Ο ελευθεριακός κοινοτισμός του Murray Bookchin.

Γραπτό απόσπασμα από το βιβλίο του MurrayBookchin «Η επόμενη επανάσταση» από τις λαϊκές συνελεύσεις στην άμεση δημοκρατία.

Για να κατανοήσουμε τα επαναστατικά χαρακτηριστικά του ελευθεριακού κοινοτισμού, τόσο από γενική άποψη όσο και μέσα σε ένα αντι-κρατικό σχέδιο, είναι χρήσιμο να τον εξετάσουμε από μια ιστορική προοπτική. Οι δήμοι, τα χωριά, οι πόλεις ή, γενικότερα, οι κοινότητες δεν είναι απλά «τόποι» όπου ένας ορισμένος αριθμός κατοίκων συνωστίζεται. Ιστορικά, κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ανάπτυξης προς τον πολιτισμό, ο δήμος ευνόησε τη διαδικασία αλλαγής με την οποία τα ανθρώπινα όντα άρχισαν να απελευθερώνονται από τις κοινωνικές σχέσεις που εξαρτώνται από τη βιολογία και βασίζονται σε πραγματικούς ή πλασματικούς δεσμούς αίματος (με την αρχέγονη εχθρότητα τους προς τους »ξένους»), σταδιακά αντικαθιστώντας τες με κοινωνικούς και ορθολογικούς θεσμούς που εξετάζουν-σχεδιάζουν δικαιώματα και υποχρεώσεις που θα πρέπει να αφορούν όλους τους κατοικούντες σε ένα συγκεκριμένο τόπο, ανεξάρτητα από την συγγένεια αίματος και τις βιολογικές πτυχές. Η πόλη, το χωριό, ο δήμος ή η κοινότητα αντιπροσώπευαν την εναλλακτική πολιτική λύση, βασισμένη στην κοινωνική δραστηριότητα, σε φυλετικές ομάδες αίματος, οι οποίες βασίζονταν στον μύθο μιας κοινής γενεαλογίας. Ο δήμος, αργά και εν μέρει, δημιούργησε τις απαραίτητες συνθήκες για μια ανθρώπινη συσχέτιση βασισμένη στην λογική σκέψη-ορθολογική επιχειρηματολογία, σε υλικά συμφέροντα και σε μια κοσμική κουλτούρα, συχνά σε σύγκρουση με τις προγονικές κουλτούρες και τους γονικούς-συγγενικούς δεσμούς. Το γεγονός πως τα άτομα μπορούν να συγκεντρωθούν στις τοπικές συνελεύσεις, να συζητήσουν και να μοιραστούν τις ιδέες τους δημιουργικά, χωρίς εχθρότητα ή καχυποψία παρά τις εθνοτικές, γλωσσικές και εθνικές διαφορές, είναι ένα μεγάλο ιστορικό επίτευγμα του πολιτισμού. Ένα αποτέλεσμα που είναι καρπός αιώνων ανθρώπινης και πολιτιστικής ανάπτυξης και που προϋποθέτει την κοπιώδη εγκατάλειψη του αρχέγονου ορισμού της καταγωγής και την αντικατάσταση της από νόημα, ανάπτυξη και γνώση πως μοιράζονται το ανήκειν στην ανθρώπινη φυλή.
Ως επί το πλείστον, αυτή η εξέλιξη εξανθρωπισμού υπήρξε προϊόν της δουλειάς στους δήμους-τις κοινότητες: τον ελεύθερο χώρο στον οποίο οι άνθρωποι θα έπρεπε να έχουν αρχίσει να εξετάζουν-να θεωρούν σωστά τους άλλους, χωρίς μολύνσεις δημιουργημένες από αρχαϊκές έννοιες βιολογικών δεσμών, υπαγωγές-σχέσεις φυλετικές και μυστικιστικές, παραδόσεις και ταυτότητες τοπικιστικού χαρακτήρα. Δεν ισχυρίζομαι ότι αυτή η εκπολιτιστική διαδικασία (ένας όρος που προέρχεται από τη λατινική λέξη για την πόλη και την ιθαγένεια) έχει καλυφθεί πλήρως [δεν την έχουμε διατρέξει πλήρως]. Το αντίθετο: χωρίς μια ορθολογική κοινωνία, ο δήμος μπορεί εύκολα να καταστεί μια μεγαπόπολη – στην οποία μια κοινότητα, όσο κοσμική/λαϊκή μπορεί να είναι, αντικαθίσταται από την ατομοποίηση- την διάσπαση σε άτομα, και από απάνθρωπες και ακατανόητες κοινωνικές ανισότητες – καθιστάμενη έτσι το πεδίο εφαρμογής της ανάπτυξης συγκρούσεων παράλογων όπως εκείνες που σχετίζονται με τάξεις, φυλές και θρησκείες.
Ωστόσο, από ιστορική όσο και πολιτική άποψη, η δημαρχία είναι η απαραίτητη προϋπόθεση – ακόμα και όταν δεν υλοποιείται πλήρως – για να επιτευχθεί ο στόχος του ανθρώπινου είδους να εξανθρωπιστεί, με ορθολογικό και συλλογιστικό τρόπο. Ένα τέλος εφικτό εξαλείφοντας τις διαιρέσεις που βασίζονται σε συνάφειες αίματος, ανόητες παραδόσεις, πατρογονικούς φόβους, καθώς και μια παράλογη και συχνά αδικαιολόγητη οπτική των κοινωνικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.
Έτσι, η δημαρχία είναι ο δυνητικός χώρος για την πραγματοποίηση του μεγάλου στόχου του μετασχηματισμού των «επαρχιακών» ανθρωπίνων όντων σε καθολικά ανθρώπινα όντα, μια humanitas ελευθερωμένη από τις πιο σκοτεινές και άγριες ιδιότητες του πρωταρχικού κόσμου. Μια δημαρχία στην οποία όλοι οι άνδρες και οι γυναίκες μπορούν να είναι πολίτες ανεξάρτητα από την εθνοτική τους προέλευση και την ιδεολογική τους πεποίθηση, αποτελεί το έδαφος καλλιέργειας μιας ελευθεριακής κομμουνιστικής κοινωνίας. Μεταφορικά μιλώντας, δεν είναι μόνο μια επιθυμία των ορθολογικών ανδρών και γυναικών αλλά είναι, κυρίως, το μέλλον της ορθολογικής ανθρωπότητας, ο απαραίτητος τόπος για την πραγματοποίηση της πορείας της ανθρωπότητας προς την ελευθερία και την αυτοσυνειδησία.
Δεν έχω την φιλοδοξία να δηλώσω ότι μια συνομοσπονδία ελευθεριακών κοινοτήτων – μια κοινότητα κοινοτήτων – ήδη υπήρξε στο παρελθόν. Κι όμως »όσο κι αν αρνούμαι την ύπαρξη κάποιων »ιστορικών μοντέλων» και »παραδειγμάτων» για τους ελευθεριακούς δήμους, οι κριτικοί μου συνεχίζουν να προσπαθούν να με συσχετίσουν με τα κοινωνικά ελαττώματα της Αθήνας, των επαναστατικών πόλεων της Νέας Αγγλίας κ.ο.κ., σαν να ήταν αναπόσπαστο μέρος των ιδεών μου «. Δεν είμαι κυρίως εμπνευσμένος από οποιαδήποτε πόλη ή ομάδα πόλεων – είτε είναι η κλασσική Αθήνα, οι ελεύθερες πόλεις του μεσαιωνικού κόσμου, οι συνελεύσεις πόλης της αμερικανικής επανάστασης, οι ενότητες, τα διαμερίσματα της Μεγάλης γαλλικής Επανάστασης ή οι αναρχο-συνδικαλιστικές συλλογικότητες της ισπανικής Επανάστασης – δεν τα θεωρώ παραδείγματα πλήρους υλοποίησης και ακόμα λιγότερο, ως «μοντέλα» ή «παραδείγματα» του ελευθεριακού δημαρχιακού οράματος. Ωστόσο, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις υπήρχαν σημαντικά χαρακτηριστικά, παρά τα πολλά, συχνά αναπόφευκτα, λάθη που έγιναν. Η αξία τους έγκειται στο γεγονός ότι από εκείνες τις εμπειρίες μπορούμε να μάθουμε τους τρόπους με τους οποίους έχουν ασκήσει τις δημοκρατικές επιλογές που έπραξαν. Μπορούμε να προτείνουμε εκ νέου τα καλύτερα από εκείνα τα θεσμικά όργανα, να μελετήσουμε τα λάθη τους και να αντλήσουμε έμπνευση από το γεγονός ότι υπήρξαν και δούλεψαν, με διαφορετικούς βαθμούς επιτυχίας, για γενιές αν όχι για αιώνες.
Αυτή τη στιγμή είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι όταν προτείνουμε την ελευθεριακή δημαρχία, δεν σχεδιάζουμε μόνο μια τακτική ή μια στρατηγική για την ανάπτυξη μιας νέας πολιτικής πραγματικότητας. Μάλλον, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια νέα πολιτική κουλτούρα που να μην περιορίζεται να έχει αναρχικούς-κομμουνιστικούς στόχους, αλλά να προβλέπει συγκεκριμένες προσπάθειες για να καταστούν εφικτοί αυτοί οι στόχοι. ενώ φανταζόμαστε πλήρως τις δυσκολίες που θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε και τις «επαναστατικές» συνέπειες στις οποίες θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν στο μέλλον.
Πρέπει να σημειώσω ότι η «γειτονιά» δεν είναι απλά ο τόπος όπου οι άνθρωποι χτίζουν τα σπίτια τους, μεγαλώνουν τα παιδιά τους και αποκτούν τα περισσότερα από τα αγαθά τους. Από πολιτική άποψη, για να καταλαβαινόμαστε, μια συνοικία μπορεί να περιλαμβάνει τους ζωτικούς χώρους όπου οι άνθρωποι μπορούν να συναντηθούν για να συζητήσουν πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Πράγματι είναι ακριβώς η δυνατότητα ανοιχτής συζήτησης των θεμάτων που ενδιαφέρουν τους πολίτες, που πραγματικά ορίζει τη γειτονιά ως ένα σημαντικό πολιτικό και δυναμικό χώρο.
Δεν αναφέρομαι μόνο σε μια συνέλευση, όπου οι πολίτες συζητούν και προσπαθούν να λύσουν κάποια συγκεκριμένα προβλήματα. Εννοώ επίσης τη γειτονιά ως το κέντρο του δημαρχείου, όπου οι πολίτες μπορούν να συγκεντρωθούν ως μια μεγάλη ομάδα για να μοιραστούν τις απόψεις τους και να δώσουν δημόσια έκφραση στην πολιτική τους. Αυτή ήταν η λειτουργία της αθηναϊκής αγοράς και των πλατειών των πόλεων του Μεσαίωνα. Οι χώροι για την πολιτική ζωή μπορούν να είναι πολλαπλοί, αλλά είναι γενικά συγκεκριμένοι και καλά καθορισμένοι, σαφώς.
Αυτά τα πεδία συνύπαρξης, κυρίως πολιτικά, εμφανίστηκαν συχνά σε περιόδους αναταραχής, όταν ένας σημαντικός αριθμός ατόμων καταλάμβανε αυθόρμητα χώρους για συζήτηση, όπως στην ελληνική αγορά. Θυμάμαι αυτό το είδος χώρων κατά τη διάρκεια της νεότητας μου στη Νέα Υόρκη, στην πλατεία Union και το πάρκο Crotona, όπου εκατοντάδες και ίσως χιλιάδες άνδρες και γυναίκες συγκεντρώνονταν κάθε εβδομάδα για να συζητήσουν τα γεγονότα της ημέρας μεταξύ τους. Το HydePark στο Λονδίνο αποτελούσε ένα παρόμοιο μέρος, όπως το Palais-Royal στο Παρίσι, το οποίο ήταν ο τόπος της κύησης της Μεγάλης γαλλικής Επανάστασης και εκείνης του ιουλίου του 1830.
Κατά τις πρώτες μέρες της επανάστασης του 1848, στο Παρίσι, πολλές συνελεύσεις γειτονιάς (ίσως εκατοντάδες) οργανώθηκαν με τη μορφή συλλόγων και φόρουμ, αποτελώντας τη βάση για την αποκατάσταση των «επαναστατικών τμημάτων-ενοτήτων γειτονιάς» του 1793. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, τα μέλη αυτών των club δεν ξεπερνούσαν τα 70.000 άτομα από έναν πληθυσμό περίπου 1 εκατομμυρίου κατοίκων. Ωστόσο, εάν αυτό το κίνημα είχε συντονιστεί από μια ενεργή και πολιτικά συνεπή επαναστατική οργάνωση, θα είχε μπορέσει να γίνει μια τεράστια δύναμη, ακόμη και νικηφόρα, κατά την διάρκεια των εβδομάδων της κρίσης που οδήγησαν στην εξέγερση του ιουνίου των παριζιάνων εργατών.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος αρχής, ώστε αυτοί οι χώροι και οι άνθρωποι που τους ζωντανεύουν να μην μπορούν να καταστούν λαϊκές συνελεύσεις. Όντως, όπως συνέβη σε μερικά διαμερίσματα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης γαλλικής Επανάστασης, θα μπορούσαν να αποκτήσουν έναν ρόλο πρώτης γραμμής στη δημιουργία μιας επανάστασης και να την φέρουν, να την οδηγήσουν στη λογική της κατάληξη.

Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος