτσι ; και ειδικεύομαι σε ακροστοιχίδες, πρέπει να υπάρχουν διάφοροι τόμοι διεσπαρμένοι σε όλη την χώρα. Άκου- έλεγαν οι φύλακες- μου κάνεις κανένα από εκείνα τα ακρυλικά ; Κάθε ‘ακρυλικό’ απέδιδε λίγο ψωμί, σπίρτα….’

Θυμάται ο πρώην τουπαμάρο : ‘συμβαίνει πως κάποιος φύλακας περισσότερο καταδεκτικός μ’ αφήνει να κρατήσω ολόκληρο το στυλό : τότε μέσα σε 72 ώρες σημειώνω σε χαρτί από τσιγάρα και με μικροσκοπικό γράψιμο θεατρικές όπερες, ένα συνοικιακό ρομάντσο, 32 σονέτα…Μετά αποκτώ ένα νάιλον ροτολίνο και το χώνω σε ένα μπλουζάκι, στις ραφές του για να το στείλω έξω στη μάνα μου με τα άπλυτα, όπως μπορούσα να κάνω κάθε μήνα και μισό. Έτσι γεννιέται εκείνη που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε λογοτεχνία της μπλουζίτσας…’

Για να επικοινωνούν μεταξύ τους οι κρατούμενοι εφευρίσκουν ένα είδος αλφάβητου μορς, κτυπώντας τον τοίχο. ‘Μέχρι σκάκι παίζαμε – λέει τώρα ο Rosencof – σε μια φανταστική σκακιέρα ζωγραφισμένη στον τοίχο, καταφέρνοντας μάλιστα να μαλώνουμε υπό τους ήχους των κτυπημάτων. Μια φορά, μετά από μια πολύπλοκη κουβέντα με τον τωρινό υπουργό άμυνας, του μεταδίδω αυτή την φράση : μερικές φορές νομίζω πως το να μιλώ μαζί σου είναι σαν να μιλώ σε τοίχο…Ο άνθρωπος δεν ζει μονάχα με ψωμί, αλλά και….με ρύζι’.

Στο υπόγειο κελί που ονομάζεται μπούρδα γεννιέται έτσι ο τόμος leLeggendedelnonnodituttelecose (εκδόσεις NovaDelphi, έχει σημειωθεί στην Diploteca του νοεμβρίου 2011), οι Θρύλοι του παππού όλων των πραγμάτων. Εξηγεί ο πρώην τουπαμαρο : ‘Όταν πήγα στην φυλακή, η κόρη μου ήταν 5 χρονών, κάθε τόσο μπορούσαν να την φέρνουν να τη βλέπω. Καταλαβαίναμε πως έφταναν τα παιδιά γιατί ακούγαμε τις φωνές τους όταν τα έγδυναν για να τα ψάξουν.

Η κόρη του Νάτο – ενός συντρόφου, που τον φωνάζαμε έτσι από τη σπασμένη του μύτη – ήταν ενός χρόνου μικρότερη από την δική μου και είχε γεννηθεί σε στρατόπεδο γιατί και η μαμά ήταν φυλακισμένη. Γύρω στα τρία το μωρό άρχισε να πηγαίνει στον μπαμπά του.

Μια μέρα όμως, ο σύντροφος με καλεί απ’ το τηλέφωνο κτυπημάτων και μου λέει : η κόρη μου κι εγώ υποφέρουμε πολύ με αυτές τις επισκέψεις, θα ζητήσω να ακυρωθούν. Τότε, οι κόρες μας ήταν ήδη σε χέρια ψυχολόγων, στους οποίους έλεγαν πως οι μπαμπάδες τους ήταν δίχως χέρια μιας και μας είχαν δεμένους με τις χειροπέδες στα πόδια του τραπεζιού.

Δεν θα ήθελες – του λέω – να σκέφτονται πως δεν έχουν ούτε πατέρα ; Μάλλον, πες της μια ιστορία όπως κάνει κάθε πατέρας, σκέψου. Μετά από λίγο, χτυπά : δεν γνωρίζω ιστορίες, δεν ξέρω να διηγούμαι, λέει. Απαντώ : κάθε φορά που θα έρχεται η κόρη σου, θα σου περνάω μια διαμέσου του τοίχου. Οι Θρύλοι του παππού, πριν γραφούν ακόμη σε τσιγαρόχαρτο, γράφτηκαν με χτυπήματα στον τοίχο, έβαλα σε’ εκείνο τον τοίχο όλη μου την ψυχή. Ο Νάτο σήμερα είναι υπουργός άμυνας.

‘Η γυναίκα ρε γαμώτο υπήρχε ήδη από πριν’, λέει ο πρωταγωνιστής στο μυθιστόρημα. Η συνοικία ήταν μια γιορτή. ‘Οι γυναίκες…. είναι τα πάντα, λέει τώρα ο Ρόζενκοφ. Οι συντρόφισσες είχαν μια φοβερή δυνατότητα αντίστασης στα βασανιστήρια, στις ανακρίσεις.

Το μυθιστόρημά μου, Σάλα 8, που ο εκδοτικός οίκος NovaDelphi θα εκδόσει στο 2012, εξελίσσεται μέσα σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο όπου οι κρατούμενοι ράβονταν, επιδιορθώνονταν όπως οι τρύπιες ρόδες αυτοκινήτου, για να βασανιστούν εκ νέου στη συνέχεια. Η σάλα οκτώ ήταν χωρισμένη με άσπρους μουσαμάδες, απ’ τη μια μεριά οι συντρόφισσες, απ’ την άλλη οι σύντροφοι : απ’ την μια μεριά εξαφανίζονταν μωρά, απ’ την άλλη πέθαιναν σύντροφοι. Στο ρομάντζο μιλάνε τόσο οι νεκροί όσο και οι ζωντανοί.

Στα γραπτά του Ρόζενκοφ ,υπάρχει ένα θέμα που επιστρέφει, κάνει την περίληψη ο συγγραφέας MarioBenedetti με τη λέξη «desexilio», ο αποπροσανατολισμός της επιστροφής μετά από μια με το ζόρι απουσία.

‘Οταν βγήκαμε – διηγείται στη συνέχεια ο πρώην τουπαμάρο – ,για να είμαστε όλοι μαζί, εμείς οι διοικητές δεχτήκαμε την φιλοξενία αδελφών φραγκισκανών. Έτσι μπόρεσα ξανά να δοκιμάσω…τις χαρές του κρέατος, με την έννοια του μαγειρεμένου από μοναχό του μοναστηριού. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια περίοδο πολύ σκληρή.

Έπρεπε να ξαναβάλουμε μαζί τα κομμάτια του παζλ, να ανασυνθέσουμε την εθνικότητα ενός νέου κινήματος, διότι αυτοί που επέστρεφαν απ’ την εξορία, έφερναν μαζί τους την Ισπανία, την Σουηδία, την Κούβα, μοντέλα άλλων χωρών.

Και εκείνοι που έβγαιναν από την φυλακή, όπου τους χώριζαν όροφοι, τμήματα, διαχωρισμοί, μετέφεραν μαζί τους τη θέση εκείνων του πρώτου ορόφου, του δευτέρου ορόφου, του τάδε τμήματος…

Κι εμείς που ερχόμασταν από την μπούρδα είχαμε την άποψή μας, που βασίζονταν στη σκέψη του ιδρυτή του κινήματος τουπαμάρο, RaulSendic: ο σοσιαλισμός της ουρουγουάης θα είναι uruguagio, ουρουγουανός, ή δεν θα είναι. ‘ Απ’ το κελί στην κυβέρνηση…γιατί – λέει ο Rosencof – μερικές φορές η πραγματικότητα ξεπερνά την φαντασία, και αποδεικνύει πως η διαδρομή του αγώνα είναι παντοτινή’.

Της Geraldina Colotti da BlackBlog Franco Senia

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος

υστερόγραφο: με την ευκαιρία να φωνάξουμε όλοι μαζί, σήμερα 7-7-22: Λευτεριά στον Γιάννη Μιχαηλίδη